Hollebolle Gijs
Hollebolle Gijs, soms gespeld als Holle Bolle Gijs,[1] is een Nederlands kinderversje. De naam van het versje verwijst naar de hoofdpersoon, die ontzettend veel eet en daarna nog steeds honger heeft.
Oudste vindplaatsen van het rijmpje[bewerken | brontekst bewerken]
De oudste vindplaats van het rijmpje in de Nederlandse Liederenbank van het Meertens Instituut, is de handschriftencollectie van het Bureau van het Nederlandse Volkseigen, die is verzameld rond 1850. De beginregel daar luidt: 'Heb je wel gehoord van die ollebolle wagen / Waar die schrokkerige Gijs op zat'.[2]
Het eerste liedboekje dat het opzegrijmpje heeft opgenomen, is Nederlandsche baker- en kinderrijmen van J. van Vloten (eerste druk 1872). Daar luidt de incipit 'Heb je niet gehoord van dien hollebollewagen, / Waar die bolle Gijs op zat?'. De Handschriftencollectie van G.J. Boekenoogen (verzameld in de periode 1891-1930) bevat 43 varianten van het rijmpje.[2]
Ouderdom liedje[bewerken | brontekst bewerken]
Dat de oudste vindplaatsen teruggaan in de negentiende eeuw wil niet zeggen dat het liedje uit deze periode stamt. Sinds halverwege de negentiende eeuw werden, onder invloed van de Romantiek, veel volksliedjes verzameld en uitgegeven. Het liedje kan echter ouder zijn en in de mondelinge overlevering lange tijd zijn doorgegeven, voordat het voor het eerst werd opgetekend.
Tekst en genre[bewerken | brontekst bewerken]
Zoals gebruikelijk bij volksliedjes, kent ook dit rijmpje varianten. De huidige tekst van het rijmpje gaat ongeveer als volgt:
Heb je wel gehoord van de hollebollewagen
Waar die hollebolle Gijs op zat?
Hij kon schrokken, grote brokken
Een koe en een kalf en een heel paard half
Een os en een stier en zeven tonnen bier
Een schip vol rapen en een kerk vol schapen
En nog kon Gijs van de honger niet slapen!
Door het fantastische, maar serieus gepresenteerde verhaal van Gijs' vraatzucht, behoort het versje tot het genre van het leugenlied.
Rijmformatie[bewerken | brontekst bewerken]
Het woord "ollebolle" of "hollebolle" is een rijmformatie. Dit is een samengesteld woord, waarvan het ene deel rijmt op het andere, meestal betekenisloze, deel. Het toegevoegde deel is meestal betekenisloos, toegevoegd om het rijm en eventueel om het woord meer nadruk of duur te geven. Voorbeelden zijn: holderdebolder, ietsiepietsie en tingeling. Ook "hollebolle" is een rijmformatie, een samenstelling, en wordt dus aaneengesloten geschreven.
De oudste varianten in de Nederlandse liederenbank geven de rijmformatie "hollebolle" als toevoeging bij "wagen" (met een "hongerige", "schrokkerige" of "grote" Gijs erop). Ook de variant "holderbolderwagen" komt voor.[2]
Mogelijk is "hollebollewagen" dan afgeleid van "holderbolderwagen" (dit kan afgeleid zijn van bulderen/bolderen, een klanknabootsing van lawaai, of kan verwijzen naar een bolderwagen, een kar zonder vering).[3][4] Latere varianten gebruiken "hollebolle" ook als bijvoeglijk naamwoord bij "Gijs", waarschijnlijk met de associatie van een bolrond, dik persoon.
Hollebolle Gijs in de Efteling[bewerken | brontekst bewerken]
Hollebolle Gijs is ook bekend door zijn rol als afvalbak in het attractiepark de Efteling. Het eerste exemplaar werd toegevoegd in het jaar 1959 en in de loop der jaren zijn doorheen het park verschillende varianten op de figuur toegevoegd, meestal in de omgeving van een bestaand horecapunt. Bij twee daarvan is ook het bovengenoemde kinderversje te vinden. De Gijzen in de Efteling roepen bezoekers luid op om afval in hun mond te stoppen, meestal aan de hand van de uitspraak "Papier hier!". Zodra er afval in de mond wordt gestopt, dat vervolgens met een luchtzuigsysteem wordt afgevoerd, stopt de figuur even met roepen om de bezoeker te bedanken. Sommige Gijzen laten hierbij een kanonskogel knallen, huilen van de honger of laten een boer of scheet. De laatst toegevoegde Gijs is Baby Gijsje, die in 2007 na een afwezigheid van bijna acht jaar terugkeerde naar het park.
Er zijn tegenwoordig 11 leden van de Gijzen-familie te vinden in het park:
| Naam Gijs | Locatie | Geopend | Stem | Extra info | |
|---|---|---|---|---|---|
| Speeltuin Gijs | (bij verkooppunt In den Hoorn des Overvloeds op het Anton Pieckplein) | 1959 | Theo Hochwald (1959-1984)
Willem Bruggeling (1984-heden) |
Eerste en oudste Holle Bolle Gijs | |
| Wagen Gijs | (bij verkooppunt Kogeloog tegenover Langnek in het Sprookjesbos) | 1967 | Peter Reijnders | ||
| Baby Gijsje (2) | (in de nostalgische speeltuin Kindervreugd in Marerijk) | 2007 | Marjon Jespers & Nettie Oomen | Vervangt vorige Baby Gijsje (1969-2000) | |
| Opa Gijs | (bij verkooppunt De Kleyne Klaroen op het Herautenplein in het Sprookjesbos) | 1970 | Ton van de Ven | ||
| Tweeling/Moeder Gijs | (bij de snackbar Smulpaap op het Anton Pieckplein) | 1970 | Marjon Jespers & Nettie Oomen | Moeder zelf slikt geen papier | |
| Kapitein Gijs | (bij horecapunt De Kombuys nabij De Vliegende Hollander) | 1973 | Ton van de Ven | Van 1973 tot 2015 in het Sprookjesbos | |
| Geeuwende Gijs | (bij verkooppunt In de Gelaarsde Kat tegenover het Carrouselpaleis) | 1980/1981 | Lex Lemmens | ||
| Inca Gijs | (bij verkooppunt Casa Caracol op het Pirañaplein) | 1984 | Henny Knoet | ||
| Oompje Gijs | (bij de uitgang van Max & Moritz) | 2020 | Jeroen Verheij | Vervangt Tiroler Gijs (1988-2020) | |
| Nijltje in het Teiltje | (in de speeltuin Kleuterhof in Reizenrijk) | 2002 | Henny Knoet | ||
| Mobiele Gijs | (verplaatsbare Holle Bolle Gijs) | 1969 | Theo Hochwald | ||
| Voormalige Gijzen in het park | |||||
| Naam Gijs | Voormalige locatie | Geopend | Gesloten | Stem | Extra info |
| Visje Gijs | (aan de Roei- en Kanovijver) | 1970 | 1982 | Ton van de Ven | Staat tegenwoordig als ornament op de Wensbron |
| Baby Gijsje (1) | (aan het Kinderspoor & aan de Speeltuin) | 1969 | 2000 | ? | Originele Baby Gijsje staat nu in Efteling Museum |
| Tiroler Gijs | (stond op de plek van Oompje Gijs ten tijde van de Bob) | 1988 | 2020 | Ton van de Ven | In 2020 een nieuw thema, stem en naam gekregen |
| Matroos Gijs | (bij verkooppunt De Witte Walvis op het plein achter het Spookslot) | 1978 | 2022 | Henk Smulders | Afgebroken samen met het Spookslot en het horecapunt |
De stemmen van de verschillende Gijzen zijn onder andere ingesproken door Peter Reijnders, Ton van de Ven, Lex Lemmens, Henk Smulders en Henny Knoet.
Afbeeldingen[bewerken | brontekst bewerken]
-
Kapitein Gijs (Sprookjesbos) -
Opa Gijs -
Moeder Gijs -
Inca Gijs -
Matroos Gijs -
Tiroler Gijs (2017) -
Oompje Gijs -
Nijltje in het Teiltje -
Baby Gijsje -
Smits Restaurants '44 -
Kapitein Gijs (Ruigrijk) -
Gijs die de Efteling gemaakt heeft voor Phantasialand
Hollebolle Gijs in andere vormen[bewerken | brontekst bewerken]
- Er zijn in België en Nederland ook een aantal cafés, restaurants en andere eetgelegenheden die zich naar Hollebolle Gijs hebben vernoemd.
- Er komt soms een Bolle Gijs voor in de stripboeken en de tekenfilms van de Smurfen.
- Een van de afleveringen van De Bereboot uit 1976 gaat over Holle Bolle Gijs.
Bronnen, noten en/of referenties
|
· 
· 
