Lijst van schilderijen, beelden en monumenten in de Onze-Lieve-Vrouwebasiliek

Koppelingen toevoegen
Uit Wikipedia, de vrije encyclopedie

Deze lijst van schilderijen, beelden en monumenten in de Onze-Lieve-Vrouwebasiliek geeft een (onvolledig) overzicht van de belangrijkste schilderijen, beeldhouwwerken, grafmonumenten, epitaven en andere monumenten in de Onze-Lieve-Vrouwebasiliek in de Nederlandse stad Maastricht. Een deel van de kunstcollectie bevindt zich in de schatkamer van de kerk. De meeste schilderijen en beelden bevinden zich op diverse locaties in het kerkgebouw, in de kruisgang of in de sacristie, waar ze, naast hun waarde als kunstobject, een religieus-educatieve functie vervullen.

Historische achtergrond[bewerken | brontekst bewerken]

De Onze-Lieve-Vrouwekerk geldt als een van de oudste kerken in Nederland. In zijn lange en veelbewogen geschiedenis was het gebouw onder andere bisschopskerk, pelgrimskerk, kapittelkerk en parochiekerk. Vooral in de hoge en late middeleeuwen vergaarde de kerk en het daaraan verbonden kapittel van Onze-Lieve-Vrouwe rijkdommen in de vorm van onroerend goed, gouden en zilveren reliekhouders, liturgische voorwerpen en andere kostbaarheden. Pronkstukken waren het Byzantijns patriarchaalkruis en het zilveren beeld met de gordel van Maria. Op de vele altaren in de kerk stonden heiligenbeelden en gesneden retabels, soms van bekende kunstenaars. Vanaf het einde van de middeleeuwen kwamen daar schilderingen op paneel en doek bij. Een groot deel van deze kunstvoorwerpen ging verloren kort voor en na de opheffing van het kapittel in 1797 en de daarop volgende periode van secularisatie. Na de heringebruikname van de kerk in 1837 werd de sterk uitgedunde collectie aangevuld met voorwerpen uit de in hetzelfde jaar gesloten Sint-Nicolaaskerk, en enkele voormalige kloosters. Tijdens de bloeitijd van het katholicisme ("Rijke Roomse Leven", ca. 1860-1960) was de kerk overdadig aangekleed met schilderijen en beelden, waarvan een deel bij de zogenaamde "tweede beeldenstorm" weer werd afgestoten.

Lijst van schilderijen[bewerken | brontekst bewerken]

Over de schilderijencollectie van de Onze-Lieve-Vrouwekerk vóór de secularisatie in 1797 is weinig bekend. Een deel van de huidige collectie is afkomstig van enkele eind achttiende eeuw opgeheven kloosters, zoals het Antonietenklooster, en de in 1838 afgebroken Sint-Nicolaaskerk, die eigendom was van het Onze-Lieve-Vrouwekapittel. Laatstgenoemde parochiekerk bezat overigens verschillende schilderijen die tot het oorspronkelijke bezit van de kapittelkerk behoorden. Van de wand- en plafondschilderingen zijn alleen de koorgewelfschildering en de beide pijlerschilderingen opgenomen in het overzicht.

Plattegrond
[noot 1] 		Onderwerp Afmetingen
(h × b) 		Datering Kunstenaar Afbeelding

Koorgewelf
 Koorgewelfschildering met Christus als Majestas Domini in een mandorla met evangelistensymbolen, omringd door engelen en heiligen, waaronder Servatius, Monulfus en Lambertus, op een blauwe achtergrond met gouden sterren[1] Pierre Cuypers (ontwerp cartons) ca. 1900 Anoniem

Zuidertransept
 Portret van de Heilige Familie (Maria, kindje Jezus, Anna, Jozes en Joachim, met lelie) omringd door 2 musicerende engelen en 4 putti; vermoedelijk is de donor (staand, rechts, in met bont afgezette mantel) weergegeven als Joachim; schilderij mogelijk afkomstig uit de Sint-Nicolaaskerk[2][3][4] 287 × 195 cm 1e helft 17e eeuw Anoniem (Zuid-Nederlands?)

Zuidertransept
 Terugkeer van de Heilige Familie uit Egypte (mogelijk afkomstig uit de Sint-Nicolaaskerk)[4][5] 280 × 195 cm 18e eeuw? Anoniem (Frans?)

Zuidbeuk
 Graflegging van Christus (naar Rubens?)[6] 98 × 138 cm 18e eeuw? Anoniem

Zuidbeukpijler
 Pijlerschildering (in 1902 herontdekt) met Sint-Catharina met rad en zwaard onder gotisch baldakijn; aan haar voeten het gekroonde hoofd van keizer Maximinus II Daia[7] ? ca. 1400 Anoniem

Zuidbeukpijler
 Portret van Johannes Nepomucenus, naar het origineel in de Sint-Vituskathedraalin Praag (geschenk van L. de Limoens, 1838)[2] 98 × 138 cm 1719 Anoniem (Italiaans?)

Orgeltribune
 Beschilderde orgelluiken Séverin-orgel met Aanbidding der herders en Aanbidding der koningen (binnenkant) en David overwint Goliath en David met het hoofd van Goliath (buitenzijde)[8] ? ca. 1665 Anoniem

Noordbeukpijler
 Pijlerschildering van Sint-Christoffel met het Jezuskindje op de schouders[noot 2] ? 1571 Anoniem

Noordertransept
 Kruisiging, met Maria, Maria Magdalena en Johannes; in de stijl van Van Dyck of Rubens; afkomstig uit de Sint-Nicolaaskerk; daarvoor in de Antonietenkerk[10][11] 385 × 255 cm 17e eeuw Anoniem (Zuid-Nederlands)

Noordertranseptkapel
 2 portretten van geestelijken[12] ? 18e eeuw? Anoniem

Schatkamer
 Icoontje van Madonna met Kind ("Eleousa") in 16e-eeuws zilveren triptiekje[13] 16 × 12,4 cm 18e eeuw Anoniem (Italiaans, mogelijk Venetiaans)

Schatkamer
 Droom van Jakob, olieverf op eikenhout[14] 77 × 108 cm 1e helft 16e eeuw Anoniem (Zuid-Nederlands?)

Schatkamer
 Sint-Agnes met Sint-Antonius en Sint-Sebastiaan; voorheen zijaltaarstukken in de O.L.V.-kerk, geschonken door deken Laurentius Lejeune; van 1805-37 boven de sacristiedeur in de Sint-Nicolaaskerk[6][15] 121 × 87 cm ca. 1650 Theodoor van Thulden (of Erasmus Quellinus II)

Schatkamer
 Sint-Cecilia achter het klavier, met Sint-Laurentius en Sint-Barbara; voorheen zijaltaarstukken in de O.L.V.-kerk, geschonken door deken Laurentius Lejeune; van 1805-37 boven de sacristiedeur in de Sint-Nicolaaskerk[6][15] 121 × 87 cm ca. 1650 Theodoor van Thulden (of Erasmus Quellinus II)

Schatkamer
 Bespotting van Christus ? 17e eeuw? Anoniem (Zuid-Nederlands?)

Schatkamer
 Portret van een franciscaan, mogelijk pater Vink 39 × 32,5 cm 17e eeuw? Anoniem (Zuid-Nederlands?)

Schatkamer
 Graflegging van Christus[2] 109 × 160 cm 18e eeuw? Anoniem

Schatkamer
 Portret van Simon Michael Thimister, vice-pastor van de Sint-Nicolaasparochie, op 29-jarige leeftijd[16] 119 × 80 cm 1750 A. Dupond

Schatkamer
 Sint-Lambertus, in monnikspij, draagt de mis op bij een provisorisch kruis (opgedragen aan de moeder van de kunstenaar)[17] 165 × 120 cm 1847 Théodore Schaepkens

Sacristie
 Sint-Servaas met sleutel en bisschopsstaf; op de achtergrond de Sint-Servaaskerk[18] ? ca. 1850 Théodore Schaepkens?

Sacristie
 Opdracht in de tempel; olieverf op doek; gesigneerd en gedateerd[19] 161 × 108 cm 1785 Jean-Joseph Ansiaux

Lijst van beeldhouwwerken[bewerken | brontekst bewerken]

Hieronder volgt een overzicht van de voornaamste beelden (standbeelden, beeldjes en beeldengroepen) en reliëfs in de kerk en haar bijgebouwen. Niet aan de orde komen bouwsculpturen, zoals gebeeldhouwde kapitelen, consoles, sluitstenen, timpanen en gotische venstertraceringen, met uitzondering van de belangrijke kapitelen in de kooromgang. Gebeeldhouwd of gesneden kerkmeubilair (zoals de preekstoel, communiebank en biechtstoelen), reliekbustes en andere toegepaste kunst worden elders besproken. Grafmonumenten, epitafen en andere monumenten zijn in een aparte lijst in dit artikel opgenomen.

Plattegrond
[noot 1] 		Onderwerp Afmetingen
(h × b × d)
[noot 3] 		Datering Kunstenaar Afbeelding

Kooromgang
 Kooromgangskapitelen: de 20 iconische kapitelen met Bijbelse en mythische taferelen behoren tot de beste voorbeelden van Maaslandse beeldhouwkunst in de romaanse periode; de 10 kapitelen en 8 consoles van de bovengalerij zijn minder geslaagd[20] 44-62 × 70-75 × 70-75 cm ca. 1150-60 Heimo-atelier?

Oostcrypte
 Crucifix (gekroond corpus zonder kruis) ? ? Anoniem

Oostcrypte
 Madonna met Kind ? 18e eeuw? Anoniem

Oostcrypte
 Piëta ? ? Anoniem

Zuidertransept
 Sint-Rochus als pelgrim wijzend naar beenwond; zijn hoed, een engel en een hond zijn bij de restauratie in 1985 verwijderd[21] 87 cm hoog 1e kwart 18e eeuw? Anoniem

Zuidertransept
 Staande engel met kruis en miskelk[22] 117 cm hoog ca. 1450 Anoniem

Zuidertransept
 2 staande engelen, met kruis en anker, onderdeel van het barokke, voormalige hoofdaltaar[23] 2 m hoog ca. 1792 Jacobus Joannes van der Neer

Zuidertransept
 2 knielende engelen en diverse reliëfs, onderdeel van het barokke, voormalige hoofdaltaar[24] ? 1784-85 Henri Vivroux

Zuidertransept
 Groot crucifix, thans boven het voormalig hoofdaltaar ? ? Anoniem

Vieringspijler
 Anna te Drieën[25] 77 × 52 cm ca. 1510-1515 Jan van Steffeswert?

Zuidbeuk
 Madonna met Kind op maansikkel, ook wel "Onze Lieve Vrouw met de inktkoker"[22] 180 cm hoog eind 15e eeuw Anoniem

Zuidbeuk
 Sint-Hubertus met bisschopsstaf en hert; gepolychromeerd hout; gesigneerd[26] 152 cm hoog eind 18e eeuw Renier Delcommune

Zuidbeuk
 Piëta[27] 81,5 x 86 cm ca. 1400 Anoniem (Duits?)

Westkoor
 Crucifix, geplaatst op omgekeerd kapiteel van acanthusbladeren ? ? Anoniem

Pijler orgeltribune
 Sint-Nicolaas met bisschopsstaf, afkomstig uit de Sint-Nicolaaskerk[28][29] levensgroot ca. 1778 Renier Delcommune

Pijler orgeltribune
 Sint-Lambertus met bisschopsstaf, afkomstig uit de Sint-Nicolaaskerk[28][29] levensgroot ca. 1778 Renier Delcommune

Noordbeuk
 Sint-Christoffel met pelgrimsstaf en Christuskind op zijn schouder; in de uitgeholde staf een miniatuurbeeld van een kluizenaar[30] 175 cm hoog ca. 1500 Jan van Steffeswert (toeschrijving)

Vieringspijler
 Heilige Drievuldigheid, ofwel "Genadestoel"[31] 98 × 64 cm 1e kwart 18e eeuw? Anoniem

Noordertransept
 Maria op de maansikkel met sterrenaureool ? ? Anoniem

Noordertransept
 Sint-Barbara met toren ? 16e eeuw? Anoniem

Noordertransept
 Sint-Jozef met kruisdragend Christuskind, gepolychromeerd hout[32] 120 cm hoog 18e eeuw Anoniem (Winkelman?)

Noordwestportaal
 Reliëf Eed op de relieken: zittende koning met drie figuren, waaronder een zwaarddrager en een knielende ondergeschikte, die mogelijk een eed aflegt of een gunst ontvangt; het reliëf is van elders afkomstig[noot 4] 87 × 87 cm 12e eeuw Anoniem (Maaslands)

Noordwestportaal
 Reliëf van triomferende Christus (sterk afgesleten; mogelijk afkomstig van een poortdoorgang, rond 1900 hier ingemetseld)[noot 5] 112 × 62 cm 12e eeuw Anoniem (Maaslands)

Noordwestportaal
 Reliëf van een bisschop met staf en boek, waarschijnlijk Sint-Nicolaas (eertijds gehouden voor o.a. Sint-Maternus, Monulfus, Evergislus, Albert van Leuven en Bernardus van Clairvaux), afkomstig van elders[noot 6] 177 × 87 cm 12e eeuw Anoniem (Maaslands)

Zolder noordwestportaal
 Latei met halfreliëf van breedgevleugelde engel, afkomstig van elders[noot 7] 36 × 80 × 16,5 cm 12e eeuw Anoniem (Maaslands)

Mérodekapel
 Madonna met Kind, "Sterre der Zee", Mariabeeld in de stijl van de 14e-eeuwse schöne Madonnen; het bloemvaasje dat ze vasthoudt was oorspronkelijk een peer of andere vrucht; de Sterre der Zee is de belangrijkste Maria-devotie in Limburg[37][38] 135 cm hoog ca. 1410 Anoniem (Nederrijns?)

Kruisgang (noordwest)
 Crucifix met modern kruis ? ? Anoniem

Kruisgang (noordwest)
 Barokke, houten putto; mogelijk onderdeel van altaar ? 18e eeuw? Anoniem

Kruisgang (noordoost)
 Neogotische engel met kandelaar ? 19e eeuw Anoniem

Kruisgang (noordoost)
 Barokke Madonna met Kind; vroeger boven de ingang van de kerk ca. 2 m hoog 17e-18e eeuw? Anoniem

Kruisgang (oost)
 Neogotische Sint-Hubertus met hert levensgroot 19e eeuw Anoniem

Schatkamer
 Anna te Drieën ? 14e-15e eeuw? Anoniem

Schatkamer
 Zittende Madonna met Kind ? 16e eeuw? Anoniem

Schatkamer
 Staande Madonna met Kind ? 16e eeuw? Anoniem

Schatkamer
 Staande Madonna met Kind ? 16e eeuw? Anoniem

Schatkamer
 Houten beeld van heilige met boek (Sint-Antonius abt?) ? 15e-16e eeuw? Anoniem

Schatkamer
 Houten beeld Sint-Rochus met engel en hond ? 16e-17e eeuw? Anoniem

Schatkamer
 Heilige Catharina van Siena, gepolychromeerd lindehout; het attribuut in de omhooggeheven rechterhand (een kruis?) ontbreekt[39] 105 cm hoog (met sokkel) 1e helft 17e eeuw? Anoniem

Schatkamer
 Reliëf met de verrijzenis van Christus ? 17e eeuw? Anoniem

Schatkamer
 Vier ovale reliëfs van de evangelisten ? 17e-18e eeuw? Anoniem

Schatkamer
 Crucifix van hout op barok voetstuk ? 18e eeuw? Anoniem

Schatkamer
 Crucifix: kruisbeeld van schildpad met zilver- en goudbeslag en ivoren corpus, op barok voetstuk 80,5 cm (corpus: 24,5 cm) 18e eeuw Anoniem

Schatkamer
 Crucifix met ivoren corpus ? ? Anoniem

Schatkamer
 Sint-Barbara: houten heiligenbeeld; de toren is een reliekhouder ? 19e eeuw? Anoniem

Schatkamer
 Twee neogotische engelen met reliekhouders ? 19e eeuw? Anoniem

Schatkamer
 Moderne sedes sapientiae met papavers ? 2e helft 20e eeuw Anoniem

Lijst van monumenten[bewerken | brontekst bewerken]

Hieronder volgt een opsomming van de voornaamste grafzerken, epitaven en andere monumenten in de kerk en kloostergangen. Van de grafzerken worden slechts enkele exemplaren besproken die opvallen vanwege hun beeldhouwwerk of historische betekenis.

Plattegrond
[noot 1] 		Beschrijving Afmetingen
(h × b × d)
[noot 3] 		Datering Kunstenaar /
opdrachtgever 		Afbeelding

Zuidertranseptkapel
 Grafzerk van Petrus Lindanus († 12 juni 1623), kapitteldeken en aartsdiaken van Haspenhouw; binnen een cirkel het familiewapen[noot 8] 227 × 128 cm 17e eeuw Anoniem

Zuidertransept
 Grafzerk van kanunnik en cantor Petrus ab Aggere († 7 april 1567) en kanunnik Cornelius Kyen († 10 feb. 1569); met reliëf van priester met miskelk onder een rondboogarcade[noot 9] 230 × 126 cm 1567 (of 1569) Anoniem

Zuidbeukpijler
 Epitaaf van Herbert Anthonie van Rode, kanunnik van de OLV-kerk[noot 10] ? 1611 Anoniem

Noordwestportaal
 Grafzerk van deken en arts Petrus Caldebrenner, uitgebreide tekst met familiewapen, aan hem verleend door keizer Sigismund[noot 11] ? 1504 Anoniem geen afbeelding

Noordertranseptkapel
 Grafzerk van gebr. Stacquet (beiden kanunniken) met familiewapen, i.p.v. helmteken een gevleugeld engelenkopje en miskelk, omgeven door bladvormige slingers[noot 12] 208 × 105 cm 1716 (of 1735) Anoniem

Kruisgang (west)
 Grafzerk van de steenhouwer Gerardus Josephus Absil († 9 december 1765), zijn vrouw Joanna Fraiquent en 2 of 3 andere familieleden[noot 13] 177 × 87 cm 1765? Anoniem

Kruisgang (noord)
 Grafzerk van kanunnik Cornelius Daems († mei 1631) met op de hoeken 4 evangelistensymbolen; centraal een vierpas met een renaissance wapenschild[noot 14] 232 × 127 cm 1631 Anoniem

Kruisgang (noord)
 Grafzerk met reliëf van geestelijke (Heinricus van Steyvort?) onder gedetailleerd gotisch baldakijn[46] 244 × 129 cm 1498? Anoniem

Kruisgang (noord)
 Grafzerk van kanunnik Johannes van Doenrade († 28 juli 1508) met een reliëf van een staande priester met miskelk onder een gotische arcade; in de hoeken de 4 evangelistensymbolen[noot 15] 290 × 142 cm 1508 Anoniem

Kruisgang (noord)
 Grafzerk van kanunnik en scholasticus Goswin (Gosewijn) Passart († 27 juni 1512/1520) met een reliëf van een geestelijke onder een uitbundige gotische arcade; in de omlijsting 6 wapenschilden, o.a. wapen van familie Passaert[noot 16] 296 × 130 cm 1520 (of 1512) Anoniem

Sint-Annakapel
 Grafzerk van de gebroeders Van Aken (Theodoricus en Renerus de Aquis), die kapel en altaar van de Heilige Anna stichtten in 1282[noot 17] × cm 1283? Anoniem

Zie ook[bewerken | brontekst bewerken]

Zie de categorie Paintings in Onze-Lieve-Vrouwebasiliek (Maastricht) van Wikimedia Commons voor mediabestanden over dit onderwerp.
Zie de categorie Sculptures in Onze-Lieve-Vrouwebasiliek (Maastricht) van Wikimedia Commons voor mediabestanden over dit onderwerp.
Overgenomen van "https://nl.wikipedia.org/w/index.php?title=Lijst_van_schilderijen,_beelden_en_monumenten_in_de_Onze-Lieve-Vrouwebasiliek&oldid=60532743"