Gebaar

Gebaar voor "Goed zo!"

Een gebaar is een beweging van handen, hoofd en/of andere lichaamsdelen vanuit de intentie om te communiceren of om de gesproken communicatie te ondersteunen. Gebaren zijn bij met name doven een onderdeel van een uitgebreide gebarentaal. Gebaren zijn dikwijls cultureel bepaald. Ze worden ook in vele godsdiensten gebruikt.

Sommige van de hieronder beschreven gebaren kunnen als zeer kwetsend of beledigend worden beschouwd.

Gebaren en gedachten

Er zijn enkele specifieke gevallen van gebaren die gedachten uitdrukken of je helpen om je gedachten uit te drukken.

• Emblemen: emblemen zijn cultuurgebonden gebaren die gedachten uitdrukken. Voorbeelden hiervan zijn de middelvinger opsteken, de duim omhoog, ...;
• Gesticulatie: dit zijn gebaren die je helpen om je gedachten te verwoorden. Hieronder verstaan we onder andere het meetellen op de vingers tijdens een opsomming of met de handen "enerzijds" en "anderzijds" weergeven;
• Dan zijn er ook nog gebaren die een gesprek regelen, zoals knikken tijdens een gesprek, om het gesprek op gang te houden;
• Technische gebaren zijn gebaren die aangeleerd moeten worden en die enkel door een beperkte groep mensen gebruikt wordt. Desmond Morris beschrijft dit soort gebaren in zijn boek De naakte mens, waarin hij gebarentaal voor brandweerlui verklaart. Ook de vlaggentaal die gebruikt wordt op luchthavens en schepen valt onder deze categorie.

Culturen en situaties

Gebaren zijn dikwijls cultureel bepaald, tenzij het gebaar zo universeel is dat het door iedereen op dezelfde manier begrepen worden. Wanneer dit niet het geval is kan een gebaar verkeerd of zelfs als een belediging worden opgevat. Ook de gepastheid van gebaren verschilt per cultuur en per situatie. In sommige landen is het gebruikelijk uitgebreide gebaren te maken bij het praten. In andere landen wordt dat niet gewaardeerd. Ook in zakenkringen, vergaderingen en bij zakelijke toespraken is het niet gebruikelijk veel gebaren te maken, hoewel deze soms een spreker kunnen helpen de aandacht vast te houden.

• Een Nederlander die een cirkel van zijn duim en wijsvinger maakt, duidt daarmee goedkeuring aan. In Frankrijk is dit het gebaar voor nul. In Japan betekent dit 'geld'. In Arabische landen symboliseert het het boze oog en in Iran is dit een uitgesproken seksueel gebaar.
• Met de opgestoken duim geven Nederlanders aan dat iets goed is. Duikers geven er juist mee aan dat ze omhoog willen omdat het juist niet goed gaat. In landen rond de middellandse zee is het een obsceen gebaar.
• Grieken en Bulgaren maken knikkende hoofdbewegingen als ze 'nee' bedoelen en kantelen hun hoofd lichtjes bij 'ja'. Bovendien is het Griekse woord voor 'ja' 'nè', wat nou net weer lijkt op de neewoorden in de verschillende Europese talen ('nee', 'no', 'nein', 'njet', 'non').
• Wijzen is over het algemeen toegestaan wanneer men naar een object wijst. Direct naar een persoon wijzen wordt in veel landen als aanvallend of denigrerend gezien.
• Wenken in de betekenis van 'kom eens hier' wordt in Nederland gedaan met de handpalm omhoog. In Arabische en Afrikaanse landen wenkt men met de handpalm naar beneden (wat in Nederland juist: ' ga weg!' betekent. Dit geeft soms verwarring. Het wenkgebaar met alleen de vinger wordt in veel situaties niet gewaardeerd. Ouders en leraren maken het gebaar immers naar hun (stoute) kinderen en prostituees naar mogelijke klanten, en niemand wil als ondeugend kind of hoerenloper worden aangemerkt.

Met één hand

naam	gebaar	betekenis
afkloppen	met knokkels op hout kloppen	hoop op succes, of het ongedaan maken van ongeluk. In Duitse universiteiten en het Duitse zakenleven wordt afkloppen als alternatief voor handenklappen gebruikt om waardering over een speech of presentatie te doen blijken.
afweren	de spreker wendt zich af en houdt zijn gestrekte hand met de palm naar het gezicht van de ander	"Ga weg, laat me met rust!"
babbelen	vingers horizontaal en herhaaldelijk laten samenkomen met duim	de ander babbelt te veel
corna	wijsvinger en pink uitgestoken	satanisme, afwenden van het kwaad, iemand uitmaken voor hoorndrager
duimen	duim omhoog	"goed zo!", ook gebruikt om te liften
duimen (afkeurend)	duim omlaag	"Slecht!"
gek	wijsvinger laten ronddraaien aan de slaap	"je bent gek"
geld	wijsvinger en duim over elkaar wrijven	"er is geld nodig" of "dat is duur"
groet	palm naar voor	groeten
Hitlergroet	palm naar voor met gestrekte rechterarm +- 45 graden tav horizontaal	"Heil (leve) Hitler". Gebruikt door nazi's en neonazi's. Soms wordt het gebaar als teken van sarcasme of belediging gebruikt, eventueel met twee vingers onder de neus om Hitlers snor te simuleren. Het gebaar betekent dan: "Ik vind jou even walgelijk als Hitler" of "Dat zijn nazistische praktijken". Het gebaar is in o.a. Duitsland en Oostenrijk verboden en geldt tegenwoordig hoe dan ook als een zeer zware belediging, waar ook derden aanstoot aan kunnen nemen.
kruisteken	de verticale hand met de vingers naar boven eerst naar beneden bewegen, dan van links naar rechts	zegenen, goeds toewensen (eig. Rooms-katholiek)
middelvinger	middelvinger omhoog	"fuck you" (beledigend), in sommige culturen overwinningsteken
op de tafel slaan	men slaat met de vlakke hand of vuist op tafel	Dit is een zeer krachtig gebaar waarmee dat verschillende betekenissen kan hebben, zoals sterke afkeuring of frustratie, het eisen van de aandacht wanneer men zich genegeerd voelt, of het kracht bijzetten van de eigen woorden. Binnen de meeste situaties wordt dit gezien als (zware) etiquettebreuk. Soms worden voorwerpen gebruikt voor een harder geluid, zoals de zegel- of huwelijksring, of, in het geval van Nikita Chroesjtsjov in 1960, zijn schoen.
pico bello	duim en wijsvinger samen (de toppen tegen elkaar), andere vingers omhoog	"dit is zeer goed". In sommige culturen is het een beledigende suggestie naar homoseksualiteit (de vingers maken een cirkel en symboliseren zo de anus)
pistoolschot	wijsvinger en duim uitgestrekt en wijzen	"ik wil jou dood", "jij bent zo goed als dood"
de rekening	doen of je schrijft in de lucht	aan een kelner: "ik wil de rekening"
Servisch teken	duim, wijsvinger en middelvinger omhoog	"Ik houd van Servië!", "Ik ben een orthodoxe christen"
shaka	duim en pink uitgestoken	groet in Hawaï, ook "telefoneren"
stank	met een hand voor de neus wuiven of heel overdreven de neus dichtknijpen	het stinkt hier
stop	palm vooruit	"stop!"
telgebaar	met duim en wijsvinger over elkaar wrijven	Aangeven dat iets duur is
tsk-tsk	wijsvinger omhoog en van links naar rechts (metronoom)	afkeuring
V-teken	wijsvinger en middelvinger in de vorm van een V	oorspronkelijk overwinning (victory), uitgegroeid tot vrede
V-teken (Verenigd Koninkrijk)	wijsvinger en middelvinger in de vorm van een V, palm naar gezicht gedraaid	"Val dood!"
vijg	duim tussen wijs- en middelvinger	hangt af van de cultuur
vingerknip	knippen met duim en middelvinger	hangt af van de cultuur
vingers gekruist	middelvinger en wijsvinger gekruist	hoop op succes
vraag stellen	bovenarm omhoog langs het hoofd, gebalde vuist met wijsvinger in de lucht	Duidelijk maken aan lerares of leraar dat je een vraag wilt stellen in de klas of tijdens een college.
vuist	vuist	ik ben boos op jou, ook teken van revolutie
verwerpen	slaande beweging naar voren met de vlakke hand	"Ga weg!"/"Val me daar niet mee lastig!"/"Wat een onzin!"
wenken	palm naar boven en wijsvinger krullen	"kom eens hier"
wijzen	wijsvinger vooruit	Aanwijzen. In veel landen wordt direct naar een persoon wijzen als beledigend ervaren.

Met twee handen

naam	gebaar	betekenis
aanhalingstekens	aanhalingstekens tonen in de lucht	"dit is een citaat", maar ook wel "soort van" (sort of)
afweren	de gespreide handen worden met de palmen naar voren getoond	"Dat hoeft u echt niet te doen voor mij!", "Nee dank je wel, ik hoef niet(s) meer.", "Ik wil daar helemaal niks mee te maken hebben!"
homoseksueel	met gestrekte hand op de rug (de 'verkeerde kant') van de andere (tot vuist gebalde) hand kloppen	"Hij/zij zijn homoseksueel."
time-out	T vormen met twee handen	pauze in een spel, time out
hand(en) voor de mond	hand(en) voor de mond doen	geschokt/overrompeld zijn

Hand en lichaam

naam	gebaar	betekenis
gebogen elleboog	een hand in de elleboog van de andere arm die een vuist maakt	"in geen geval!" "dit zal je leren!" "ga weg!" (Frankrijk, Slavische landen)
beffen	wijs- en middelvinger in V-vorm voor mond en tong uitsteken	verwijzing naar cunnilingus (obsceen)
braken	de vinger wordt demonstratief in de keel gestoken	uiting van walging of afkeuring, "Daar moet ik van overgeven!"
buigen, knielen	buigen, knielen	respect, groet
drinken	denkbeeldig glas uitdrinken	drinken
keel over	hand over keel laten gaan	"ik maak je dood!" of "stop"
kruisteken	kruis maken (voorhoofd, borst, linkerschouder, rechterschouder)	(katholicisme) zegening
mijn oog	ooglid naar beneden trekken met één vinger	verbazing, dubbelzinnigheid, "ik heb je wel gezien!", "pas op!" (hangt af van cultuur)
moonen	men laat de broek zakken en keert de ander het ontblote achterwerk toe	provocatie, minachting, wordt vaak voor de grap gedaan
gaatje in je hoofd	wijsvinger tegen voorhoofd tikken	"je bent gek!"
pijpen	cilinder van hand maken en ritmisch op en neer naar open mond bewegen, tong in datzelfde ritme tegen wang duwen	verwijzing naar fellatio (obsceen, vaak provocerend)
schroef los	wijsvinger tegen slaap zetten, hand heen en weer draaien	"je bent gek!"
stikken	handen rond de keel	"help mij, ik stik!"
zichzelf voor het hoofd slaan	men slaat met de vlakke hand op het voorhoofd	"Ach verdorie, dat was ik helemaal vergeten, wat stom van mij!"
zweet	voorhoofd afvegen	"dat scheelde niet veel!", opluchting, "het is warm hier!"
schouders ophalen	Schouders op en neer bewegen	Onwetendheid, twijfel, onverschilligheid
Lange neus	Eerste hand open met de top van de duim tegen de neus; de tweede hand sluit eventueel op dezelfde wijze aan op de pink van de eerste hand waarna met de vrije vingers kronkelende bewegingen gemaakt worden	Provocerend, "Je kan de boom in!"

Lichaam en aangezicht

naam	gebaar	betekenis
oogrollen	rollen met de ogen	afkeuring, verveling, wanhoop
tong langs de lippen	de tong wordt langs de lippen gehaald	Lekker!
tong uitsteken	de tong wordt uitgestoken	verveling, kinderlijke provocatie
wenkbrauwen optrekken	de wenkbrauwen worden opgetrokken	verbazing, afkeuring
Indiase hoofdwiebel	Het hoofd rolt zijdelings op en neer	Bevestiging, divers

Zie ook

• Gebarentaal
• Mudra

Mediabestanden

Zie de categorie Gestures van Wikimedia Commons voor mediabestanden over dit onderwerp.