Cornelis Koeman
Cornelis Koeman (Wijdenes, 15 augustus 1918 - De Bilt, 5 juni 2006) was een Nederlands cartograaf.
Loopbaan[bewerken | brontekst bewerken]
Van 1968 tot 1981 was Cornelis Koeman hoogleraar cartografie en geodesie aan de Rijksuniversiteit Utrecht. Hij zorgde voor de invoering van een aparte afstudeerrichting cartografie. Tot de opheffing ervan in 2002 zijn circa 250 studenten in deze richting afgestudeerd.
Meteen bij het begin van zijn hoogleraarschap in 1968 kwam Koeman met een geheel nieuwe invulling van het vak cartografie. Hij stoelde die op het boek Sémiologie graphique van de Franse cartograaf Jacques Bertin, dat in 1967 was verschenen.
Koeman zette samen met zijn collega F.L.T. van der Weiden een cartografisch onderzoeksprogramma op, met als zwaartepunten fotokaarten, digitale cartografie en generalisering (het aanpassen van kaartbeeld en kaartinhoud aan doel en schaal van een kaart). Zijn werk had een belangrijke maatschappelijke impact. Enerzijds ontsluierde hij de werkzaamheden van de ambtelijke Nederlandse cartografie, anderzijds wees hij op de versnippering bij de grootschalige cartografie (dat wil zeggen bij het karteren van de kleinste details). Uiteindelijk leidde dat tot instelling van een (voorlopige) Centrale Karteringsraad en tot de productie van de Grootschalige Basiskaart van Nederland (GBKN).
Door de vondst van een bestand aan oude kaarten van Zuid-Afrika dat de laatste Nederlandse gouverneur van de Kaapkolonie in 1795 mee naar Nederland had genomen was Koeman rond 1950 geïnteresseerd geraakt in de geschiedenis van de cartografie. Dat was kort voor de festiviteiten rond de 300e verjaardag van de stichting van het verversingsstation van de VOC aan de Kaap door Jan van Riebeeck. Koeman kreeg daarmee een belangrijke rol in de geschiedenis van de cartografie te spelen. Meer nog dan op de cartografie zelf heeft hij zijn stempel gedrukt op de beoefening van de geschiedenis van de cartografie. Hij heeft daarin mondiaal een voorbeeldrol gespeeld.
In de periode 1960-1985 heeft hij met een schare medewerkers het project van de Atlantes Neerlandici (6 delen, 1967-1985) opgezet, de unieke beschrijving van alle kaarten in alle atlassen die in Nederland zijn verschenen tot 1940. Dat werk heeft model gestaan voor soortgelijke bibliografische initiatieven elders op de wereld; dit werk kreeg in 1972 de Menno Hertzbergerprijs. Zijn in 1983 verschenen Geschiedenis van de kartografie van Nederland is nog steeds het belangrijkste handboek op dit gebied. Koeman was tevens redacteur van het gerenommeerde tijdschrift voor de geschiedenis van de cartografie Imago Mundi.
Hij was een van de oprichters in 1958 van de Kartografische Sectie van het Koninklijk Nederlands Aardrijkskundig Genootschap (KNAG), die zich in 1975 verzelfstandigde tot Nederlandse Vereniging voor Kartografie (NVK). Hij was van 1958 tot 1964 secretaris van deze NVK-voorloper. Hij was een van de vertegenwoordigers van Nederland bij de oprichtingsvergadering van de International Cartographic Association (ICA) in Bern in 1959, was van 1972-1980 voorzitter van de ICA Standing Commission on Education and Training, en als zodanig medeverantwoordelijk voor de productie van het internationale cartografie-leerboek Basic Cartography.
Voor zijn vele verdiensten voor de cartografie heeft de NVK hem in 1973 benoemd tot erelid.
Bibliografie[bewerken | brontekst bewerken]
- Koeman's Atlantes neerlandici ; Vol. 1: The folio atlases published by Gerard Mercator, Jodocus Hondius, Henricus Hondius, Johannes Janssonius and their successors. Koeman, HES / 1997
- Koeman's Atlantes neerlandici ; Vol. 2: The folio atlases published by Willem Jansz. Blaeu and Joan Blaeu. Koeman, HES & De Graaf / 2000
- Koeman's Atlantes neerlandici ; Vol. 3: Ortelius's Theatrum orbis terrarum, De Jode's Speculum orbis terrarum, The Epitome, Caert-thresoor and Atlas minor, The atlases of the XVII provinces, and other atlases published in the Low Countries up to ca. 1650, Koeman, HES & De Graaf / 2003
- Deventer, Jacob van (ca. 1500-1575) Gewestkaarten van de Nederlanden door Jacob van Deventer, 1536-1545 1994
- Deventer, Jacob van (ca. 1500-1575) De stadsplattegronden van Jacob van Deventer 1992
- Map treasures of the Bodleian Library 1989
- Miscellanea cartographica : contributions to the history of cartography 1988
- Kartofilatelie : nummer uitgebracht ter gelegenheid van de 70e verjaardig van prof. dr. ir. C. Koeman 1988
- Geschiedenis van de kartografie van Nederland : zes eeuwen land- en zeekaarten en stadsplattegronden 1985
- Jan Huygen van Linschoten 1985
- Langs papieren wegen : momenten uit de geschiedenis van de wegenkaarten van Nederland 1983
- Kaartproduktie 1982
- Weg van de kaart : een beschouwing over de kaart van de weg, gevolgd door een toespraak. 1981
- Catalogus bij de tentoonstelling Acquisitionum Koemanniarum selectio, 29 september-9 oktober 1981
- Land- und Seekarten im Mittelalter und in der frühen Neuzeit : Verhandlungen eines internationale konferenz 1980
- Handleiding voor de studie van de topografische kaarten van Nederland, 1750-1850 1978
- Historical cartography 1977
- Toelichting bij de facsimile-uitgave van de kaart van de provincie Utrecht door Cornelis Anthonis 1974
- Kaartenmakers van ’t Sticht : een overzicht van de historische kartografie van de provincie Utrecht 1974
- Michels, Fredericus Wilhelmus (1906-1975) Over eventueel aan te leggen collectie van cartografisch werk van het Cart. Atelier F. W. Michels 1974
- Catalogus van de tentoonstelling ’Met lood en lijn’, gehouden in het Maritiem museum Prins Hendrik 1974
- Bibliography of printed maps of Suriname, 1671-1971 1973
- Links with the past : the history of the cartography of Suriname, 1500-1971 1973
- Kaarten en kaarttekenaars 1972
- Diktaat geodesie 1972
- The sea on paper : the story of the Van Keulens and their ’Sea-torch’ : introduction to the facsimile 1972
- Barentsz., Willem (ca. 1550-1597) Caertboeck van de Midlandtsche zee 1970
- Joan Blaeu and his grand atlas 1970
- Afbeeldingsleer voor eerstejaars fysisch geografen 1970
- Joan Blaeu and his grand atlas : introduction to the facsimile edition of Le grand atlas, 1663 1970
- Kwalitatieve en kwantitatieve aspekten van de atlaskartografie in de Nederlanden, 1570-1880 1969
- An inventory of Johannes van Keulen’s globe-factory in Amsterdam, dated 1689 1969
- Het beginsel van communicatie in de kartografie, inaugurele rede 19 mei 1969
- Blaeu, Joan (1596-1673) A catalogue by Joan Blaeu : a facsimile with an accompanying text 1967
- Hondius, Jodocus (1563-1612) Nova totius Europae descriptio 1967
- Atlantes Neerlandici : bibliography of terrestrial, maritime and celestial atlases and pilot books (6 delen, 1967-1985)
- Keere, Pieter van den (1571-ná 1646) Germania inferior, Amsterdam 1617 1966
- Abraham Ortelius : sa vie et son "Theatrum orbis terrarum" 1964
- The history of Lucas Janszoon Waghenaer and his "Spieghel der Zeevaerdt" 1964
- Lucas Janszoon Waghenaer : sa vie et son "Spieghel der Zeevaerdt" 1964
- The history of Abraham Ortelius and his Theatrum orbis terrarum 1964
- Handleiding voor de studie van de topografische kaarten van Nederland, 1750-1850 1963 *Collections of maps and atlases in the Netherlands : their history and present state 1961
- Moderne werkmethoden in de praktische kartografie 1958
- Landgiften uit de eerste helft van de XVIIIe eeuw op een manuscriptkaart uit het archief der V.O. 1955
- Tabulae geographicae quibus colonia Bonae Spei antiqua depingitur : achttiende-eeuwse kartografie 1952
Literatuur[bewerken | brontekst bewerken]
- Akerman, James Richard. (1991): On the shoulders of a Titan: viewing the world of the past in atlas structure / James Richard Akerman. -Thesis, submitted in partial fulfillment of the requirements for the degree of doctor in philosophy, Pennsylvania State University 1991.
- Akerman, James Richard. (1995): From books with maps to books as maps: the editor in the creation of the atlas idea / James R. Akerman. - In: Editing early and historical atlases / edited by Joan Winearls. - Toronto [etc.]: University of Toronto Press, 1995. p. 3-48.
- Koeman, Cornelis (1961): Collections of Maps and Atlases in the Netherlands: Their History and Present State. Leiden: E.J. Brill.
- Kretschmer, Ingrid, and Johannes Dörflinger. (1995). Atlantes Austriaci: Kommentierte Katalog der österreichische Atlanten von 1561 bis 1994. Wien: Böhlau Verlag.
- Van der Krogt, Peter, (1994a): Van Atlas tot atlas. - In: Kartografisch Tijdschrift 20(1994)3, pp. 11–18. (summarized version without annotations: From Atlas to atlas. - In Mercator's World 1(1996)1, pp. 61–63 & 93).
- Van der Krogt, Peter (1994b). Commercial Cartography in the Netherlands with Particular Reference to Atlas Production (16th-18th Centuries). In La Cartografia dels Països Baixos: Cicle de conferències sobre Història de la Cartografia 4rt curs... Organitzat per l'Institut Cartogràfic de Catalunya i el Departament de Geografia de la Universitat Autònoma de Barcelona, 70-140. Barcelona: Generalitat de Catalunya, Departament de Política Territorial i Obres Públiques, Institut Cartogràfic de Catalunya, 1994.
- Van der Krogt, Peter (1996a). Amsterdam Atlas-Production in the 1630s: A Nightmare for the Bibliographer. Imago Mundi 48 (1996): 149-160.
- Van der Krogt, Peter (1996b). From 'Atlas' to atlas. Mercator's World 1, no. 1: 61-63, 93. (summarized translation of Van der Krogt, 1994a).
- Meurer, Peter H. (1988): Atlantes Colonienses : die Kölner Schule der Atlaskartographie 1570-1610 / Peter H. Meurer. - Bad Neustadt a.d. Saale : Verlag Dietrich Pfaehler, 1988.
- Meurer, Peter H. (1991): Fontes Cartographici Orteliani: das Theatrum Orbis Terrarum von Abraham Ortelius und seine Kartenquellen / Peter H. Meurer. - Weinheim : VCH Acta humaniora, 1991.
- Pastoureau, Mireille. (1984): Les atlas français XVIe-XVIIe siècles : répertoire bibliographique et étude / Mireille Pastoureau [et al.]. - Paris : Bibliothèque Nationale, 1984.
- Varanka, Dalia (1994): Editorial and design principles in the rise of English world atlases 1606-1729 / Dalia Varanka. - A Dissertation submitted in partial fulfillment of the requirements for the degree of Doctor in Philosophy in Geography at the University of Wisconsin-Milwaukee, June 1994.
- Wallis, Helen M. & Robinson, Arthur H. (1987): Cartographical innovations: an international handbook of mapping terms to 1900 / edited by Helen M. Wallis and Arthur H. Robinson. - Tring : Map Collector Publications (1982) Ltd., 1987.
- Woodward, David (1982): The technique of atlas making / David Woodward. - In: The Map Collector 18(March 1982), p. 2-11.
Trivia[bewerken | brontekst bewerken]
Koeman schreef het woord 'cartograaf' zelf steeds als kartograaf - kaart schrijf je tenslotte ook met een 'k', zei hij altijd. De Nederlandse Vereniging voor Kartografie (NVK) heeft indertijd een verzoek aan de Nederlandse Taalunie gedaan om 'cartografie' met een 'K' te schrijven, maar dit verzoek is afgewezen.