Elisabeth (musical)

Elisabeth
Muziek	Sylvester Levay
Teksten	Michael Kunze
Boek	Michael Kunze
Gebaseerd op	Het leven van Elisabeth van Oostenrijk-Hongarije
Première	3 september 1992 in het Theater an der Wien in Wenen
Genre	Kostuumdrama
Productie	1992 - Wenen (Oostenrijk); 1996 - Takarazuka Revue (Japan); 1996 - Boedapest (Hongarije); 1999 - Scheveningen (Nederland); 1999 - Karlstad (Zweden); 2000 - Tour (Japan); 2001 - Essen (Duitsland); 2003 - Wenen Revival (Oostenrijk); 2004 - Tour Revival (Japan); 2005 - Turku (Finland); 2005 - Stuttgart (Duitsland); 2007 - Tour Revival (Japan); 2006 - Thun (Zwitserland); 2008 - Berlijn (Duitsland); 2008 - Tour (Europa); 2009 - Antwerpen (België); 2012 - Seoel (Zuid-Korea); 2012 - Tour (Zuid-Korea); 2012 - Tour Revival (Japan); 2012 - Wenen Revival (Oostenrijk); 2013 - Seoel Revival (Zuid-Korea); 2013 - Tour Revival (Zuid-Korea); 2014 - Shanghai (China); 2015 - Seoel Revival (Zuid-Korea); 2015 - Tour Revival (Zuid-Korea); 2015 - Tour Revival (Japan); 2015 - Tour Revival (Europa); 2017 - Apeldoorn (Nederland); 2018 - Baarn (Nederland); 2018 - Seoel Revival (Zuid-Korea); 2019 - Wenen Revival (Oostenrijk); 2022 - Brussel (België); 2022 - Seoel Revival (Zuid-Korea)
Portaal	Musical

Elisabeth is een dramatische musical met teksten van Michael Kunze en muziek van Sylvester Levay. De wereldpremière, met de Nederlandse Pia Douwes in de hoofdrol, vond plaats op 3 september 1992 in Wenen. In de musical wordt het leven van keizerin Elisabeth als flirt met de Dood afgebeeld.

De musical ging op zondag 21 november 1999 in het Circustheater te Scheveningen in Nederlandse première. Op zondag 22 maart 2009 vond in de Stadsschouwburg van Antwerpen de Vlaamse première plaats. In de zomer van 2022 bracht Festival Bruxellons! de eerste Franstalige versie van Elisabeth, in openlucht bij Chateau du Karreveld in Brussel. Een van de voorstellingen vond plaats tijdens het 30-jarige jubileum van de musical.

Beschrijving[bewerken | brontekst bewerken]

Elisabeth vertelt het levensverhaal van Elisabeth van Oostenrijk-Hongarije (Keizerin "Sisi"), en wijkt hierin sterk af van de geromantiseerde Sissi-films uit de jaren vijftig met Romy Schneider in de hoofdrol. Haar vluchtgedrag en verlangen naar de dood komen in deze interpretatie duidelijk uit de verf; er wordt meer recht gedaan aan het karakter van haar schoonmoeder Sophie. Uiteindelijk wordt de moord door Luigi Lucheni in 1898 afgeschilderd als een omarming van de dood. Er wordt ook een tijdsbeeld geschilderd met als elementen; verval van de Oostenrijks-Hongaarse dubbelmonarchie, opkomend nationalisme, antisemitisme en revolutie.

De musical werd met name in Wenen na de wereldpremière in 1992 een groot succes. De Nederlandse productie wijkt iets af van de originele, aangezien Joop van den Ende en zijn team de vrije hand hebben gekregen om de show "toegankelijker te maken voor het Nederlandse publiek". Historische thema's kregen minder aandacht of werden achterwege gelaten ten behoeve van de persoonlijke ontwikkeling van Elisabeth en haar relatie met de Dood.

Naast de Nederlandse productie waren er ook producties te zien in Boedapest, Hongarije, waar sindsdien de musical regelmatig op het programma staat van het Operette Theater in Boedapest.

De Duitse première in 2001 was een succes. Pia Douwes speelde wederom de titelrol en werd later vervangen door Maike Boerdam, ook een Nederlandse. Boerdam mocht de show openen in Stuttgart met een Nederlandse understudy: Annemieke van Dam. Later heeft ook de Nederlandse Wietske van Tongeren deze rol in Stuttgart mogen spelen. Douwes kroop nog een keer in rol van Elisabeth in Stuttgart, om de productie daar af te sluiten.

In Wenen werd Elisabeth weer op de planken gebracht in 2003. Nadat Maya Hakvoort Pia Douwes verving in 1994, mocht eerstgenoemde ook nu weer deze rol vertolken. In december 2005 viel het doek voor Elisabeth in Wenen. De cast van de Weense repriseversie is later ook op tournee naar Japan en Italië gegaan.

Vanaf april 2008 was Elisabeth in het Theater des Westens in Berlijn en ook in Zürich te zien in een nieuwe regie van Harry Kupfer, die ook verantwoordelijk was voor de oerversie (en de daarop gebaseerde repriseversie) in Wenen. De productie stond tot 27 september 2008 in Duitsland en was van 20 maart tot 19 april 2009 in de Stadsschouwburg van Antwerpen te zien met een overwegend Vlaamse cast. Daarna heeft de productie verder getoerd door Duitsland met Annemieke van Dam als eerste bezetting van Elisabeth.

In juni 2017 vond Elisabeth in concert plaats: 18 jaar na de Nederlandse première kwam een groot gedeelte van de oude castleden weer samen voor een reünieconcert met als decor Paleis het Loo. De cast bestond uit Pia Douwes (Elisabeth), Jeroen Phaff (Franz Joseph), Stanley Burleson (De Dood), Doris Baaten (Sophie), Wim Van Den Driessche (Luigi Lucheni) en Addo Kruizinga (Rudolf), bijgestaan door een orkest onder leiding van Maurice Luttikhuis. Er waren zeven shows van maandag 12 tot en met zaterdag 17 juni 2017. Per show konden 4000 mensen luisteren, alle shows waren uitverkocht. De componist Sylvester Levay was maandag 12 juni eregast bij de première.

Cast in Wenen[bewerken | brontekst bewerken]

Elisabeth Oostenrijk	Wenen (1992-1996)	Wenen (1996-1998)	Wenen (2003-2004)	Wenen (2006)	Wenen (2011-2012)	Wenen (2019) Schloss Schönbrunn	Wenen (2022) Schloss Schönbrunn
Keizerin Elisabeth in Beieren (1837-1898)	Pia Douwes	Maya Hakvoort	Maya Hakvoort	Maya Hakvoort	Annemieke van Dam	Pia Douwes	Maya Hakvoort
De Dood	Uwe Kröger	Addo Kruizinga	Máté Kamarás	Máté Kamarás	Mark Seibert	Mark Seibert	Mark Seibert
Luigi Lucheni	Ethan Freeman	Bruno Grassini	Serkan Kaya	Serkan Kaya	Kurosch Abbasi	David Jakobs	David Jakobs
Keizer Frans Jozef I van Oostenrijk	Viktor Gernot	Leon van Leeuwenberg	André Bauer	André Bauer	Franziskus Hartenstein	Viktor Gernot	André Bauer
Aartshertogin Sophie van Beieren	Else Ludwig	Isabel Weicken	Else Ludwig	Else Ludwig	Daniela Ziegler	Daniela Ziegler	Daniela Ziegler
Aartshertog Rudolf van Oostenrijk (1858-1889)	Andreas Bieber	Thomas Harke	Jesper Tydén	Fritz Smid	Anton Zetterholm	Lukas Perman	Lukas Perman
Hertog Maximiliaan Jozef in Beieren	Wolfgang Pampel	Ronny Holzschein	Dennis Kozeluh	Dennis Kozeluh	Christian Peter Hauser	Hans Neblung	Hans Neblung
Hertogin Ludovika van Beieren	Christa Wettstein	Christa Wettensrtein	Susanna Panzner	Luzia Nitstler	Carin Filipčić	Patricia Nessy	Katja Berg
Kleine Rudolf	Markus Neubauer	Thomas Lichtenecker	Johann Ebert		Philipp Gruber-Hirschbrich

Cast in Duitsland[bewerken | brontekst bewerken]

Elisabeth Duitsland	Essen (Noordrijn-Westfalen) (2001-2003)	Stuttgart (2005-2006)	Berlijn (2008)	Tour I (2009-2010)	Tour II (2011-2012)	Tour III (2015-2016)
Keizerin Elisabeth in Beieren (1837-1898)	Pia Douwes	Maike Boerdam	Pia Douwes	Annemieke van Dam	Annemieke van Dam	Roberta Valentini
Alternate			Annemieke van Dam
De Dood	Uwe Kröger	Olegg Vynnyk	Uwe Kröger	Oliver Arno	Mark Seibert	Mark Seibert
Luigi Lucheni	Carsten Lepper	Carsten Lepper	Bruno Grassini	Bruno Grassini	Kurosch Abbasi	Kurosch Abbasi
Keizer Frans Jozef I van Oostenrijk	Michael Shawn Lewis	Ivar Helgasson	Markus Pol	Markus Pol	Mathias Edenborn	Maximilian Mann
Aartshertogin Sophie van Beieren	Gabriele Ramm	Susan Rigvava-Dumas	Christa Wettstein	Christa Wettstein	Betty Vermeulen	Angelika Wedekind
Aartshertog Rudolf van Oostenrijk (1858-1889)	Jesper Tydén	Martin Pasching	Oliver Arno	Thomas Hohler	Oliver Arno	Thomas Hohler
Hertog Maximiliaan Jozef in Beieren	Michael Flöth	Norbert Lamla	Thomas Bayer	Dennis Kozeluh	Dennis Kozeluh
Hertogin Ludovika van Beieren	Annika Bruhns	Kaatje Dierks	Maike Katrin Schmidt	Susanna Panzner	Elissa Huber	Caroline Sommer
Kleine Rudolf	Kaj Binder				Yannick Mezhoud

Cast in Nederland[bewerken | brontekst bewerken]

Rol	Circustheater in Scheveningen 1999-2001	Paleis Het Loo in Apeldoorn 2017	Paleis Soestdijk in Baarn 2018	Tour 2024
Keizerin Elisabeth in Beieren (1837-1898)	Pia Douwes (1999)	Pia Douwes	Pia Douwes	Pia Douwes (volwassen) Danique Dusée (jonge)
Vervanger	Maaike Widdershoven (2000-2001)
Understudy	Ryan van den Akker, Marleen van der Loo
De Dood	Stanley Burleson	Stanley Burleson	Stanley Burleson	Milan van Waardenburg
Understudy	Addo Kruizinga, René van Kooten
Luigi Lucheni	Wim Van Den Driessche, Danny de Munk	Wim Van Den Driessche	Tony Neef	William Spaaij
Alternate	Antonie Kamerling
Understudy	Ton Peeters, Derek Blok
Keizer Frans Jozef I van Oostenrijk	Jeroen Phaff	Jeroen Phaff	Jeroen Phaff
Alternate	Paul Vaes
Understudy	Benno Hoogveld
Aartshertogin Sophie van Beieren'	Doris Baaten, Annette Nijder	Doris Baaten	Doris Baaten	Ann Van den Broeck
1ste keuze	Wilma Driessen (tijdens de repetities trok ze zich terug)
Understudy	Margot Giselle, Eihlin ten Hoopen
Aartshertog Rudolf van Oostenrijk (1858-1889)	Addo Kruizinga	Addo Kruizinga	Addo Kruizinga
Understudy	Jurgen Stein, Jeroen Aarts
Hertogin Ludovika in Beieren	Margot Giselle	Margot Giselle
Hertog Maximiliaan Jozef in Beieren	Nico Schaap
Helene in Beieren/Frau Wolf	Nicole Hermans	Nicole Hermans
Gravin Esterházy-Liechtenstein	Marleen van der Loo	Madeleine Sie
Alternate	Céline Purcell
Understudy	Madeleine Sie
Kleine Rudolf	Robbert Klein, Bas Bovelander, Roy van Iersel, Jon Karthaus, Levi van Kempen, Michael Muller, Jurjen Peeters, Sander van der Poel, Alain Rousel, Timmy van Lingen, Ryan Beekhuizen, Job Bovelander, Alexander Gelauff, Jeroen Heiliegers, Joelle de Ronde, Gilles Rousel, Sander Schaap	Teun Banté	Luc Serrarens, Tiga Koppes, Mats van Heusden, Tim Klumpers, Thimothy van Haaren
Ensemble	Margot Giselle, Nico Schaap, Nicole Hermans, Marleen van der Loo, Timo Bakker, René van Kooten, Ton Peeters, Ron Barents, Michel Driesse, Ger Otte, Jurgen Stein, Derek Blok, Gina de Laat, Céline Purcell, Marianne van der Veken, Eihlin ten Hoopen, Madeleine Sie, Myrna van Kemenade, Bastiaan Leijendekker, Els-Marijke Reuver, Eva Roest, Birger van Severen, Peter Stoelhorst	Ton Peeters, Paul Vaes, Ron Barents, Isabella Scholte, Gina de Laat, Marianne van der Veken, Sabastiano Zafarana, Marcel Visscher, Linda Hibma, Jurgen Stein, Eihlin ten Hoopen, Robert Besselaar, Roberto de Groot	Ton Peeters, Paul Vaes, Ron Barents, Isabella Scholte, Gina de Laat, Marianne van der Veken, Sabastiano Zafarana, Marcel Visscher, Linda Hibma, Jurgen Stein, Eihlin ten Hoopen, Robert Besselaar, Roberto de Groot
Swings	Benno Hoogveld, Isabella Scholte, Marc van Zijp, Linda Hibma, Thomasj Vets

Cast in België[bewerken | brontekst bewerken]

Rol	Antwerpen 2009	Brussel 2022
Keizerin Elisabeth in Beieren (1837-1898)	Ann Van den Broeck	Marie-Pierre de Brienne
Eenmalig	Annemieke van Dam
Alternate		Romina Palmeri
De Dood	Oliver Arno	Nicolas Kaplyn
Alternate	Dieter Troubleyn
Luigi Lucheni	Jan Schepens	Antonio Macipe
Keizer Frans Jozef I van Oostenrijk	Guido Gottenbos	Arnaud Masclet
Aartshertogin Sophie van Beieren	Anne Mie Gils	Anne Mie Gils
Aartshertog Rudolf van Oostenrijk (1858-1889)	Thomas Hohler	Lander Van Nuffelen
Hertogin Ludovika in Beieren	Kirsten Cools	Ilse La Monaca
Hertog Maximiliaan Jozef in Beieren	Martin Rönnebeck	Steven Colombeen
Alternate	Marc Coessens
Helene in Beieren		Inge Teeuwen
Gravin Esterházy-Liechtenstein / Frau Wolf		Janis Van Dorsselaer
Kleine Rudolf	Jens Hoskens	Charlie Oliver, Achille Hourt
Ensemble		Niels Batens, Jessica Celmer, Floris Devooght, Maud Hanssens, Hélène Kamers, Daan Keisse, Eveline Maes, Ian Schelfaut, Jonas Steppe, Nando Tilkin, Ulrieke Storme
Swing		Virginie Benoist, Lucas Bierlair, Shaoline George, Amélie Henry-Biabaud, Aurelie Hugo

Castalbums[bewerken | brontekst bewerken]

Elisabeth: Nederlandse Cast - Hoogtepunten (1999)

Proloog, Lucheni's verhoor (5:52) - Kees Coolen, Wim Van Den Driessche, Stanley Burleson, Jeroen Phaff, Doris Baaten, Addo Kruizinga & Ensemble
Als jij (2:24) - Pia Douwes & Nico Schaap
De laatste dans (3:48) - Stanley Burleson & Ensmeble
Mijn leven is van mij (4:05) - Pia Douwes
Mama, waar ben je? (2:42) - Robbert Klein & Stanley Burleson
Elisabeth, doe open liefste (4:05) - Pia Douwes, Jeroen Phaff & Stanley Burleson
Melk (2:16) - Wim Van Den Driessche & Ensemble
Jij gaf mij dit schrijven/Mijn leven is van mij (reprise) (3:32) - Jeroen Phaff, Pia Douwes & Stanley Burleson
Kitsch (3:26) - Wim Van Den Driessche
Zonder gêne (3:09) - Nicole Hermans, Wim Van Den Driessche & Ensemble
Niets, niets, echt niets (2:54) - Pia Douwes
Er valt een zwarte schaduw (4:23) - Stanley Burleson, Addo Kruizinga & Ensemble
Was ik jouw spiegel maar (4:03) - Addo Kruizinga & Pia Douwes
Mayerling-Dodendans (1:01) - Ensemble
Schepen in de nacht (4:32) - Pia Douwes & Jeroen Phaff
De sluier valt (2:24) - Pia Douwes, Stanley Burleson & Ensemble

Elisabeth: Mijn Leven is van Mij (single) (1999)

Mijn leven is van mij (single version) (3:10) - Pia Douwes
Mijn leven is van mij (album version) (4:05) - Pia Douwes
De laatste dans (3:48) - Stanley Burleson & Ensemble
Videoclip

Elisabeth: Nederlandse Cast - Promo CD (2000)

Elisabeth compilatie - Mijn leven is van mij/Er valt een zwarte schaduw/Elisabeth, doe open liefste/Schepen in de nacht/De laatste dans/Mijn leven is van mij (reprise) (8:01) - Pia Douwes, Stanley Burleson, Addo Kruizinga, Jeroen Phaff & Ensemble
Zoals je wilt en hoopt (3:46) - Pia Douwes, Jeroen Phaff, Wim Van Den Driessche, Doris Baaten, Margot Giselle & Nicole Hermans
Tussen hemel en aarde (3:23) - Jeroen Phaff & Pia Douwes

Elisabeth: Vlaamse Cast - Promo CD (2009)

Als ik dansen wil (3:24) - Ann Van den Broeck & Dieter Troubleyn

Maike Boerdam - Dichterbij Broadway (2010)

Maike Boerdam heeft een eigen cd uitgegeven in 2009 waar zij haar versie zingt van Mijn leven is van mij

Maanlicht (3:47) - Maike Boerdam
Hoe moet ik van hem houden (3:39) - Maike Boerdam
Huil niet om mij, Argentina (5:01) - Maike Boerdam
Vannacht (2:39) - Maike Boerdam & Freek Bartels
Lach het maar weg (3:48) - Maike Boerdam
Mijn leven leef (3:21) - Maike Boerdam
Ik ken hem te goed (3:23) - Maike Boerdam & Simone Kleinsma
Denk aan mij (3:24) - Maike Boerdam & Freek Bartels
Mijn droom (3:33) - Maike Boerdam
Allerlaatste nacht (3:42) - Maike Boerdam & Tony Neef
Met één blik (3:45) - Maike Boerdam
Meisje aan het vensterraam (3:56) - Maike Boerdam & Henk Poort
Mijn leven is van Mij (3:56) - Maike Boerdam

Dvd's[bewerken | brontekst bewerken]

Op 30 en 31 oktober 2005 werd in Theater an der Wien een volledige dvd-opname van de musical gemaakt, die in zowel Duitsland als Oostenrijk verkrijgbaar is. De rolverdeling op de dvd is als volgt:

Rol	Wenen (2005)
Keizerin Elisabeth in Beieren (1837-1898)	Maya Hakvoort
De Dood	Máté Kamarás
Luigi Lucheni	Serkan Kaya
Keizer Frans Jozef I van Oostenrijk	André Bauer
Aartshertogin Sophie van Beieren	Els Ludwig
Aartshertog Rudolf van Oostenrijk (1858-1889)	Fritz Smid
Hertog Maximiliaan Jozef in Beieren	Dennis Kozeluh
Hertogin Ludovika in Beieren	Luzia Nistler
Kleine Rudolf	Johann Ebert

Zoals gebruikelijk bij Joop van den Ende, heeft hij tijdens een van de laatste try-outs een volledige live-registratie laten maken van de musical Elisabeth. Deze is echter niet verkrijgbaar. Er bestaat ook zo'n opname van de productie te Wenen 1992, Essen 2001 en Antwerpen 2009

Tienjarig jubileumconcert[bewerken | brontekst bewerken]

Ter gelegenheid van de tiende verjaardag van de musical Elisabeth was er op 21 oktober 2002 een groot galaconcert in het Wiener Konzerthaus (Weense Concertgebouw). Het concert bestond uit optredens uit alle internationale versies die er van Elisabeth zijn geweest. De Duitstalige producties kregen de meeste aandacht (met name de oerversie in Wenen). Van de verschillende Duitstalige casts waren meerdere artiesten aanwezig. Van de overige internationale versies van Elisabeth waren alleen de oorspronkelijke hoofdrolspelers aanwezig.

Voor Nederland waren dit Pia Douwes, Stanley Burleson en Jeroen Phaff. Met z'n drieën zongen ze Elisabeth, doe open liefste in het Nederlands.

Burleson zong ook mee in Der letzte Tanz (de laatste dans) Hij zong het eerste couplet in het Nederlands, waarna een drietal Duitsers, Felix Martin, Thomas Borchert en Uwe Kröger, een Japanner, Ichiro Maki, en een Hongaar, Szilveszter P. Szabo afwisselend opvolgden, ieder in zijn of haar eigen taal. Ichiro Maki deed de rol als oud Takarazuka performer, in die revue spelen vrouwen alle rollen.

Hetzelfde gebeurde in Ich gehör nur mir (Mijn leven is van mij) waarin Douwes het laatste couplet voor haar rekening nam, in het Nederlands, ze zong die avond ook I belong to me (Ich gehör nur mir), een Engelstalige akoestische versie van Mijn leven is van mij en met Viktor Gernot (Franz-Joseph in de oerproductie in Wenen) Boote in der Nacht (Schepen in de nacht). Ook Maike Boerdam en Maya Hakvoort traden op. Ook zong iedereen der Schleier fällt (De Sluier valt) samen in hun eigen taal en aan het einde in het Duits.

Van deze avond is een cd met de hoogtepunten verkrijgbaar. Naar aanleiding van het jubileum gaf de Oostenrijkse Post ook een postzegel met als motief de musical Elisabeth uit.

Trivia[bewerken | brontekst bewerken]

In Duitsland, Oostenrijk en zelfs in Zwitserland is de rol van Elisabeth vaak vertolkt door een Nederlandse (Vlaamse) actrice:

Pia Douwes

Wenen 1992-1994, Essen 2001-2002, Stuttgart 2006, Berlijn 2007-2008, Wenen 2019

Maya Hakvoort

Wenen 1994-1998, Wenen 2003-2005, Wenen 2023

Maike Boerdam

Essen 2002-2003, Stuttgart 2005-2006

Willemijn Verkaik

Thun 2006-2007

Annemieke van Dam

Stuttgart 2005-2008, Berlijn 2008, Zürich 2008-2009, Tournee door Duitsland en Oostenrijk 2009-2010, Tournee door Duitsland en Oostenrijk 2011-2012, Wenen 2012-2014.

Annemieke van Dam heeft één keer de rol in het Nederlands vertolkt in Antwerpen.
Toen de musical naar Essen ging, is het liedje Wenn Ich Tanzen Will toegevoegd. Dit liedje is in het Nederlands vertaald en gebruikt voor de uitvoeringen in Antwerpen, Paleis het Loo en Paleis Soestdijk.

Mediabestanden die bij dit onderwerp horen, zijn te vinden op de pagina Elisabeth (musical) op Wikimedia Commons.