Sigfrid Karg-Elert

Sigfrid Karg-Elert
	Sigfrid Karg-Elert
Algemene informatie
Volledige naam	Sigfrid Karg-Elert
Bijnaam	Siegfried Theodor Karg
Geboren	21 november 1877
Geboorteplaats	Oberndorf am Neckar
Overleden	9 april 1933
Overlijdensplaats	Leipzig
Land	Duitsland
Werk
Genre(s)	Klassiek
Beroep	Componist, muziekpedagoog, muziektheoreticus, organist, pianist
Instrument(en)	orgel, piano
	(en) AllMusic-profiel; (en) Discogs-profiel; (en) MusicBrainz-profiel;
Portaal	Muziek

Sigfrid Karg-Elert (Oberndorf am Neckar, 21 november 1877 – Leipzig, 9 april 1933) was een Duits componist, muziekpedagoog, muziektheoreticus, organist en pianist.

Levensloop[bewerken | brontekst bewerken]

Siegfried Theodor Karg was de jongste van twaalf kinderen en men kon al vroeg zijn muzikale talenten herkennen. Zijn eerste levensjaren werden gekenmerkt door veel verhuizingen door geheel Duitsland. De omstandigheden waren slecht: vier van de twaalf kinderen overleden in het 1e levensjaar en van de resterende acht waren er vier buitenechtelijk. De geboorteplaatsen van de kinderen waren met Berlijn, Leipzig, Zürich (Zwitserland), Augsburg en Oberndorf am Neckar heel ver uiteen gelegen. Hieruit kan worden afgeleid dat nauwelijks sprake geweest kan zijn van een familieleven voor de jonge Siegfried. Zijn vader Johann Jacob Joseph Karg (1823-1889), een boekhandelaar, was vele maanden van zijn familie en zijn echtgenote Marie Auguste Friederike, geb. Ehlert (1840-1908) weg. De familie vertrok in 1882 naar Leipzig.

Zijn eerste muzieklessen kreeg hij in Leipzig in het nieuw opgerichte koor van de Johanniskerk. De cantor van deze kerk, professor Bruno Röthig, gaf Siegfried de eerste pianoles en schonk een oude piano aan de familie. Siegfried schreef zijn eerste werken zonder theoretische vakkennis. Hij schreef sacrale werken voor koor, motetten, en een kerstcantate. Professor Röthig programmeerde verschillende van zijn werken. Karg-Elert studeerde muziektheorie en compositie aan het conservatorium van Leipzig. Alhoewel hij daar studeerde ging hij op advies van Röthig ook naar Grimma, Muldentalkreis, Saksen en deed studies bij een leraar aan de school. Ook toen hij zich op 14-jarige leeftijd muzikaal doelgericht ontwikkelde – hij leerde autodidactisch muziektheorie en compositie en vooral het praktische spelen op de fluit, hobo en klarinet – kwam hij in het algemene onderwijs niet erg veel verder. In 1893 werd hij niet voor een pianostudie aan het Leipziger conservatorium toegelaten.

Op 16-jarige leeftijd vertrok hij naar Markranstädt waar hij gedurende drie jaren verbleef. In die tijd heeft hij veel gelezen over wijsbegeerte, natuurkunde en muziektheorie. Ontevreden met zijn woonomgeving wandelde hij te voet naar Maagdenburg en kreeg spoedig werk als muzikant (hobo, klarinet en hoorn). In Maagdenburg werd hij echter gearresteerd en hij moest terug naar Markranstädt waar hij zijn naam veranderde in Siegfried von Markranstädt. Maar al spoedig ging hij naar Leipzig terug en kreeg werk als orkestmuzikant en barpianist. Tijdens de "Leipziger Tonkünstler Versammlung" in 1896 maakte hij kennis met de componist Emil Nikolaus von Reznicek (1860-1945) en legde hem zijn composities voor. Reznicek herkende zijn talent en maakte het Karg mogelijk om gedurende drie jaar zonder kosten aan het Leipziger conservatorium te studeren. Zijn leraren waren onder anderen Salomon Jadassohn en Carl Reinecke muziektheorie, Paul Homeyer orgel, Karl Wendling piano en later Alfred Reisenauer en Robert Teichmüller compositie.

In 1900 ging Siegfrieds pianoconcert in première aan het conservatorium in Leipzig. In de volgende anderhalf jaar was hij student in de compositieklas van Robert Teichmüller. In 1902 werd hij op aanbeveling van het conservatorium in Leipzig docent van de pianomasterclass aan het "Sannemann’sche conservatorium" en aan het "Nieuw conservatorium voor muziek" in Maagdenburg. In deze tijd valt ook de verandering van zijn naam onder bijvoeging van de geboortenaam van zijn moeder, zonder het gebruik van het "h", noemt hij zich Karg-Elert en zijn voornaam schreef hij naar Noords gebruik als Sigfrid.

In 1902 kreeg hij een relatie met de pianiste Maria Oelze. Haar vader was van deze verhouding niet erg gecharmeerd en drong er bij zijn dochter op aan om de relatie te verbreken. Uit deze verhouding werd in 1904 een zoon geboren. In 1904 maakte hij eveneens kennis met de Berlijnse muziekuitgever en kunstharmoniumspecialist Carl Simon, die hem ook voor dit instrument interesseerde. Tot het midden van de jaren twintig schreef hij talrijke composities voor dit instrument. "Papa Simon", zoals Karg-Elert zijn uitgever noemde, was voor hem meer dan een handelspartner: hij was een ware vriend en sponsor voor de chronisch financieel erg beperkte Karg-Elert. Als harmoniumvirtuoos maakte hij vele concertreizen. Gedurende deze periode stopte hij met het werk in Maagdenburg en ging terug naar Leipzig.

Begraafplaats van Sigfrid Karg-Elert
op de "Südfriedhof" te Leipzig

Door zijn leraar Paul Homeyer was hij erg geïnteresseerd geraakt in de orgelmuziek. Zijn bekendste orgelwerken zijn de Choralimprovisationen opus 65. Alhoewel Karg-Elert als organist zelf beslist geen virtuoos was, kreeg hij toch regelmatig uitnodigingen om in Engeland en de Verenigde Staten te concerteren. Zijn muziek was vooral in Engeland zeer geliefd en werd daar ook uitgegeven. Maar ook in Australië was hij als componist bekend.

Op 25 juli 1910 huwde hij Minna Louise Kretzschmar (1890-1971); op 21 april 1914 werd hun dochter Ingeborg Annelies Käthchen (roepnaam: Katharina) geboren. In 1919 werd Sigfrid Karg-Elert tot docent aan het Leipziger Landeskonservatorium benoemd. Onder zijn leerlingen waren componisten als Johannes Weyrauch en Wilhelm Weismann.

Tijdens de Eerste Wereldoorlog was hij lid van een militaire kapel, muziekkapel van het 107e Infanterie Regiment, waar hij hobo, hoorn en saxofoon speelde. Gedurende deze periode heeft hij ook een aantal werken voor blazers gecomponeerd.

Zijn positie aan het befaamde "Leipziger Landeskonservatorium" en in Leipzig algemeen was die van een buitenstaander. De successieve nationalisatie van het muziekleven in Duitsland voerde in de jaren twintig stap voor stap tot het negeren van de componist Karg-Elert. Zijn compositiestijl stond in tegenstelling tot tijdgenoten, die muziek uitsluitend als Duitse muziek gewaar werden. Ook heeft hij de nodige tegenwerking gehad van collega's omdat hij, die bijvoorbeeld ook Franse titels aan zijn werken gaf, niet Duits genoeg zou zijn.

Een bijzonder ongelukkige rol speelde daarbij Karl Straube (1873-1950), cantor aan de Thomaskerk van Leipzig en hoofd van het Kerkmuzikaal Instituut aan het conservatorium. Alhoewel hij hem aanvankelijk bij zijn concerten met uitvoeringen van Karg-Elerts orgelcomposities begunstigde, ontwikkelde Straube zich tot een verbitterde vijand. Ook Hermann Grabner (1886-1969), eveneens professor aan het conservatorium nam een dergelijke rol in.

In mei 1930 was Karg-Elert eregast op een festival van 10 dagen te zijner ere van de London Organ Music Society. In de lente 1932 maakte hij een grote fout door een uitnodiging tot een orgelconcertreis in de Verenigde Staten te accepteren. In deze tijd leed hij al aan diabetes en voelde bovendien de gevolgen van de tegenwerking in Duitsland. Mede hierdoor zag hij deze reis als vluchtmogelijkheid, weg van de Leipziger intriges. Hij verwachtte het succes wat in Duitsland uitgebleven was. Maar de weinig geschikte organist Karg-Elert kon de hoge verwachtingen van het Amerikaans publiek, dat gewend was aan succesrijke uitvoeringen van o.a. Marcel Dupré, Louis Vierne of Marco Enrico Bossi, niet waarmaken. Hierdoor liep de reis uit op een fiasco.

Erg ziek kwam hij naar Duitsland terug en overleed op 9 april 1933 te Leipzig. Hij is begraven op de begraafplaats "Südfriedhof" te Leipzig.

Composities[bewerken | brontekst bewerken]

Vocale muziek[bewerken | brontekst bewerken]

1907 Mooie ogen (Schöne Augen), een cyclus voor solozang, oblig. viool (of cello) en piano, op. 24
Ich möchte hingehen muziek voor viool, cello, fluit, klarinet, piano en alt, op. 188 – tekst: naar een gedicht van Herwegh
Stuk, voor sopraan, viool en orgel, op. 66 no. 1 en 2

Kamermuziek[bewerken | brontekst bewerken]

1899 Pianotrio E-groot, voor viool, cello en piano, op. 3
1902 Trio in d-klein, voor hobo, klarinet en althobo, op. 49 no. 1
1904 Blazerskwintet in c-klein, voor hobo, twee klarinetten, hoorn en fagot, op. 30
1906 Silhouetten, voor harmonium en piano, op. 29
1. Cantilene
2. Aubade
3. Dance ancienne – in G-groot
4. Berceuse mignonne – in F-groot
5. Quasi Minuetto – in D-groot
6. Tempo di Ballo
7. Scherzino
1906 Concertstukken, voor kunstharmonium (en piano), op. 26
1. Humoreske
2. Adoration
3. Capriccietto
4. Rêverie
1907 Poesien, voor harmonium en piano, op. 35
1. In memoriam
2. Dialog
3. Epigramm
4. Parabel – in bes-klein
5. Ideale
1909 Sonate A-groot, voor cello en piano, op. 71
1915 Symfonische canzone, voor fluit en piano, op. 114
1915 Sonate in Bes-groot, voor fluit en piano, op. 121
1915 Exotische impressies, voor fluit en piano, op. 134
1915 Suite pointillistique, voor fluit en piano, op. 135
1917 Sonate "Appassionata" in F-groot, voor fluit solo, op. 140
1918-1919 Caprices "Gradus ad Parnassum", voor fluit, op. 107
1919 Jeugd (Jugend), kwartet voor fluit, klarinet, hoorn en piano, op. 139A
Aus meiner Schwabenheimat, voor harmonium en piano, op. 38
Lichte duetten (Leichte Duos), voor harmonium en piano, op. 2
1. Lied ohne Worte
2. Bagatelle
3. Gondoliera
Twee stukken, voor viool en orgel, op. 48B
1. Sanctus
2. Pastorale
Sonate, voor klarinet solo, op. 110
Sonate, voor klarinet en piano, op. 139B
Twee stukken, voor viool en orgel, op. 48B

Werken voor orgel[bewerken | brontekst bewerken]

1905-1907 Passacaglia es-klein, op. 25B
1908 Chaconne (35 variaties over een basso ostinato)
1908 Fugen-Trilogien mit Choral, op. 73
1908-1910 66 Koraalimprovisaties, op. 65
- Heft 1: Advent, Kerstmis (Weihnachten)

1. Ach bleib mit deiner Gnade (Christus der ist mein Leben)

2. Aus meines Herzens Grunde

3. Alles ist an Gottes Segen

4. Es ist das Heil uns kommen her

5. Freu dich sehr, o meine Seele

6. Gelobet seist du, Jesu Christ

7. Lobt Gott, ihr Christen allzugleich

8. Macht hoch die Tür

9. Mit Ernst, o Menschenkinder (Von Gott will ich nicht lassen)

10. Vom Himmel hoch (Dies ist der Tag, den Gott gemacht)

11. Valet will ich dir geben (Wie soll ich dich empfangen)

- Heft 2: De passietijd (Passionszeit)

12. An Wasserflüssen Babylon (Ein Lämmlein geht und trägt die Schuld)

13. Herr Jesu Christ, dich zu uns wend

14. Herr und Ältster deiner Kreuzgemeinde

15. Herzlich lieb hab ich dich, o Herr

16. Herzlich tut mich verlangen (O Haupt voll Blut und Wunden)

17. Herzliebster Jesu, was hast du verbrochen

18. Ich will dich lieben, meine Stärke

19. Ich dank dir schon durch deinen Sohn

20. O Lamm Gottes, unschuldig

21. O Welt, ich muss dich lassen

22. Sollt ich meinem Gott nicht singen (Lasset uns mit Jesu ziehen)

- Heft 3: Nieuw Jaar, paasen en andere feestdagen (Neujahr, Ostern und andere Festtage)

23. Allein Gott in der Höhe sei Ehr (Gloria in excelsis Deo)

24. Dir, dir, Jehova, will ich singen

25. Erschienen ist der herrlich Tag

26. Jesu, hilf siegen, du Fürste des Lebens

27. Jesu, meine Zuversicht

28. Lobe den Herren, o meine Seele

29. Machs mit mir, Gott, nach deiner Güt

30. Nach einer Prüfung kurzer Tage

31. Nun lasst uns Gott dem Herren

32. Ringe recht, wenn Gottes Gnade

33. Wachet auf, ruft uns die Stimme

- Heft 4: Hemelvaart, Pinksteren (Himmelfahrt, Pfingsten)

34. Ach Gott und Herr (Zeuch uns nach dir)

35. Gott des Himmels und der Erden (Komm, o komm du Geist des Lebens)

36. Herr, wie du willst (Auf Christi Himmelfahrt)

37. Ich danke dir, lieber Herre (O komm, du Geist der Wahrheit)

38. Jesu, meine Freude

39. Komm, heiliger Geist, Herre Gott

40. O, dass ich tausend Zungen hätte (Wer weiß, wie nahe mir mein Ende)

41. O Durchbrecher aller Bande

42. O Ewigkeit, du Donnerwort

43. O Gott, du frommer Gott (1. Version)

44. Wie schön leucht' uns der Morgenstern (O heiliger Geist, kehr bei uns ein)

- Heft 5: Reformatiefeest, boetdagen, Avondmaal (Reformationsfest, Bußtage, Abendmahl)

45. Aus tiefer Not schrei ich zu dir

46. Christe, du Lamm Gottes

47. Ein feste Burg ist unser Gott

48. Jerusalem, du hochgebaute Stadt

49. Meinen Jesum lass ich nicht

50. O Gott, du frommer Gott (2. Versie)

51. Schmücke dich, o liebe Seele

52. Sollt es gleich bisweilen scheinen

53. Straf mich nicht in deinem Zorn (Tretet her zum Tisch des Herrn)

54. Werde munter, mein Gemüte (Herr, du hast für alle Sünder)

55. Wer weiß, wie nahe mir mein Ende

- Heft 6: Konfirmatie, Bruiloft/kerkelijk huwelijk, doop, oogstfeest (Konfirmation, Trauung/Hochzeit, Taufe, Erntefest)

56. Jesu, geh voran (Seelenbräutigam, Jesu, Gottes Lamm)

57. Liebster Jesu, wir sind hier

58. Lobe den Herren, den mächtigen König

59. Nun danket alle Gott

60. O du Liebe meiner Liebe (Bei dir, Jesu, will ich bleiben)

61. Was Gott tut, das ist wohlgetan

62. Wer nur den lieben Gott lässt walten (dur)

63. Wer nur den lieben Gott lässt walten (moll)

64. Wie schön leuchtet der Morgenstern (Ich und mein Haus)

65. Wie wohl ist mir, o Freund der Seelen

66. Wunderbarer König (Festlicher Choral für Orgel, Trompeten, Posaunen und Pauken)

1910 Diverse stukken, op. 75A
1910 Drie symfonische canzonen, op. 85
1. Kanzone und Tokkata – voor orgel en koperblazers
2. Fantasie, Kanzone, Passacaglia und Fuge
3. Fuge, Kanzone und Epilog „Credo in vitam venturi” – voor orgel, viool en vier vrouwelijke zangstemmen
1911 Trois Impressions, op. 72
1. Harmonies du soir
2. Clair de lune
3. La nuit
1912 20 Prä- und Postludien (Choralstudien) op. 78
1. Allein Gott in der Höh
2. Alles ist an Gottes Segen
3. Aus meines Herzens Grund
4. Aus tiefer Not schrei ich zu dir
5. Christe, du Lamm Gottes
6. Christus der ist mein Leben
7. Dir, dir, Jehova, will ich singen
8. Es ist das Heil uns kommen her
9. Herr Jesu Christ, dich zu uns wend
10. Jesus, meine Zuversicht
11. Liebster Jesu, wir sind hier
12. Lobt Gott, ihr Christen allzugleich
13. Machs mit mir, Gott, nach deiner Güt
14. Nach einer Prüfung kurzer Tage
15. Nun sich der Tag geendet hat
16. O Gott, du frommer Gott
17. Sollt ich meinem Gott nicht singen
18. Wachet auf, ruft uns die Stimme
19. Was Gott tut, das ist wohlgetan
20. Vom Himmel hoch da komm ich her
1912 3 pastellen, op. 92
1. B-groot
2. e-klein
3. Fis-groot
1913 Drie sinfonische koralen (Drei sinfonische Choräle), op. 87
1. Ach bleib mit deiner Gnade
2. Jesu meine Freude
  1. Introduzione (Inferno)
  2. Canzone
  3. Fuga con Corale
3. Nun ruhen alle Wälder
1914 Homage to Handel – 54 studies in variatie vorm op. 75 B
1919 Seven Pastels from the Lake of Constance, op.96
1. The Soul of the Lake
2. Landscape in Mist
3. The Legend of the Mountain
4. The red-grown Waters
5. The Sun’s Evensong
6. The mirrored Moon
7. Hymn to the Stars
1920 Sinfonie fis-klein, op. 143
1. Lento misterioso
2. Allegro brioso ed energico
3. Presto demoniaco
4. Largo e quieto
5. Vivace e brioso
1923 Cathedral Windows, op. 106
1. Kyrie eleison
2. Ave maria
3. Resonet in laudibus
4. Adeste fideles
5. Saluto angelico
6. Lauda Sion

1930 Tryptich, op. 141
1. Legend
2. Gregorian Rhapsody
3. Marche Pontificale
1930 Kaleidoscope, op. 144
1931 Sempre semplice "Basso Ostinato", op. 142B
1931 Passacaglia and Fugue on B-A-C-H, op. 150
1932 Valse mignonne, voor orgel, op. 142 no. 2
1932 Sempre semplice, op. 142 [II]
1. In Modo Dorico
2. Litanei
3. Trio Continuo
4. Tenebrae
5. Invocation
6. Idillio Buccolico
7. Ciacona Con Variazioni
8. Before the Image of a Saint
9. In Memoriam
10. Noel
11. Basso Ostinato (B.A.C.H.)
12. Postludio Festivo
1932 Partita retrospettiva III, op. 151
1932 Cathedral Preludes, voor orgel, op. 155
2. Sursum corda
1932 Rondo in a-klein "alla Campanella", voor orgel, op. 156
Das Schilfwasser, voor orgel, op. 11
Fantasie en fuga (Phantasie und Fuge) D-groot, op.39B
Sonatine, voor orgel, op. 74
Koraalpreludes op. 75
1. Funerale
2. In Dulci jubilo
3. Der Höllen Pforten
4. Gelobt sei Gott
First Sonatina a-klein, op. 74
Näher mein Gott zu Dir, op. 81
22 lichte pedalstudies op. 83
Tien karakteristieke tonstukken (Zehn charakteristische Tonstücke), op. 86
1. Prologus tragicus
2. Canzona a-moll
3. Cantilena
4. Quasi Marcia
5. Pax vobiscum
6. Aria seriosa
7. Sempre semplice
8. Studio
9. Impression
10. Aphorismus
Partita in E-groot, op. 100
Drie impressies, voor orgel, op. 108
1. Sonnenuntergang
2. Sternenschein
3. Elegisches Poem
Musik für Orgel, op. 145
Eight short pieces, op. 154
1. Introitus
2. Gagliarda
3. Melodia monastica
4. Aria semplice
5. Appassionata
6. Canzona solenne
7. Toccatina
8. Corale
Fuga over een Credo thema
Hymne voor de sterren
La source mystique
Sequence a-moll, z. op.

Werken voor piano[bewerken | brontekst bewerken]

1895-1911 Reisebilder, op. 7
1899 3 Wals-caprices, voor twee piano's, op. 16
1900 Arabeske in Ges-groot "Filigran", op. 5
1902 Bagatelles, voor piano, op. 17
1. Humoreske
2. Scherzino
3. Cantilene
4. Impromptu
5. Burleske
1902 Walsscenes "Carneval", op. 45
1903 Uit het noorden (Aus dem Norden), op. 18
1903 4 stukken, op. 23
1920 Hexameron, op. 97
1. Erotikon
2. Ritornell
3. Sonett
4. Legende
5. Ghasel
6. Ballade
1923 Partita in g-klein, voor piano, op. 113
1924 Patina "10 miniaturen", op. 64
Schwere Düfte

Werken voor harmonium[bewerken | brontekst bewerken]

1905 Sonate voor harmonium no. 1 in b-klein, op. 36
1905 Partita in 8 bewegingen D-groot, op. 37 (ook voor orgel)
1906 Sonatinen voor harmonium, op. 14, no. 1-3
1906 Aquarelle, op. 27
1908 Renaissance, op. 57
1909 Sicilienne, voor harmonium
1909-1912 Sonate voor harmonium no. 2 in bes-klein, op. 46
1913-1923 33 Portraits "Stilstudien von Palestrina bis Schoenberg", op. 101
2 Miniatures, (onder het pseudoniem: Wolfgang Ey gepubliceerd)
2 Expressionismen, voor harmonium
2 Sensibilismen, voor harmonium – (onder het pseudoniem: Roderich Bergk gepubliceerd)
5 Miniaturen, op. 9
12 stukken, op. 102
Abendgefühl
Einsames Vögelein – Eine Triller Cadenz, voor harmonium – (onder het pseudoniem: Teo von Oberdorff gepubliceerd)
Fantasie en fuga, op. 39
Graduale, voor harmonium – (onder het pseudoniem: Baptiste Karg gepubliceerd)
Twee Tongedichten, op. 70

Publicaties (Selectie)[bewerken | brontekst bewerken]

Sigfrid Karg-Elert: Die Kunst des Registrierens: Ein Hand- und Nachschlagebuch für Spieler aller Harmoniumsysteme, Op. 91. Berlijn. ca. 1911.
Paul Schenk: Sigfrid Karg-Elert, Eine monographische Skizze mit vollständigem Werkverzeichnis, Leipzig, 1927.
Sigfrid Karg-Elert: Verzeichnis sämtlicher Werke, Zusammengestellt von Dr. Sonja Gerlach, Frankfurt/Main, 1984.
Günter Hartmann: Die Orgelwerke von Sigfrid Karg-Elert (1877-1933), 2 Bde., Univ. Diss., Bonn, 1985.
Mitteilungen der Karg-Elert-Gesellschaft, Jahrgänge 1986-1998.
Thomas Schinköth (Uitgever): Sigfrid Karg-Elert und seine Leipziger Schüler, Die Referate des Kolloquiums der Karg-Elert-Gesellschaft in Leipzig vom 1. bis 3. November 1996, Hamburg, 1999.
Johannes Michel, (Uitgever): Karg-Elert-Bibliographie, München, 2001.
Hermann F. Bergmann: Harmonie und Funktion in den Klavierwerken von Sigfrid Karg-Elert (1877-1933), Münster, 1991.
Elke Völker: Sigfrid Karg-Elert – Music for Organ – Der Jugendstilkomponist im Spannungsfeld seiner Zeit. Verlag Peter Ewers, Paderborn. 1. Auflage, 550 p. ISBN 3-928243-15-2