Benedenstad (Nijmegen)
Wijk van  Nijmegen
| |
|---|---|
| |
| Kerngegevens | |
| Gemeente | Nijmegen
|
| Stadsdeel | Nijmegen-Centrum |
| Coördinaten | 51°50'56"NB, 5°51'54"OL |
| Oppervlakte | 0,49 km² |
| - land | 0,31 km² |
| - water | 0,18 km² |
| Inwoners (2023) |
2.675[1] (5.459 inw./km²) |
| Woningvoorraad | 1.625 woningen[1] |
| Overig | |
| Postcode(s) | 6511 |
De Benedenstad is een Nijmeegse stadswijk, gelegen tussen de rivier de Waal in het noorden en het stadscentrum in het zuiden. Aan de westkant wordt de wijk begrensd door de spoorlijn Nijmegen - Arnhem, aan de oostkant door de Waalbrug. Op 1 januari 2023 had de Benedenstad 2.675 inwoners.
Verval[bewerken | brontekst bewerken]
De benedenstad vormt de oudste kern van het huidige Nijmegen. De ligging aan de rivier met zijn schepen en het veer bracht de benedenstad door de eeuwen heen grote voorspoed. De huizen waren er veelal groot en rijk. Na de afbraak van de vestingwerken in de jaren 80 van de 19e eeuw trokken de rijke families weg en werd de benedenstad een volksbuurt. Na de bouw van de Waalbrug (1936) nam het verkeer een andere route en raakte de benedenstad economisch nog verder in verval.
De Benedenstad is bij het vergissingsbombardement op 22 februari 1944, toen het centrum van de stad zwaar getroffen werd, grotendeels gespaard gebleven. Echter, het verval van de wijk, met veel verkrotte, onbewoonbaar verklaarde woningen, ging door. Vele ervan hadden geen sanitair en de smalle steegjes waren ongezond om in te wonen. Hier en daar waren al in die tijd woningen gesloopt, waardoor er open plekken ontstonden in de straten.
Sloopplannen[bewerken | brontekst bewerken]
Reeds in 1938 bestonden er bij het Nijmeegse gemeentebestuur plannen om de benedenstad te saneren: het Groene Balkonplan. Het Groene Balkon bestaat uit een hoge keermuur aan de voet van de helling waarop een nieuwe wijk zou worden gebouwd. Achter de muur werd veel puin van het bombardement gestort, zodat hoogteverschillen werden genivelleerd. De keermuur van het Groene Balkon is in 1952 slechts deels gebouwd, als werkverschaffingsproject. De verdere uitvoering van het Groene Balkon is stopgezet. Sanering van de benedenstad maakte sinds 1950 definitief geen onderdeel meer uit van het wederopbouwplan, maar de sloop van de benedenstad ging door. Daarbij werden hele straten met vaak eeuwenoude panden afgebroken (onder andere de Smidstraat en Ganzenheuvel met drogisterij Dirk Katje). De verwoesting van zoveel authentieke middeleeuwse gebouwen, wordt thans steeds meer als een historische fout van bureaucraten en projectontwikkelaars in de naoorlogse periode aangemerkt.
Nieuwbouw[bewerken | brontekst bewerken]
Na heftige protesten van de bevolking (vertegenwoordigd in het Buurtcomité Benedenstad) werd het sloopbeleid in 1972 omgebogen naar een beleid van sociale woningbouw middels grootschalige herbouw van de woningen, met het oogmerk dat de oorspronkelijke bewoners konden terugkeren. Zodoende is een deel van de oorspronkelijke bebouwing vervangen door zo'n 650 naoorlogse woningen waardoor het karakter van de wijk behouden bleef. Bij de bouw, die plaatsvond van 1978 tot 1983, is het middeleeuwse stratenpatroon intact gebleven. Dit stratenpatroon en het bijzondere reliëf aan hoogteverschillen is de reden dat de Benedenstad sinds 1975 een van rijkswege beschermd stadsgezicht is.
Ondanks de sloopwoede van de jaren zestig en zeventig staan de meeste oudste gebouwen van Nijmegen in de Benedenstad. Enkele interessante zijn het Besiendershuis (ca. 1525), 't Oude Weeshuis (1560) en de synagoge (1756). Straten die voor een groot deel behouden zijn gebleven en zijn gerestaureerd, zijn o.a. de Lage Markt, Oude Haven en de Begijnenstraat.
Behalve voornoemde herbouw zijn er ook woningen gebouwd op plaatsen waar zich vroeger de gasfabriek en de veemarkt bevonden, in het westelijk deel van de benedenstad.
Waalkade[bewerken | brontekst bewerken]
De benedenstad ligt op de lage oever van de Waal en op de helling naar het hoger gelegen centrum van Nijmegen. In vroeger tijden liep het lage gedeelte van de benedenstad dan ook regelmatig onder water als de Waal buiten zijn oevers trad. De laatste overstroming dateert van 1958, toen een deel van de keermuur ondermijnd raakte en instortte. In 2013 en 2014 is de Waalkade opgehoogd, maar er kan nog altijd een stalen keermuur worden aangebracht om de laag gelegen delen van de benedenstad te beschermen tegen overstromingen. In vroeger dagen plaatste men bij hoog water een houten bekisting. Tussen de twee houten wanden, bestaand uit planken en balken, werden balen stro geperst.
Sinds de herinrichting van de Waalkade aan het eind van de jaren 80 van de 20e eeuw is de Benedenstad naast de woningbouw ook van groot belang voor het toerisme in Nijmegen. Aan de Waalkade zijn veel restaurants en uitgaansgelegenheden gevestigd, waaronder een casino. Ook het Valkhof en het gelijknamige museum zijn grote toeristentrekkers.
In 2018 is gestart met een nieuwe inrichting van de Waalkade om het gebied nog aantrekkelijker te maken en de ligging aan de rivier nog meer te benadrukken. De nieuwe inrichting is eind 2019 klaargekomen.
De sloop van een groot deel van de historische Benedenstad is, naast het Bombardement op Nijmegen van 1944, een centraal thema in de in 2023 verschenen historische roman van Tessa de Loo De stad in je hoofd.
Externe links[bewerken | brontekst bewerken]
- Gemeente Nijmegen - Benedenstad
- Lied over de Benedenstad Nijmegen
- Rapport inventarisatie wederopbouw Nijmegen centrum
Foto's[bewerken | brontekst bewerken]
-
-
Begijnenstraat richting Lange Hezelstraat -
Kanunnikenhuisjes St. Stevenskerkhof -
Commanderie van Sint Jan -
Begijnenstraat. Noordelijke richting -
Nieuwe Markt 8-10 gezien vanaf het Joris Ivens plein. -
Priemstraat -
Nieuwe Markt -
Lange Hezelstraat 94-96 Origineel uit 1669 -
Lange Hezelstraat 41A Nijmegen 1897 Architect Derk Semmelink -
Het Besiendershuis -
Sint-Nicolaaskapel, Valkhof park
_Sint_Janshuis_1196_Johanniter_Orde_in_de_lente.jpg)
| Bronnen, noten en/of referenties |
· 
· 