Ichthyosaurus

Ichthyosaurus; Status: Uitgestorven ; Fossiel voorkomen: Onder-Jura
	Ichthyosaurus
	Taxonomische indeling
Rijk:	Animalia (Dieren)
Stam:	Chordata (Chordadieren)
Klasse:	Reptilia (Reptielen)
Orde:	Ichthyosauria
Familie:	Ichthyosauridae
	Geslacht
	Ichthyosaurus; De la Beche & Conybeare, 1821
	Typesoort
Ichthyosaurus communis
	Ichthyosaurus communis
	Afbeeldingen op Wikimedia Commons
	Ichthyosaurus op Wikispecies
Portaal	Biologie ; Herpetologie

Ichthyosaurus^[1]^[2]^[3] (Grieks voor vis-hagedis) is een geslacht van uitgestorven zeereptielen binnen de orde Ichthyosauria. Ichthyosaurus leek sterk op tegenwoordige dolfijnen. Fossielen van Ichthyosaurus zijn gevonden in het Onder-Jura (Hettangien en Sinemurien) van Engeland.

De geslachtsnaam wordt vaak foutief gebruikt als synoniem voor iedere ichthyosauriër. Behalve Ichthyosaurus zijn er echter nog een vijftigtal andere ichthyosauriërgeslachten die vaak sterk in bouw afwijken. Ichthyosaurus was toevallig daarvan de eerst benoemde en heeft zijn naam aan de groep gegeven.

Naamgeving[bewerken | brontekst bewerken]

Ichthyosaurus wordt benoemd[bewerken | brontekst bewerken]

De eerste goede vondsten van ichthyosauriërs werden begin negentiende eeuw gedaan op de zuidkust van Engeland, door Mary Anning. In 1814 werd een specimen van Anning beschreven door professor Everard Home in de eerste serieuze wetenschappelijke publicatie die aan een ichthyosauriër gewijd was.^[4] Tussen 1814 en 1819 beschreef hij verdere vondsten.

Home worstelde erg met het vraagstuk tot welke diergroep het nieuwe type behoorde. In 1819 dacht hij dat het dier het midden hield tussen een salamander als Proteus en de hagedissen en benoemde het nu als Proteosaurus.^[5]^[6] Hiermee was hij echter twee jaar te laat: in 1817 was het door Karl Dietrich Eberhard Koenig al aangeduid als Ichthyosaurus, 'vissauriër' vanuit het Grieks ἰχθύς, ichthys, 'vis'. Weliswaar gebruikte Koenig deze naam informeel zodat het nomen nudum bleef — pas in 1825 zou hij haar echt publiceren^[7] — maar zij werd in 1819 overgenomen door De la Beche die in een lezing dat jaar drie ichthyosaurussoorten benoemde. De voordracht zou pas in 1822 gepubliceerd worden en toen had zijn vriend William Conybeare al een beschrijving van die soorten gepubliceerd, samen met die van een vierde soort.^[8] De typesoort daaronder was Ichthyosaurus communis, gebaseerd op een later verloren gegaan typespecimen. Conybeare vond dat Koenigs naam prioriteit had boven Proteosaurus. Volgens de huidige regels is dat niet meer zo maar Proteosaurus raakte meteen in onbruik en werd zo een nomen oblitum, een vergeten naam. Conybeares Ichthyosaurus intermedius is vermoedelijk een jonger synoniem van I. communis.

Verdere soorten[bewerken | brontekst bewerken]

In de loop van de negentiende eeuw werden eerst alle nieuwe ichthyosauriërsoorten bij het geslacht Ichthyosaurus ondergebracht. Daarna gebeurde dit althans bij slecht materiaal dat ondanks de geringe kwaliteit een aparte soort werd toegekend. Die, vaak betreurde, gewoonte werd tot ver in de twintigste eeuw voortgezet. Het resultaat was een totaal van ruim honderdtwintig ichthyosaurussoorten, het merendeel ongeldig. Veel van deze soorten zijn latere aparte geslachten geworden.

Sommige soorten worden tegenwoordig echter wel als geldig beschouwd omdat ze kennelijk nauw verwant zijn aan Ichthyosaurus communis. Er worden zelfs in de eenentwintigste eeuw op die basis nog nieuwe soorten in het geslacht benoemd. Mogelijk geldige soorten zijn Ichthyosaurus breviceps Owen 1881, Ichthyosaurus conybeari Lydekker 1888, Ichthyosaurus anningae Lomax & Massare 2015, Ichthyosaurus larkini Lomax & Massare 2017 en Ichthyosaurus somersetenesis Lomax & Massare 2017. Het gaat hierbij steeds om vormen uit de Liasgroep (Hettangien–Pliensbachien) van Dorset en Somerset.

Soortenlijst[bewerken | brontekst bewerken]

Ichthyosaurus immanis Koenig, 1820: nomen dubium

Ichthyosaurus communis Conybeare, 1822: typesoort

Ichthyosaurus platyodon Conybeare, 1822: = Temnodontosaurus

Ichthyosaurus intermedius Conybeare, 1822: wellicht geldige soort, wellicht jonger synoniem Ichthyosaurus communis

Ichthyosaurus tenuirostris Conybeare, 1822: = Leptonectes

Ichthyosaurus coniformis Harlan, 1824: nomen nudum

Ichthyosaurus latifrons Koenig, 1825: nomen dubium

Ichthyosaurus grandipes Sharpe, 1830: jonger synoniem Leptonectes

Ichthyosaurus chiroparamekostinus Hawkins, 1834: jonger synoniem Ichthyosaurus communis

Ichthyosaurus chiropolyostinus Hawkins, 1834: nomen dubium

Ichthyosaurus chiroligostinus Hawkins, 1834: jonger synoniem Temnodontosaurus platyodon

Ichthyosaurus chirostrongulostinus Hawkins, 1834: jonger synoniem Leptonectes

Ichthyosaurus strongylostinus Hawkins, 1834: jonger synoniem Leptonectes

Ichthyosaurus acutirostris Owen, 1840: geldige soort, apart nog onbenoemd geslacht

Ichthyosaurus thyreospondylus Owen, 1840: nomen dubium, materiaal is verloren gegaan

Ichthyosaurus trigonus Owen, 1840: = Macropterygius

Ichthyosaurus lonchiodon Owen, 1840: jonger synoniem Temnodentosaurus platyodon

Ichthyosaurus latimanus Owen, 1840: jonger synoniem Ichthyosaurus communis

Ichthyosaurus giganteus Leach vide Owen, 1840: nomen nudum

Ichthyosaurus trigonodon Theodori, 1843: = Temnodontosaurus trigonodon

Ichthyosaurus campylodon Carter, 1846: = Pervushovisaurus

Ichthyosaurus fischeri Rouillier, 1847: synoniem Pervushovisaurus

Ichthyosaurus longirostris Mantell, 1848: = Eurhinosaurus longirostris

Ichthyoaurus thyreospondylus Owen, 1849: nomen dubium

Ichthyosaurus atavus Quenstedt, 1851-52 = Contectopalatus

Ichthyosaurus longipennis Mantell, 1851

Ichthyosaurus microdon Wagner, 1852

Ichthyosaurus posthumus Wagner, 1852: nomen dubium

Ichthyosaurus leptospondylus Wagner, 1853: = Aegirosaurus

Ichthyosaurus kurskensis Eichwald, 1853: nomen dubium

Ichthyosaurus hexagonus Theodori, 1854: nomen dubium

Ichthyosaurus sinuatus Theodori, 1854: nomen dubium

Ichthyosaurus ingens Theodori, 1854: nomen dubium

Ichthyosaurus planartus Theodori, 1854: nomen dubium

Ichthyosaurus crassicostatus Theodori, 1854: nomen dubium

Ichthyosaurus macrophthalamus Theodori, 1854: species indertermata

Ichthyosaurus nasimowii Fahrenkohl, 1856: nomen dubium

Ichthyosaurus quadriscissus Quenstedt, 1858: = Stenopterygius

Ichthyosaurus triscissus Quenstedt, 1858: jonger synoniem Stenopterygius

Ichthyosaurus zollerianus Quenstedt, 1858: nomen dubium

Ichthyosaurus amalthei Quenstedt, 1858: nomen dubium

Ichthyosaurus posthumus Quenstedt, 1858: nomen dubium

Ichthyosaurus cuvieri Valenciennes, 1861

Ichthyosaurus normanniae Valenciennes, 1861

Ichthyosaurus leucoptraeus Burmeister & Giebel, 1862: nomen dubium

Ichthyosaurus strombecki Meyer, 1862: nomen dubium

Ichthyosaurus brachyspondylus Owen, 1865: nomen dubium

Ichthyosaurus lacunosae Quenstedt, 1867: nomen dubium

Ichthyosaurus chalarodeirus Seeley, 1869: nomen nudum, het type is de wervel CAMSM J29777

Ichthyosaurus hygrodeirus Seeley, 1869: nomen nudum, het type is de wervel CAMSM J29780

Ichthyosaurus megalodeirus Seeley, 1869: nomen nudum, syntypen zijn CAMSM J65710–J65765

Ichthyosaurus doughtyi Seeley, 1869: nomen nudum

Ichthyosaurus platymerus Seeley, 1869: nomen nudum

Ichthyosaurus bonneyi Seeley, 1869: nomen nudum

Ichthyosaurus australis MCoy, 1869: = Longirostria

Ichthyosaurus angustidens Seeley, 1869: nomen nudum

Ichthyosaurus marchio Sandberger, 1870: nomen dubium

Ichthyosaurus advena Phillips, 1871: nomen nudum

Ichthyosaurus aequalis Phillips, 1871: nomen dubium

Ichthyosaurus dilatatus Phillips, 1871: nomen dubium

Ichthyosaurus ovalis Phillips, 1871: nomen dubium

Ichthyosaurus enthekiodon Hulke, 1871: = Nannopterygius

Ichthyosaurus gaudensis Hulke, 1871: = Nannopterygius gaudensis

Ichthyosaurus nordenskioldii Hulke, 1873: nomen dubium

Ichthyosaurus polaris Hulke, 1873: = Pessosaurus

Ichthyosaurus australis Hector, 1874: = Eosaurus australis

Ichthyosaurus rheticus Sauvage, 1876: nomen dubium

Ichthyosaurus crassimanus Tate & Blake, 1876: = Temnodontosaurus crassimanus

Ichthyosaurus longipes Wurstemberger, 1876: jonger synoniem Stenopterygius

Ichthyosaurus ascissus Wurstemberger, 1876: nomen dubium

Ichthyosaurus biscissus Wurstemberger, 1876: nomen dubium

Ichthyosaurus indicus Lydekker, 1879: nomen dubium

Ichthyosaurus zetlandicus Seeley, 1880: = Temnodontosaurus zetlandicus

Ichthyosaurus breviceps Owen, 1881: geldige soort

Ichthyosaurus latifrons Owen, 1881: jonger synoniem van Stenopterygius triscissus

Ichthyosaurus longifrons Owen, 1881: jonger synoniem van Stenopterygius triscissus

Ichthyosaurus campylodon Kipriyanov, 1881 non Carter 1846

Ichthyosaurus playtodon Seemann, 1882: nomen dubium

Ichthyosaurus polyptychodon Koken, 1883: nomen dubium

Ichthyosaurus hildesiensis Koken, 1883: nomen dubium

Ichthyosaurus fortimanus Owen, 1884: = Protoichthyosaurus fortimanus

Ichthyosaurus longimanus Owen, 1884: nomen dubium

Ichthyosaurus aduncus Quenstedt, 1885: nomen dubium

Ichthyosaurus pottsi Hector, 1886

Ichthyosaurus cornalianus Bassani, 1886: = Mixosaurus

Ichthyosaurus conybeari Lydekker, 1888: geldige soort

Ichthyosaurus ceramensis Martin, 1888: nomen dubium

?Ichthyosaurus marathonensis Etheridge, 1888: synoniem van Longirostria

Ichthyosaurus latifrons Koenig, 1889: jonger synoniem Eurhinosaurus

Ichthyosaurus quenstedti Zittel, 1890: nomen dubium

Ichthyosaurus torulosi Quenstedt, 1891: nomen dubium

Ichthyosaurus atavus Fraas, 1891, partim: nomen dubium

Ichthyosaurus ingens Fraas, 1891: nomen dubium

Ichthyosaurus arietis Fraas, 1891: nomen dubium

Ichthyosaurus psilonoti Fraas, 1891: nomen dubium

Ichthyosaurus numismalis Fraas, 1892: nomen dubium

Ichthyosaurus burgundiae Gaudry, 1892: = Temnodontosaurus burgundiae

Ichthyosaurus bodenbenderi Dames, 1893: nomen dubium

Ichthyosaurus immanis Philippi, 1895: nomen dubium

Ichthyosauurus bambergensis Bauer, 1901: nomen dubium

Ichthyosaurus extremus Boulenger, 1904: = Brachypterygius

Ichthyosaurus platydactylus Broili, 1907: = Platypterygius

Ichthyosaurus kokeni Broili, 1908: nomen dubium

Ichthyosaurus steleodon Bogolobov, 1909

Ichthyosaurus brunsvicensis Broili, 1909: nomen dubium

Ichthyosaurus acutirostris Fraas, 1913 non Owen, 1840: nomen dubium

Ichthyosaurus megacephalus Drevermann, 1914: jonger synoniem Stenopterygius

Ichthyosaurus crassicostatus Drevermann, 1922: jonger synoniem Stenopterygius

Ichthyosaurus californicus Camp, 1942: nomen dubium

Ichthyosaurus franciscanus Camp, 1942: nomen dubium

Ichthyosaurus (Platypterygius) hercynicus Kuhn, 1946: non Platypterygius Huene 1922

Ichthyosaurus (Platypterygius) kiprijanoffi Kuhn, 1946: non Platypterygius Huene 1922

Ichthyosaurus inexpectatus Rusconi, 1948: nomen dubium

Ichthyosaurus saladensis Rusconi, 1948: nomen dubium

Ichthyosaurus sanjuanensis Rusconi, 1948: nomen dubium

Ichthyosaurus incessus Huene, 1949: jonger synoniem Stenopterygius

Ichthyosaurus janiceps McGowan, 1996: = Macgowania

Ichthyosaurus prostaxalis (Appleby, 1979) Maisch & Hungerbuhler, 1997: = Protoichthyosaurus prostaxalis Appleby, 1979

Ichthyosaurus prosostealis (Appleby, 1979) Maisch & Hungerbuhler, 1997: = Protoichthyosaurus prosostealis Appleby, 1979

Ichthyosaurus anningae Lomax & Massare, 2015: geldige soort

Ichthyosaurus larkini Lomax & Massare, 2017: geldige soort

Ichthyosaurus somersetenesis Lomax & Massare, 2017: geldige soort

Beschrijving[bewerken | brontekst bewerken]

Ichthyosaurussoorten waren anderhalf tot drie meter lang, met een gewicht rond de vijftig kilogram. Ze hadden een lange, scherpe snuit. Ze waren gebouwd om snel te kunnen zwemmen, net als de hedendaagse tonijn zich voortstuwend met alleen de staart.

I. communis leek sterk op de verwant Ophthalmosaurus. Een verschil is dat in het verhemelte vooraan de ploegschaarbeenderen van de snuitpunt gedrongen worden doorat de interne vleugels van de praemaxillae elkaar raken.

Fylogenie[bewerken | brontekst bewerken]

Ichthyosaurus was een basale vertegenwoordiger van de Thunnosauria, een subgroep van ichthyosauriërs. Stenopterygius en de Ophthalmosauridae, waaronder Ophthalmosaurus en Platypterygius, worden beschouwd als naaste familieleden. Het volgende is een voorbeeldcladogram volgens Patrick S. Druckermiller en Erin E. Maxwell (2010):

Thunnosauria

Ichthyosaurus

Stenopterygius

Ophthalmosauridae

	Aegirosaurus

	Ophthalmosaurus

Mollesaurus

Athabascasaurus

Brachypterygius

	Arthropterygius

	Caypullisaurus

	Platypterygius

	Maiaspondylus

Levenswijze[bewerken | brontekst bewerken]

Net als de hedendaagse walvissen, ademde Ichthyosaurus lucht en was levendbarend. Hoewel het een reptiel was dat afstamde van dieren die eieren legden, is viviparie niet zo vreemd. Alle lucht ademende waterdieren moeten ofwel aan land komen om eieren te leggen (zoals schildpadden en zeeslangen) of anders bevallen van een jong in het water (zoals walvissen en dolfijnen). Gezien hun gestroomlijnd lichaam, dat helemaal is aangepast om snel te kunnen zwemmen, zou het voor Ichthyosaurus vrijwel onmogelijk zijn geweest om aan land te komen.

De oorbotten van Ichthyosaurus waren stevig gebouwd, waarschijnlijk gebruikt om trillingen van het water naar het binnenoor over te brengen. Naast horen was zicht ook belangrijk om te kunnen jagen. De oogbol werd daarom beschermd door een opliggende scleraalring van verbeende platen. Ichthyosaurus-coprolieten bewijzen dat hij zich voedde met vis en inktvis.

Afbeeldingen[bewerken | brontekst bewerken]

Ichthyosaurus acutirostris

Zie de categorie Ichthyosaurus van Wikimedia Commons voor mediabestanden over dit onderwerp.

Bronnen, noten en/of referenties

↑ Ichthyosaurus | Dinocast. www.dinocast.nl. Gearchiveerd op 5 augustus 2023. Geraadpleegd op 31-12-2022.
↑ Ichthyosaurus. www.prehistoric-wildlife.com. Gearchiveerd op 31 december 2022. Geraadpleegd op 31-12-2022.
↑ Fossilworks: Ichthyosaurus. www.fossilworks.org. Geraadpleegd op 31-12-2022.
↑ E. Home, 1814, "Some Account of the Fossil Remains of an Animal More Nearly Allied to Fishes Than Any of the Other Classes of Animals", Philosophical Transactions of The Royal Society of London 104: 571-577
↑ Home, E., 1819, "An account of the fossil skeleton of the Proteo-Saurus", Philosophical Transactions of the Royal Society of London, 109: 209–211
↑ E. Home, 1819, "Reasons for giving the name Proteo-Saurus to the fossil skeleton which has been described", Philosophical Transactions of the Royal Society of London 109: 212-216
↑ C. König, 1825, Icones Fossilium Sectiles, Londen
↑ W.D. Conybeare, 1822, "Additional notices on the fossil genera Ichthyosaurus and Plesiosaurus", Transactions of the Geological Society of London, Series 2 1: 103-123

Dit artikel of een eerdere versie ervan is een (gedeeltelijke) vertaling van het artikel Ichthyosaurus op de Duitstalige Wikipedia, dat onder de licentie Creative Commons Naamsvermelding/Gelijk delen valt. Zie de bewerkingsgeschiedenis aldaar.

[1] Ichthyosaurus | Dinocast. www.dinocast.nl. Gearchiveerd op 5 augustus 2023. Geraadpleegd op 31-12-2022.

[2] Ichthyosaurus. www.prehistoric-wildlife.com. Gearchiveerd op 31 december 2022. Geraadpleegd op 31-12-2022.

[3] Fossilworks: Ichthyosaurus. www.fossilworks.org. Geraadpleegd op 31-12-2022.

[4] E. Home, 1814, "Some Account of the Fossil Remains of an Animal More Nearly Allied to Fishes Than Any of the Other Classes of Animals", Philosophical Transactions of The Royal Society of London 104: 571-577

[5] Home, E., 1819, "An account of the fossil skeleton of the Proteo-Saurus", Philosophical Transactions of the Royal Society of London, 109: 209–211

[6] E. Home, 1819, "Reasons for giving the name Proteo-Saurus to the fossil skeleton which has been described", Philosophical Transactions of the Royal Society of London 109: 212-216

[7] C. König, 1825, Icones Fossilium Sectiles, Londen

[8] W.D. Conybeare, 1822, "Additional notices on the fossil genera Ichthyosaurus and Plesiosaurus", Transactions of the Geological Society of London, Series 2 1: 103-123

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]