Gomphotherium

Gomphotherium; Status: Uitgestorven ; Fossiel voorkomen: ; Laat-Oligoceen tot Vroeg-Plioceen
	Gomphotherium angustidens
	Taxonomische indeling
Rijk:	Animalia (Dieren)
Stam:	Chordata (Chordadieren)
Klasse:	Mammalia (Zoogdieren)
Orde:	Proboscidea (Slurfdieren)
Familie:	Gomphotheriidae
	Geslacht
	Gomphotherium; Burmeister, 1837
	Typesoort
Gomphotherium angustidens
	Skelet van Gomphotherium productum in het American Museum of Natural History
	Afbeeldingen op Wikimedia Commons
	Gomphotherium op Wikispecies
Portaal	Biologie ; Zoogdieren

Gomphotherium^[1]^[2]^[3] is een geslacht van uitgestorven slurfdieren. Het geslacht omvat meerdere soorten die in van Laat-Oligoceen tot Vroeg-Plioceen in de Oude Wereld en Noord-Amerika leefden.

Ontwikkeling[bewerken | brontekst bewerken]

Gomphotherium ontwikkelde zich in het Laat-Oligoceen (circa 28 miljoen jaar geleden) in oostelijk Afrika.^[4] Na het sluiten van de Tethysoceaan kon Gomphotherium zich ongeveer 18 miljoen jaar geleden via de ontstane landbrug verspreiden naar Eurazië.^[5] Twee miljoen jaar later bereikte dit slurfdier Noord-Amerika en Gomphotherium verspreidde zich zuidwaarts tot in Panama.^[6] Zo was Gomphotherium in het Mioceen wijdverspreid over de Oude Wereld en Noord-Amerika. Gomphotherium overleefde in Amerika tot in het Vroeg-Plioceen (tot circa 5 miljoen jaar geleden), terwijl het geslacht in Eurazië al in de loop van het Mioceen (rond 10 miljoen jaar geleden) plaats maakte voor meer ontwikkelde gomphotheriën.

Kenmerken[bewerken | brontekst bewerken]

Gomphotherium had het formaat van een Aziatische olifant. G. steinheimense uit Midden-Europa is de grootst bekende soort met een mannelijk exemplaar met een schouderhoogte van 3,17 meter, een lengte van ongeveer vijf meter en een geschat gewicht van ruim zes ton.^[7] Het fossiel van dit exemplaar is gevonden bij Mühldorf in Beieren. De Noord-Amerikaanse G. productum had een schouderhoogte van ongeveer twee meter. Gomphotherium had een lange, lage schedel, wat een kortere slurf dan bij olifanten suggereert. Het dier had vier slagtanden: twee in de bovenkaak en twee in de verlengde onderkaak. De twee onderste slagtanden liepen parallel in de vorm van een schep en Gomphotherium gebruikte deze slagtanden vermoedelijk voor het uitgraven van planten.^[8] De slurf werd gebruikt om bladeren en ander plantaardig materiaal te pakken. Gomphotherium had verschillende soorten planten.^[9] De staart was kort. Er was sprake van seksueel dimorfisme met onder meer een krachtigere en massievere bouw van de schedel en langere slagtanden bij mannelijke dieren in vergelijking met de vrouwelijke dieren.

Fossiele vondsten[bewerken | brontekst bewerken]

Gomphotherium van Gweng, in 1971 opgegraven bij Mühldorf^[10]

Fossielen van Gomphotherium zijn in een groot landen gevonden^[11]:

Afrika: Egypte, Ethiopië, Kenia, Namibië en Tunesië
Europa: Duitsland, Frankrijk, Oekraïne, Oostenrijk, Polen, Portugal, Roemenië, Rusland, Spanje, Tsjechië en Zwitserland
Azië: China, India, Noord-Korea, Pakistan, Saudi Arabië, Thailand en Turkije
Amerika: de Amerikaanse staten Californië, Colorado, Florida, Kansas, Louisiana, Maryland, Nebraska, North Carolina, Nevada, New Mexico, Oregon, Oklahoma, South Dakota en Texas, Mexico, Guatemala, El Salvador, Honduras, Costa Rica (Curré-formatie) en Panama (Alajuela-formatie)

Soorten[bewerken | brontekst bewerken]

Er is een groot aantal soorten benoemd voor het geslacht Gomphotherium, maar de validiteit van diverse soorten is omstreden. Sommige wetenschappers erkennen bijvoorbeeld slechts één Noord-Amerikaanse soort, G. productum, terwijl andere wetenschappers meerdere soorten onderscheiden.

Bij een revisie van de Midden-Amerikaanse vondsten werd Rhynchotherium blicki hernoemd naar Gomphotherium hondurensis. G. hondurensis verscheen 7 miljoen jaar geleden in Midden-Amerika. Het is daarmee geologisch jonge en ontwikkelde soort.^[12]

Bronnen, noten en/of referenties

↑ Gomphotherium. www.prehistoric-wildlife.com. Gearchiveerd op 15 januari 2023. Geraadpleegd op 14-01-2023.
↑ Gomphotherium. prehistoric-fauna.com. Gearchiveerd op 14 januari 2023. Geraadpleegd op 14-01-2023.
↑ Fossilworks: Gomphotherium. www.fossilworks.org. Geraadpleegd op 14-01-2023.
↑ New large−bodied mammals from the late Oligocene site of Chilga, Ethiopia. WJ Sanders, J Kappelman & DT Rasmussen. Acta Palaeontologica Polonica (2004).
↑ De climax: Mioceen en Plioceen. In: Zoogdieren - ontstaan en ontwikkeling. LB Halstead. Uitgeverij Helmond (1979).
↑ Gomphothere proboscidean (Gomphotherium) from the Late Neogene of Panama. BJ MacFadden, GS Morgan, DS Jones & AF Rincón. Journal of Paleontology (2015).
↑ Shoulder height, body mass and shape of proboscideans. A Larramendi. Acta Palaeontologica Polonica (2016).
↑ De geïllustreerde encyclopedie van dinosauriërs en prehistorische dieren. D Palmer & B Cox. Könemann (2000).
↑ Dietary reconstruction of Miocene Gomphotherium (Mammalia, Proboscidea) from the Great Plains region, USA, based on the carbon isotope composition of tusk and molar enamel. DL Fox & DC Fisher. Palaeogeography, Palaeoclimatology, Palaeoecology (2004).
↑ Circa 10 miljoen jaar oud. Te zien in het Paleontologisch Museum aan de Richard-Wagner-Straße 10 te München.
↑ Fossilworks: Gomphotherium
↑ Fossil Proboscidea from the Upper Cenozoic of Central America: taxonomy, evolutionary and paleobiogeographic significance. SG Lucas & GE Alvardo. Revista Geológica de América Central (2010).

[1] Gomphotherium. www.prehistoric-wildlife.com. Gearchiveerd op 15 januari 2023. Geraadpleegd op 14-01-2023.

[2] Gomphotherium. prehistoric-fauna.com. Gearchiveerd op 14 januari 2023. Geraadpleegd op 14-01-2023.

[3] Fossilworks: Gomphotherium. www.fossilworks.org. Geraadpleegd op 14-01-2023.

[4] New large−bodied mammals from the late Oligocene site of Chilga, Ethiopia. WJ Sanders, J Kappelman & DT Rasmussen. Acta Palaeontologica Polonica (2004).

[5] De climax: Mioceen en Plioceen. In: Zoogdieren - ontstaan en ontwikkeling. LB Halstead. Uitgeverij Helmond (1979).

[6] Gomphothere proboscidean (Gomphotherium) from the Late Neogene of Panama. BJ MacFadden, GS Morgan, DS Jones & AF Rincón. Journal of Paleontology (2015).

[7] Shoulder height, body mass and shape of proboscideans. A Larramendi. Acta Palaeontologica Polonica (2016).

[8] De geïllustreerde encyclopedie van dinosauriërs en prehistorische dieren. D Palmer & B Cox. Könemann (2000).

[9] Dietary reconstruction of Miocene Gomphotherium (Mammalia, Proboscidea) from the Great Plains region, USA, based on the carbon isotope composition of tusk and molar enamel. DL Fox & DC Fisher. Palaeogeography, Palaeoclimatology, Palaeoecology (2004).

[10] Circa 10 miljoen jaar oud. Te zien in het Paleontologisch Museum aan de Richard-Wagner-Straße 10 te München.

[11] Fossilworks: Gomphotherium

[12] Fossil Proboscidea from the Upper Cenozoic of Central America: taxonomy, evolutionary and paleobiogeographic significance. SG Lucas & GE Alvardo. Revista Geológica de América Central (2010).

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]