Emden (Nedersaksen)

**Emden**
Kreisfreie Stadt in Duitsland
	;
Situering
Deelstaat	Nedersaksen
Coördinaten	53° 22′ NB, 07° 12′ OL
Algemeen
Oppervlakte	112,34 km²
Inwoners ; (31-12-2020)	49.874 ; (444 inw./km²)
Hoogte	1 m
Burgemeester	Tim Kruithoff (Partijloos)
Overig
Postcodes	26721, 26723, 26725
Netnummers	04921, 04927 (Knock)
Kenteken	EMD
Gemeentenr.	03 4 02 000
Locatie van Emden
Portaal	Duitsland

Menso Alting, een van de invloedrijke Nederlandse calvinisten in Emden

Emden (Nederlands, verouderd: Embden) is een kreisfreie Stadt in Duitse deelstaat Nedersaksen, gelegen aan de Eems. Het is de grootste stad van de regio Oost-Friesland en heeft de westelijkste zeehaven van Duitsland. Als kreisfreie Stadt behoort Emden niet tot een Landkreis, het stadsbestuur oefent tegelijk ook de bevoegdheden van het Landkreisniveau uit.

De stad telt 49.874 inwoners (31 december 2020)^[1] op een oppervlakte van 112,34 km². Daarmee is Emden qua inwoners de kleinste kreisfreie stad in Nedersaksen. Op 31 december 2020 had 12,11% van de inwoners een niet-Duits staatsburgerschap (6.040 niet-Duitsers)^[2] en hadden 170 inwoners het Nederlandse staatsburgerschap^[3].

De stad heeft een belangrijke rol gespeeld in de geschiedenis van de Lage Landen als schuilplaats voor vervolgde protestanten in het begin van de Tachtigjarige Oorlog.

Geschiedenis[bewerken | brontekst bewerken]

Zie geschiedenis van Emden voor het hoofdartikel over dit onderwerp.

Emden ontstond rond 800 als een handelsnederzetting (Amuthon) op een wierde aan de Eems en werd in de 12e eeuw de hoofdstad van het Oost-Friese graafschap Eemsgo.

Aan het einde van de 16e eeuw kende Emden een periode van grote bloei. Door de Spaanse blokkade van Vlaamse en Brabantse havens bij het begin van de Zuid-Nederlandse opstand werd Emden de belangrijkste overslaghaven aan de Noordzee. Uit Vlaanderen en Brabant kwamen duizenden protestantse vluchtelingen naar de sinds 1544 protestantse stad om de vervolgingen door de Hertog van Alva te ontlopen. In deze periode raakte het overwegend calvinistische Emden in conflict met de lutherse graven van Oost-Friesland. Met steun van de Nederlanders wist Emden de facto een vrije rijksstad te worden onder protectie van de Nederlandse Republiek. Het Nederlands van de vluchtelingen werd de voertaal van de handel en het burgerlijke bestuur. Aan de dominante positie van de haven van Emden kwam een einde toen de loop van de rivier de Eems veranderde door de Cosmas- en Damianusvloed (1509) en de haven geleidelijk verzandde. De semi-onafhankelijke status van Emden duurde voort tot 1744, toen Oost-Friesland, inclusief Emden, werd geannexeerd door Pruisen.

In 1806 werd Emden Nederlands, nadat Oost-Friesland was toegevoegd aan het Koninkrijk Holland, dat in 1810 in zijn geheel bij Frankrijk werd gevoegd. In 1813 werd de stad heroverd door het leger van Pruisen om in 1815 bij het Koninkrijk Hannover te worden gevoegd. In 1866 keerde het terug bij Pruisen, een van de voorlopers van het huidige Duitsland.

In 1944 werd Emden, dat als belangrijke haven- en industriestad van grote waarde was voor de Duitse oorlogsindustrie, zwaar gebombardeerd door Amerikaanse vliegtuigen. Bijna 80% van de stad werd verwoest, waaronder de historische binnenstad. Na de Tweede Wereldoorlog is Emden herbouwd en verder gegroeid tot een middelgrote industrie- en havenstad.

Godsdienst[bewerken | brontekst bewerken]

Op godsdienstig gebied is Emden in de Reformatie van groot belang geweest voor calvinistische vluchtelingen, met name uit het nabije Groningen en Friesland. Ook Brabantse en Vlaamse calvinisten, op de vlucht voor de Inquisitie, zochten hier een veilig heenkomen. De nog altijd zogeheten Grote Kerk van de stad, wordt daarom ook wel de "Moederkerk" van het calvinisme in de Nederlanden genoemd. Overigens was het Nederlands tot ver in de negentiende eeuw de belangrijkste preek- en onderwijstaal in het westelijk deel van Oost-Friesland, waarvan Emden het centrum is.

Nog altijd heeft de stad een calvinistisch karakter, hoewel vluchtelingen uit het voormalige oosten van Duitsland en na-oorlogse immigranten de bevolking religieus gemengd hebben. Vandaag is 33% luthers, 32% reformiert ('hervormd'), 8% katholiek en 27% andersgelovig of ongelovig. Tot de andersgelovigen behoren altreformierten ('gereformeerden'), mennonieten, baptisten en moslims.

Stadsbeeld[bewerken | brontekst bewerken]

Tijdens de Tweede Wereldoorlog is door luchtbombardementen een groot deel van de historische binnenstad van Emden verloren gegaan. Wel is in het centrum van de stad nog steeds de middeleeuwse binnenhaven, de Ratsdelft, te vinden. In en rondom deze haven bevinden zich belangrijke gebouwen als het stadhuis, enkele musea en oude boten en de oude havenpoort. Karakteristiek is het uitgebreide stelsel van kanalen in de stad: binnen de stad is ongeveer 150 kilometer kanalen bevaarbaar. Om deze reden is Emden een van de steden die zich tooien met de titel Venetië van het Noorden. Een opmerkelijk bouwwerk is de Kesselschleuse, een complex van vier sluizen waar kanalen met verschillende waterstanden samenkomen, verbonden door een zwaaikom.

Een bekende kerk in Emden is de Nieuwe Kerk. Het oude stadhuis - dat gebouwd werd naar analogie van het stadhuis van Antwerpen, wat de culturele oriëntatie en verbondenheid in de 16de eeuw weergeeft. Na de verwoesting in de oorlog is het in de jaren 60 van de 20e eeuw stijl modern herbouwd maar naar de oude maatvoering. Het herbergt tegenwoordig twee musea. De Grote Kerk, die eveneens grotendeels verwoest werd tijdens het bombardement, is eveneens in moderne stijl herbouwd, waarbij enkele gotische details bewaard zijn gebleven. De kerk is tegenwoordig in gebruik als bibliotheek. De oude havenpoort aan de Ratsdelft stamt oorspronkelijk uit 1635. Deze maakte destijds deel uit van de stadsmuur, die gebouwd was om de stad tegen overstromingen te beschermen. In 1963 is de poort gerestaureerd en bij de oude haven geplaatst.

Economie[bewerken | brontekst bewerken]

Emden is een belangrijke zeehaven in Duitsland. Door de aanleg van kanalen zoals het Eems-Jadekanaal en vooral het Dortmund-Eemskanaal naar het Ruhrgebied kon de haven, die in 1847 was geopend, door grote schepen uit het achterland bereikt worden. De betekenis van de kanalen is in de loop der tijd sterk afgenomen: ze worden nu hoofdzakelijk voor de pleziervaart gebruikt.

De scheepsbouw van Emden produceert onder meer grote zeeschepen, marineschepen (voornamelijk conventionele onderzeeërs) en baggerschepen. De voornaamste werf is de Nordseewerke, een dochteronderneming van ThyssenKrupp. De werf werd in 1903 opgericht en is een van de oudste van Duitsland.

VW-fabriek (2010)

De haven van Emden wordt onder meer gebruikt voor het verschepen van auto's (ongeveer 30% van de auto's die Duitsland exporteert of importeert). In Emden staat een grote fabriek van Volkswagen, waar in 2020 ruim 8.000 mensen werkzaam^[4] waren en dagelijks 1200 auto's (van het type Volkswagen Passat; vanaf 2023 een nieuw type elektrische auto) gefabriceerd worden.

Verder is Emden een belangrijke plaats voor de invoer en uitvoer van aardgas. Bij Emden komt een 440 kilometer lange gaspijp van Noorwegen Duitsland binnen. Dit gas wordt in de stad opgeslagen in een grote terminal en vanuit Emden verder vervoerd naar Nederland, België en het Ruhrgebied.

Verkeer[bewerken | brontekst bewerken]

Emden is sinds de Hannoverse tijd (Hannoversche Westbahn, 1854) aangesloten op het spoorwegnet. De stad beschikt over directe spoorverbindingen met Keulen, Stuttgart, Konstanz, Berlijn en Leipzig. Een enkelsporige lijn verbindt de stad met Norden en de badplaats Norddeich in het noorden. Behalve het Emden Hauptbahnhof is er een station Emden Außenhafen. Hiervandaan wordt een veerdienst naar het waddeneiland Borkum onderhouden. Naar Delfzijl vaart in het toeristenseizoen een veerboot. Vanaf het kleine vliegveld van Emden voert de Ostfriesische Lufttransport (OLT) vluchten uit op Borkum en de andere Oost-Friese Waddeneilanden. De stad was samen met de stad Rheine tot 1977 een bezoekplaats voor duizenden spoorweghobbyisten omdat vanuit deze plaatsen de laatste stoomlocomotieven van de DB werden ingezet op het traject Rheine - Emden.

Het wegverkeer bereikt Emden meestal via de Bundesautobahn 31, de Ostfriesenspieß, die in een boog rond de stad loopt. Deze weg verbindt de stad "achter Drenthe en Twente langs", met het Ruhrgebied.

Bestuur[bewerken | brontekst bewerken]

De gemeenteraad van Emden telt 42 leden. In 2006 heroverde de SPD de absolute meerderheid, die deze partij sinds de Tweede Wereldoorlog vrijwel voortdurend heeft gehad. Bij de verkiezingen in 2011 wist de partij de meerderheid te behouden, maar in 2016 leed de SPD een grote nederlaag. De partij verloor 9 van de 22 zetels aan een nieuwe groepering, Gemeinsam für Emden en daarmee de meerderheid.

Emden onderhoudt een stedenband met Archangelsk, eveneens een noordwestelijke havenstad (in Rusland).

Bevolkingsontwikkeling[bewerken | brontekst bewerken]

Bevolkingsontwikkeling 1968-heden^[5]
Datum	Inwoners	Buitenlanders^[a]
Datum	Inwoners	Totaal	%	Nederlanders
31.12.2022	50.535
31.12.2021	49.523	6.105	12,33%	160
31.12.2020	49.874	6.040	12,11%	170
31.12.2019	49.913	5.675	11,37%	170
31.12.2018	50.195	5.530	11,02%	170
31.12.2017	50.607	5.420	10,71%	170
31.12.2016	50.486	4.955	9,81%	170
31.12.2015	50.694	4.576	9,03%	170
31.12.2014	50.016	3.641	7,28%	172
31.12.2013	49.790	3.219	6,47%	180
31.12.2012	49.751	2.784	5,6%	184
31.12.2011	49.848	2.487	4,99%	191
31.12.2010	51.616	2.454	4,75%	193
31.12.2009	51.292	2.360	4,6%	194
31.12.2008	51.562	2.585	5,01%	211
31.12.2007	51.714	2.663	5,15%	203
31.12.2006	51.742	2.664	5,15%	203
31.12.2005	51.693	2.783	5,38%	213
31.12.2004	51.670	2.622	5,07%	203
31.12.2003	51.445	2.412	4,69%	217
31.12.2002	51.351	2.518	4,9%	218
31.12.2001	51.185	2.509	4,9%	219
31.12.2000	50.963	2.438	4,78%	214
31.12.1999	51.173	2.575	5,03%	236
31.12.1998	51.448	2.457	4,78%	247
31.12.1997	51.546	2.517	4,88%	247
31.12.1996	51.470	2.366	4,6%	248
31.12.1995	51.559	2.392	4,64%	259
31.12.1994	51.805	2.419	4,67%	263
31.12.1993	52.216	2.293	4,39%	268
31.12.1992	52.120	2.239	4,3%	273
31.12.1991	51.103	1.866	3,65%	279
31.12.1990	50.735	1.722	3,39%	279
31.12.1989	50.090
31.12.1988	49.803
31.12.1987	49.973	1.604	3,21%
31.12.1986	49.557	1.641	3,31%
31.12.1985	49.686	1.660	3,34%
31.12.1984	50.164	1.842	3,67%
31.12.1983	50.783	1.960	3,86%
31.12.1982	50.950	1.943	3,81%
31.12.1981	50.933	1.875	3,68%
31.12.1980	51.186	1.903	3,72%
31.12.1979	51.607	1.676	3,25%
31.12.1978	52.200	1.657	3,17%
31.12.1977	53.042
31.12.1976	53.408
31.12.1975	53.509
31.12.1974	53.911
31.12.1973	53.559
31.12.1972	53.359
31.12.1971	53.833
31.12.1970	52.753
31.12.1969	52.423
31.12.1968	52.068
Datum	Inwoners	Totaal	%	Nederlanders
Datum	Inwoners	Buitenlanders^[a]

↑ ^a ^b Vanwege geheimhoudingsredenen (§ 16 Bundesstatistikgesetz) worden de statistieken van buitenlanders vanaf 2016 alleen nog maar afgerond weergegeven (veelvoud van vijf).

Justitie[bewerken | brontekst bewerken]

De stad is zetel van een Amtsgericht en een Arbeitsgericht. Voor het Amtsgericht geldt dat beroep kan worden ingesteld bij het Landgericht in Aurich. Voor het Arbeitsgericht is het het Landesarbeitsgericht in Hannover beroepsinstantie.

Cultuur[bewerken | brontekst bewerken]

Het Ostfriesische Landesmuseum te Emden is gevestigd in het oude Raadhuis aan de Delft. Het bevat een collectie archeologische vondsten. Tevens bezit het een schilderijencollectie, waaronder werk van Ludolf Bakhuizen, en ook een wapenkamer met laatmiddeleeuwse en 17e-eeuwse harnassen en blanke wapens. Er zijn permanente exposities over de geschiedenis van de stad Emden en van geheel Oost-Friesland. Het museum heeft ook een collectie hedendaagse kunst van regionale kunstenaars, en op dit gebied toont het regelmatig wisselende exposities.

Emden heeft ook een museum voor moderne kunst, de Kunsthalle Emden.

Sport[bewerken | brontekst bewerken]

Emden heeft met BSV Kickers Emden een voetbalclub die in de Landesliga Niedersachsen, het zesde niveau, speelt. In het recente verleden speelde Kickers in de Derde Liga maar was om financiële redenen gedwongen een forse stap terug te doen. Thuisbasis van de club is het Embdena-Stadion, dat genoemd is naar een sponsor van de club. Het stadion kan 7.200 toeschouwers herbergen.

Media[bewerken | brontekst bewerken]

In Emden verschijnen twee plaatselijke dagbladen: de Emder Zeitung en een plaatselijke editie van de Ostfriesen-Zeitung. De Emder Zeitung was tot 2020 het kleinste zelfstandige dagblad in Duitsland. Het is nu onderdeel van de Nordwest Zeitung uit Oldenburg. Sinds 2022 wordt de redactie gevoerd door het moederbedrijf. In de stad is tevens de hoofdredactie van de regionale zender Radio Ostfriesland gevestigd.