Amsterdammertje (paaltje)
Een amsterdammertje is een paaltje op een trottoir dat dient om ongewenst parkeren te verhinderen en om rijbaan en trottoir duidelijk van elkaar te scheiden.
Geschiedenis
Van oorsprong was het amsterdammertje een kleine kanonsloop op zijn kop in de grond geplaatst. In de tijd van het paard met wagen en de niet duidelijk afgebakende weg of stoep kwam het geregeld voor dat de gevel van een hoekhuis werd geschampt. Om dat te voorkomen werden de amsterdammertjes geplaatst. De oudste nog overgebleven amsterdammertjes staan aan de Brouwersgracht bij het kippenbruggetje.
De eerste amsterdammertjes verschenen in de 18e eeuw in het straatbeeld van Amsterdam en vervolgens ook in andere steden. Aanvankelijk waren ze donker van kleur, later wit, maar tegenwoordig zijn ze roodbruin. In Amsterdam staan de drie andreaskruisen van het stadswapen op de paaltjes. Ook elders zijn ze veelal van een symbool voorzien, bijvoorbeeld twee sleutels in Leiden, een ooievaar in Den Haag en het stadswapen in Leuven.
Het oudste bekende document waarin een gietijzeren amsterdammertje met kruisen voorkomt, is de bestektekening van de Melkmeisjesbrug over de Brouwersgracht uit 1903. In vergelijking met het huidige amsterdammertje was dit paaltje slanker. Het had een vierkante voet en liep minder taps toe. De kruisen en de kraag waren hoger opgelegd. Vanaf 1915 werd dit het basistype voor Amsterdamse brugpaaltjes.[1]
In de jaren na de Tweede Wereldoorlog werden de paaltjes in toenemende mate toegepast om ongewenst parkeren van auto's tegen te gaan. Vanaf de jaren '70 werden de gietijzeren paaltjes vervangen door exemplaren van 4 millimeter dik plaatstaal. Hiermee werd het gewicht van 70 kilogram tot 20 kilogram gereduceerd en kosten bespaard. Ze zijn 1,35 meter hoog,[2] waarvan 75 centimeter boven het trottoir uitsteekt. Een nieuw amsterdammertje kost zo'n 105 euro.
Amsterdam telde in 1984 zo'n 100 000 amsterdammertjes.[3] Door het toenemende verkeer werden er veel omver gereden, vooral door vrachtauto's. In de jaren negentig werd een nieuw straatprofiel ingevoerd met hogere hardstenen stoepranden.
In recente jaren werden de amsterdammertjes weer langzaamaan uit het straatbeeld verwijderd. Bij herinrichting van straten in het centrum, een project dat jaren duurt, worden de paaltjes vervangen. Door het geïntensiveerde parkeerbeheer zijn ze minder noodzakelijk, en veranderde inzichten voor de straatinrichting maken de lange rijen paaltjes langs de trottoirs minder gewenst. In 2003 was het aantal al onder de 40 000 gedaald.[3] Overbodig geworden paaltjes worden ook aan particulieren verkocht. Inmiddels is op 27 augustus 2010 het miljoenste Amsterdammertje van de band gerold bij de producent, VCP Streetcare BV. De palen worden nog steeds geproduceerd op de originele machine, die speciaal voor dit proces is ontwikkeld en gebouwd en waarvan er maar 1 ter wereld bestaat.
Trivia
- Door de vormgeving zijn deze paaltjes een algemeen herkenbaar fallussymbool. De platte uitdrukking "Ga maar op een amsterdammertje zitten" wordt dan ook vaak gebruikt.
- Amsterdammertjes worden ook in de vorm van chocolaatjes en andere kleine souvenirs verkocht aan toeristen.
- In Amsterdam en omgeving zijn diverse restaurants en cafés die dezelfde naam dragen.
Zie ook
Externe Links
Noten
Literatuur
|