Kartini

Raden Adjeng Kartini, of eigenlijk juister Raden Ajoe Kartini, (Jepara, 21 april 1879 - Rembang, september 1904), was een Javaanse aristocrate en voorvechtster van de rechten van de vrouw.

Kartini werd geboren in een aristocratische Javaanse familie. Haar vader, Raden Mas Sosroningrat was regent van Jepara. Haar moeder was zijn eerste vrouw, maar niet belangrijkste: in deze tijd was polygamie een normaal gebruik onder de aristocratie. Kartini ervoer uit de eerste hand daarom de conflicten en het lijden die van polygamie het gevolg kunnen zijn.

Kartini werd geboren in een tijd dat vrouwen weinig of geen onderwijs ontvingen. Kartini mocht de (Nederlandse) lagere school bezoeken tot zij 12 jaar oud was. Ze leerde onder andere goed Nederlands spreken, iets wat voor Javaanse vrouwen in die tijd zeer ongebruikelijk was. Na haar 12e jaar werd zij thuis afgezonderd, een normale praktijk om jonge meisjes op hun huwelijk voor te bereiden. Het was een vorm van opsluiting: de meisjes was het niet toegestaan om alleen uit te gaan tot zij gehuwd waren en het gezag over hen werd overgedragen aan hun echtgenoten. De vader van Kartini gaf haar enige privileges in deze tijd, zoals borduurlessen en het bezoeken van speciale gebeurtenissen.

Doordat Kartini Nederlands kon spreken, kon zij thuis verder leren uit Nederlandse boeken (Nederlands was destijds voor geletterde Indonesiërs de enige toegangspoort tot de Westerse cultuur) en corresponderen met Nederlandse penvriendinnen. Eén van hen, een meisje met de naam Rosa Abendanon, was een fel verdedigster van Kartini. Haar brieven, die haar meningen bevatten tegen de oneerlijke behandeling van vrouwen, werden gepubliceerd in Nederland.

De ouders van Kartini huwden haar uit aan de burgemeester van Rembang die reeds drie vrouwen had. Dit was tegen de wil van Kartini maar zij stemde uiteindelijk toe om haar ziekelijke vader te kalmeren. Haar echtgenoot bleek vrij liberaal (voor die tijd).

Op 13 september 1904 beviel Kartini van een zoon, maar overleed enige dagen later op de leeftijd van 25 jaar.

De correspondentie van Kartini met Rosa Abendanon en enkele andere Nederlandse vrienden* werd gepubliceerd in een boek "Door Duisternis tot Licht" (Habis gelap terbitlah terang), dat heel inspirerend heeft gewerkt op de Indonesische intelligentsia en vrouwenbeweging. Zij verkondigde het standpunt dat geestelijke ontwikkeling een fundamenteel recht is, ook voor vrouwen. Zij had waardering voor de positieve kanten van de Europese cultuur, ook al had zij kritiek op het eigenzuchtige materialisme waardoor een groot deel van de koloniale heersersklasse werd gekenmerkt. De brieven bevinden zich op het KITLV te Leiden.

Bibliografie

1912, Raden Adj. Kartini, Door duisternis tot licht, met voorwoord van J.H. Abendanon, 's-Gravenhage
1920, Raden Adjeng Kartini, Letters of a Javanese princess, translated by Agnes Louise Symmers with a foreword by Louis Couperus, New York: Alfred A. Knopf, ISBN 0819147583 (editie 1986), ISBN 1417951052 (editie 2005)
1922, Raden Adjeng Kartini, Habis gelap terbitlah terang, Balai Pustaka
1954, Dr H. Bouman, Meer licht over Kartini, H.J. Paris, Amsterdam 1954
2000, F.G.P. Jaquet (red.), Kartini; Surat-surat kepada Ny. R.M. Abendanon-Mandri dan suaminya. Derde druk. Jakarta: Djambatan, xxii + 603 pp.
1999, Elisabeth Keesing, Betapa besar pun sebuah sangkar; Hidup, suratan dan karya Kartini. Jakarta: Djambatan, v + 241 pp.
2004, J. Anten, Honderd(vijfentwintig) jaar Raden Adjeng Kartini; Een Indonesische nationale heldin in beeld, Nieuwsbrief Nederlands Fotogenootschap 43: 6-9.