IJ (rivier)
 |
 |
 |
 |
Het IJ is een rivier, voorheen een zeearm, in Noord-Holland. Het eigenlijke IJ of Binnen-IJ scheidt de Amsterdamse binnenstad van Amsterdam-Noord, en was oorspronkelijk een baai van de Zuiderzee. De naam IJ is verwant aan het (West)Friese Ae, Ee of Die. Dit betekent 'water' (vergelijk het Franse eau).
Geschiedenis
In de Middeleeuwen werden dijken langs het IJ gelegd. Aan de zuidzijde liggen van de Amstel in oostelijke richting de Sint Antoniesdijk (later vervangen door de Hoogte Kadijk), de Zeeburgerdijk en de Diemer Zeedijk. Van de Amstel in westelijke richting liggen de Haarlemmerdijk en Spaarndammerdijk. Aan de noordzijde ligt de Noorder IJdijk. Aan het eind van de Middeleeuwen ontstonden hierlangs dijkdorpen: van oost naar west: Durgerdam, Schellingwoude, Nieuwendam en Buiksloot.
In het midden van de negentiende eeuw werd besloten het grootste gedeelte van de zeearm, die zich westwaarts uitstrekte tot aan Velsen en Beverwijk, in te polderen en het restant van de Zuiderzee af te sluiten door middel van een dam.
Het tegelijkertijd aangelegde Noordzeekanaal (geopend in 1876) verbindt het Afgesloten-IJ met de eveneens nieuw aangelegde haven IJmuiden. Het Buiten-IJ ligt aan de oostzijde van de Oranjesluizen en sluit aan op het IJmeer en Markermeer.
Bij Spaarndam ligt ten noorden van de Spaarndammerdijk ook nog een IJ, dat ook een niet-ingepolderd stuk van de oorspronkelijke zeearm is.
Plempen van eilanden
Ter hoogte van de vroegere Amstelmond werden drie eilanden in het IJ geplempt, met zand afkomstig uit de duinen bij IJmuiden, dat vrijgekomen was bij het graven van het Noordzeekanaal. Op deze eilanden werd het Centraal Station gebouwd (geopend in 1889). Hierdoor werd de oude binnenstad van Amsterdam afgescheiden van het IJ, waardoor de havenfunctie zich naar elders verplaatste.
In het oostelijke deel van het afgesloten IJ werd eind 19e eeuw het Oostelijk Havengebied aangelegd met in het IJ geplempte schiereilanden. Eind 20e eeuw werd dit een woonwijk, gelegen direct aan het water van het IJ. In het IJmeer wordt sinds enige jaren gebouwd aan de nieuwbouwwijk IJburg ook op geplempte eilanden. Het zand hiervoor is afkomstig uit de buurt van Lelystad.
Voor de bouw van de Afrika-haven werd een polder aangelegd waarin drie eilanden lagen. Dit zijn de eilanden Ruigoord (vroeger ook Kooijen eiland genoemd), De Hoorn en Jan Rebellenwaard. Tot in het einde van de 20e eeuw waren er grote protesten tegen het met de grond gelijk maken van Ruigoord.
In het IJmeer ligt het geplempte Fort Pampus, als onderdeel van de Stelling van Amsterdam.
Het waterpeil van het Buiten-IJ wordt samen met het IJmeer en het Markermeer op een winterpeil van NAP -0,40 m en een zomerpeil van NAP -0,20 m gehouden door middel van spuien en bemalen. Het draagt tevens bij aan de drinkwatervoorziening van meer dan 1 miljoen Nederlanders omdat het in verbinding staat met het Markermeer en deels het IJsselmeer. Het IJsselmeer vormt het grootste zoetwaterbekken van Nederland.
IJ-veren
De Amsterdamse veren verzorgen diensten over het IJ. Sinds 1897 wordt de dienst tussen het Centraal Station en het Tolhuis in Amsterdam Noord verzorgd door de Gemeenteveren Amsterdam (GV). In de loop van de 20e eeuw kwamen er nog diverse veerdiensten bij, zoals de pont naar de Adelaarsweg en ook diverse kleine IJ-veren. In 1943 ontstond het Gemeentevervoerbedrijf door fusie van de Gemeentetram met de Gemeenteveren.
Na de bouw van de Schellingwouderbrug (1957), de Coentunnel (1966), de IJtunnel (1968) en de Zeeburgertunnel (1990), worden door de veerponten geen auto's meer vervoerd, maar voor voetgangers en fietsverkeer vervullen de IJ-Veren nog een belangrijke rol.
Live webcambeeld
| http://www.amsterdamports.nl/beeldbank/webcam/amsterdam.jpg |
| Het IJ - Bron: Haven Amsterdam |
Zie ook
Externe links
