Lijst van zoetwatermollusken in Nederland, België en Luxemburg

Onderstaand volgt een lijst van zoetwatermollusken in Nederland, België en Luxemburg.

Deze lijst geeft een overzicht van alle soorten zoetwater-mollusken die uit Nederland, België en Luxemburg bekend zijn. Van elke soort wordt tevens een globaal overzicht van het fossiele voorkomen in afzettingen van pleistocene en holocene ouderdom gegeven.

Voor de landmollusken: zie Lijst van landmollusken in Nederland, België en Luxemburg.

Voor de mariene soorten: zie Lijst van mariene mollusken in België en Nederland.

Legenda

Verklaring van de kolommen

• Taxon. Soorten en ondersoorten, soms is alleen duidelijk tot welk genus een taxon behoort en wordt de soortnaam aangeduid als: sp.
• VP: Vroeg Pleistoceen. Dit is de periode die het Pretiglien tot en met het Bavelien omvat, dit komt ongeveer overeen met 2,588 - 0,85 Ma
• MP: Midden-Pleistoceen. Dit is de periode die het Cromerien tot en met het Saalien omvat, dit komt ongeveer overeen met 0,85 - 0,128 Ma
• LP: Laat Pleistoceen. Dit zijn het warme Eemien en het voornamelijk koude Weichselien, ongeveer van 0,128 - 0,0115 Ma.
• H: Holoceen. Dit is het interglaciaal waarin wij nu leven. Het begon 0,0115 Ma geleden.
• Huidige fauna. Deze bestrijkt de tijd waaruit waarnemingen van mollusken bekend zijn en in publicaties vastgelegd.
• I/G: ofwel (I) de soort is alleen uit interglacialen bekend (gematigd warm klimaat), ofwel (G) glaciale soort (koel tot koud klimaat). Er zijn ook soorten die zowel in koude als in warme perioden voorkwamen: dit is aangegeven met IG.
• Niet inheems. Hier zijn dit alle soorten die onder invloed van activiteiten van de mens, of door direct ingrijpen (bewust of onbewust) ooit in één of meer van de drie landen terecht zijn gekomen. Dit hoeven niet alleen soorten van andere continenten te zijn, er vallen ook soorten onder die bijvoorbeeld uit het Mediterrane gebied in Europa hier terecht zijn gekomen. Deze soorten ontberen aanwezigheid in afzettingen die ouder zijn dan de aankomst van de (huidige) mens in één of meer van de drie landen (zowel tijdens het Holoceen als tijdens voorafgaande interglacialen).
• Lokaal uitgestorven. In één of meer van de drie landen uitgestorven, elders voortlevend. Het gaat hier uitsluitend om fossiele voorkomens. Zie ook de kolom 'Lokaal verdwenen'.
• Volledig uitgestorven. Soorten die alleen als fossiel bekend zijn en thans dus nergens meer voorkomen. Aangeduid met †.
• Lokaal verdwenen. Dit zijn soorten die tijdens de periode waaruit (gepubliceerde) waarnemingen bestaan ergens in één of meer van de drie landen bleken te leven, maar later (meestal door het verdwijnen van hun leefomgeving) verdwenen zijn. Hoewel daarvoor vaak de term 'uitgestorven' wordt gebruikt, zijn deze soorten zeker niet uitgestorven want ze leven elders voort. Ook is de term plaatselijk uitgestorven wel in gebruik. Deze term is echter gereserveerd voor fossielen. Als blijkt dat een soort hier tijdens één of meer interglacialen aanwezig was om daarna hier niet meer terug te keren terwijl ze wel elders voortleven dan mogen we over 'plaatselijk uitgestorven' spreken. Een periode van waarneming van slechts 200 jaar of misschien zelfs nog minder, en een afwezigheid daarna van misschien 20 jaar is te weinig bewijs voor het plaatselijk uitgestorven zijn van een soort.
• Areaal. Per land is aangegeven of de soort in dat land voorkomt (het is dus niet een echte verspreidingskaart).

Gebruikte termen en afkortingen in de tabel

In de eerste kolom (onder 'Taxon'):

• indet. = ondetermineerbaar tot op soortniveau
• sp. = duidelijk een 'goede' soort, maar onduidelijk welke, uiteindelijk wel determineerbaar bij toegenomen kennis
• sp. nov. = species novum. Het betreffende taxon behoort niet tot een bekende soort maar heeft nog geen naam gekregen en is slechts als 'sp. nov.' gepubliceerd.

Overige kolommen:

• B = België
• L = Luxemburg
• N = Nederland
• BLN = België + Luxemburg + Nederland, etc.

Lijst van zoetwatermollusken

Taxon	VP	MP	LP	H	Huidige fauna	I/G	Niet inheems	Lokaal uitgestorven	Volledig uitgestorven	Lokaal verdwenen	Areaal
Familie: Neritidae Lamarck, 1809
Theodoxus fluviatilis (Linnaeus, 1758)	-	-	BN	BN	BLN	I	-	-	-	-	-
Theodoxus danubialis (C. Pfeiffer, 1828)	N	BN	-	-	-	I	-	BN	-	-	-
Familie: Viviparidae Gray, 1847
Viviparus acerosus (Bourguignat, 1862)	-	-	-	-	N	I	N	-	-	-	-
Viviparus contectus (Millet, 1813)	N	N	N	BN	BLN	I	-	-	-	-	-
Viviparus diluvianus (Kunth, 1865)	N	N	-	-	-	I	-	-†	-	-
Viviparus glacialis (Wood, 1872)	N	-	-	-	-	I	-	-	†	-	-
Viviparus teschi Meijer, 1990	N	-	-	-	-	I	-	-	†	-	-
Viviparus viviparus (Linné, 1758)	N	N	N	BN	BLN	I	-	-	-	-	-
Familie: Thiaridae Troschel, 1857
Melanoides tuberculata (Müller, 1774)	-	-	-	-	N	I	N	-	-	-	-
Familie: Melanopsidae H. & A. Adams, 1854
Fagotia wuesti Meijer, 1990	N	-	-	-	-	I	-	-	†	-	-
Familie: Hydrobiidae Troschel, 1857
Hydrobia neglecta Muus, 1963	N	-	N	N	N	I	-	-	-	-	-
Ventrosia ventrosa (Montagu, 1803)	N	BN	BN	BN	BN	I	-	-	-	-	-
Peringia ulvae (Pennant, 1777)	N	BN	BN	BN	BN	I	-	-	-	-
Mercuria confusa (Frauenfeld, 1863)	N	-	-	BN	BN	I	-	-	-	-	-
Tanousia runtoniana (Sandberger, 1880)	N	-	-	-	-	I	-	-	†	-	-
Tournouerina belnensis (Delafond & Depéret, 1893)	N	-	-	-	-	I	-	-	†	-	-
Avenionia roberti Boeters, 1967	-	-	-	-	B(L?)N	I	-	-	-	-	-
Belgrandia marginata (Michaud, 1831)	-	N	N	-	-	I	-	-	-	-	-
Bythiospeum husmanni (Boettger, 1963)	-	-	-	N	-	I	-	-	-	-	-
Heleobia stagnorum (Gmelin, 1791)	-	-	N	N	BN	I	-	-	-	-	-
Lithoglyphus jahni Urbanski, 1975	N	-	-	-	-	I	-	-	†	-	-
Lithoglyphus naticoides (Pfeiffer, 1828)	-	-	-	-	BN	I	BN	-	-	-
Taxon	VP	MP	LP	H	Huidige fauna	I/G	Niet inheems	Lokaal uitgestorven	Volledig uitgestorven	Lokaal verdwenen	Areaal
Bythinella dunkeri (Frauenfeld, 1857)	-	-	-	-	BLN	I	-	-	-	-	-
Marstoniopsis scholtzi (Schmidt, 1856)	N	-	N	BN	BN	I	-	-	-	-	-
Potamopyrgus antipodarum (Gray, 1843)	-	-	-	-	BLN	I	BLN	-	-	-
Familie: Bithyniidae Troschel, 1857
Bithynia bavelensis Meijer, 1990	N	-	-	-	-	I	-	-	†	-	-
Bithynia leachii (Sheppard, 1823)	N	N	N	BN	BN	I	-	-	-	-	-
Bithynia tentaculata (Linnaeus, 1758)	N	N	BN	BN	BLN	I	-	-	-	-	-
Bithynia troschelii Paasch, 1842	N	N	-	-	-	I	-	N	-	-	-
Parafossarulus crassitesta (Brömme, 1885)	N	N	-	-	-	I	-	-	†	-	-
Parafossarulus priscillae (Girotti, 1972)	N	-	-	-	-	I	-	-	†	-	-
Familie: Assimineidae H. & A. Adams, 1856
Assiminea grayana Fleming, 1828	-	-	-	N	BN	I	-	-	-	-	-
Paludinella littorina (Delle Chiaje, 1828)	N	-	-	-	-	I	-	N	-	-	-
Familie: Valvatidae Gray, 1840
Borysthenia goldfussiana (Wüst, 1901)	N	N	-	-	-	I	-	-	†	-	-
Borysthenia naticina (Menke, 1845)	N	N	-	-	-	I	-	N	-	-	-
Valvata macrostoma Mörch, 1864	N	N	BN	BN	B(L?)N	IG	-	-	-	-	-
Valvata piscinalis (Müller, 1774)	N	N	BN	BN	BLN	IG	-	-	-	-
Valvata cristata Müller, 1774	N	N	BN	BN	BLN	I	-	-	-	-	-
Valvata salebrosa Meijer, 1990	N	-	-	-	-	I	-	-	†	-	-
Familie: Ellobiidae H. & A. Adams, 1854
Ellobium pyramidale (Sowerby, 1822)	N	-	-	-	-	I	-	-	†	-	-
Leucophytia bidentata (Montagu, 1808)	-	-	-	N	BN	I	-	-	-	-	-
Ovatella denticulata (Montagu, 1803)	-	-	-	-	BN	I	-	-	-	-	-
Myosotella myosotis (Draparnaud, 1801)	-	-	-	N	BN	I	-	-	-	-
Ovatella sp.	N	-	-	-	-	I	-	-	-	-
Taxon	VP	MP	LP	H	Huidige fauna	I/G	Niet inheems	Lokaal uitgestorven	Volledig uitgestorven	Lokaal verdwenen	Areaal
Familie: Acroloxidae Thiele, 1931
Acroloxus lacustris (Linnaeus, 1758)	N	N	N	BN	BLN	I	-	-	-	-	-
Familie: Lymnaeidae Lamarck, 1812
Galba truncatula (Müller, 1774)	N	N	N	BLN	BLN	IG	-	-	-	-	-
Lymnaea stagnalis (Linnaeus, 1758)	N	N	N	BN	BLN	I	-	-	-	-	-
Myxas glutinosa (Müller, 1774)	N	N	N	BN	BN	I	-	-	-	-	-
Omphiscola glabra (Müller, 1774)	-	-	-	N	BN	I	-	-	-	-	-
Radix auricularia (Linnaeus, 1758)	N	N	N	BN	BLN	I	-	-	-	-	-
Radix ovata (Draparnaud, 1805)	N	N	BN	BN	BLN	IG	-	-	-	-	-
Radix peregra (Müller, 1774)	N	N	BN	BN	BLN	IG	-	-	-	-	-
Stagnicola corvus (Gmelin, 1791)	-	-	-	-	BLN	I	-	-	-	-	-
Stagnicola fuscus (Pfeiffer, 1821)	-	-	-	-	BLN	I	-	-	-	-	-
Stagnicola palustris (Müller, 1774)	N	N	BN	BN	BLN	IG	-	-	-	-	-
Pseudosuccinea columella (Say, 1817)	-	-	-	-	BN	I	BN	-	-	-	-
Familie: Physidae Fitzinger, 1833
Aplexa hypnorum (Linnaeus, 1758)	N	N	N	BN	BLN	I	-	-	-	-
Physa fontinalis (Linnaeus, 1758)	N	N	N	BN	BLN	I	-	-	-	-	-
Physella acuta (Draparnaud, 1805)	-	-	-	-	BLN	I	BN	-	-	-	-
Physella heterostropha (Say, 1817)	-	-	-	-	BLN	I	BN	-	-	-	-
Familie: Planorbidae Rafinesque, 1815
Anisus septemgyratus (Rossmässler, 1835)	N	N	BN	BN	BLN	IG	-	-	-	-	-
Anisus calculiformis (Sandberger, 1874)	N	-	-	-	-	I	-	N	-	-	-
Anisus spirorbis (Linnaeus, 1758)	-	-	-	-	BN	I	-	-	-	-	-
Anisus vortex (Linnaeus, 1758)	N	N	N	BN	BLN	I	-	-	-	-	-
Anisus vorticulus (Troschel, 1834)	N	N	N	BN	BN	I	-	-	-	-	-
Bathyomphalus contortus (Linnaeus, 1758)	N	N	N	BN	BLN	I	-	-	-	-	-
Gyraulus acronicus (Férussac, 1807)	N	N	BN	-	B	IG	-	BN	-	-	-
Gyraulus albus (Müller, 1774)	N	N	N	BN	BLN	I	-	-	-	-
Taxon	VP	MP	LP	H	Huidige fauna	I/G	Niet inheems	Lokaal uitgestorven	Volledig uitgestorven	Lokaal verdwenen	Areaal
Gyraulus chinensis (Dunker, 1848)	-	-	-	-	BN	I	BN	-	-	-	-
Gyraulus crista (Linnaeus, 1758)	N	N	N	BN	BLN	I	-	-	-	-	-
Gyraulus laevis (Alder, 1838)	N	N	N	BN	BN	I	-	-	-	-	-
Gyraulus parvus (Say, 1817)	-	-	-	-	LN	I	LN	-	-	-	-
Gyraulus riparius (Westerlund, 1865)	N	N	N	BN	BN	I	-	-	-	-	-
Gyraulus rossmaessleri (Auerswald, 1852)	N	N	BN	BN	-	G	-	BN	-	-	-
Planorbis carinatus Müller, 1774	N	N	N	BN	BLN	I	-	-	-	-	-
Planorbis planorbis (Linnaeus, 1758)	N	N	BN	BN	BLN	IG	-	-	-	-	-
Hippeutis complanatus (Linnaeus, 1758)	N	N	N	BN	BLN	I	-	-	-	-	-
Segmentina nitida (Müller, 1774)	N	N	N	BN	BLN	I	-	-	-	-	-
Helisoma nigricans (Spix, 1827)	-	-	-	-	N	I	N	-	-	-	-
Menetus dilatatus (Gould, 1841)	-	-	-	-	N	I	N	-	-	-	-
Planorbarius corneus (Linnaeus, 1758)	N	N	BN	BN	BLN	I	-	-	-	-	-
Planorbarius peetersi Meijer, 1990	N	-	-	-	-	I	-	-	†	-	-
Familie: Ancylidae Rafinesque, 1815
Ancylus fluviatilis (Müller, 1774)	N	N	BN	BN	BLN	I	-	-	-	-	-
Ferrissia clessiniana (Jickeli, 1882)	N	-	N	N	BLN	I	-	-	-	-	-
Familie: Margaritiferidae Haas, 1940
Margaritifera margaritifera (Linnaeus, 1758)	-	-	-	-	BL	I	-	-	-	-	-
Pseudunio auricularia (Spengler, 1793)	-	-	-	BN	-	I	-	BN	-	-	-
Familie: Unionidae Rafinesque, 1820
Unio crassus riparius Pfeiffer, 1821	-	-	-	BN	BLN	I	-	?N	-	-	-
Unio pictorum (Linnaeus, 1758)	N	N	N	BN	BLN	I	-	-	-	-	-
Unio tumidus Philipsson, 1788	N	N	N	BN	BLN	I	-	-	-	-	-
Anodonta anatina (Linnaeus, 1758)	-	-	-	BN	BLN	I	-	-	-	-	-
Anodonta cygnea (Linnaeus, 1758)	-	-	-	BN	BLN	I	-	-	-	-	-
Anodonta sp.	N	N	N	BN	-	I	-	-	-	-	-
Pseudanodonta complanata (Rossmässler, 1835)	-	-	-	BN	BLN	I	-	-	-	-
Taxon	VP	MP	LP	H	Huidige fauna	I/G	Niet inheems	Lokaal uitgestorven	Volledig uitgestorven	Lokaal verdwenen	Areaal
Familie: Dreissenidae Gray, 1840
Dreissena polymorpha (Pallas, 1771)	-	-	-	-	BLN	I	BLN	-	-	-	-
Dreissena rostriformis bugensis (Andrusov, 1897)	-	-	-	-	N	I	N	-	-	-	-
Mytilopsis leucophaeta (Conrad, 1831)	-	-	-	-	BN	I	BN	-	-	-	-
Familie: Corbiculidae Gray, 1847
Corbicula fluminalis (Müller, 1774)	-	-	-	-	BLN	I	BLN	-	-	-	-
Corbicula fluminea (Müller, 1774)	-	-	-	-	BLN	I	BLN	-	-	-	-
Corbicula fluminalis auct. sp.	N	BN	-	-	-	I	-	-	†?	-	-
Familie: Sphaeriidae Deshayes, 1854
Pisidium amnicum (Müller, 1774)	N	N	BN	BN	BLN	I	-	-	-	-
Pisidium casertanum (Poli, 1791)	N	N	BN	BLN	BLN	IG	-	-	-	-
Pisidium clessini Neumayr, 1875	N	BN	-	-	-	I	-	-	†	-	-
Pisidium conventus Clessin, 1877	-	-	N	-	-	G	-	N	-	-
Pisidium henslowanum (Sheppard, 1823)	N	N	BN	BN	BLN	I	-	-	-	-	-
Pisidium hibernicum Westerlund, 1894	N	N	N	BN	BN	I	-	-	-	-	-
Pisidium lilljeborgii Clessin in Esmark & Hoyer, 1886	N	-	BN	-	-	G	-	N	-	-	-
Pisidium milium Held, 1836	N	N	N	BN	BLN	I	-	-	-	-	-
Pisidium moitessierianum Paladilhe, 1866	N	N	N	BN	BLN	I	-	-	-	-	-
Pisidium nitidum Jenyns, 1832	N	N	N	BN	BLN	I	-	-	-	-	-
Pisidium obtusale (Lamarck, 1818)	N	N	BN	BN	BLN	IG	-	-	-	-	-
Pisidium personatum Malm, 1855	-	-	-	BLN	BLN	I	-	-	-	-	-
Pisidium pseudosphaerium Favre, 1927	N	N	N	BN	BN	I	-	-	-	-	-
Pisidium pulchellum Jenyns, 1832	-	-	-	BN	BN	I	-	-	-	-	-
Pisidium stewarti Preston, 1909	N	N	BN	-	-	G	-	BN	-	-	-
Pisidium subtruncatum Malm, 1855	N	N	BN	BN	BLN	I	-	-	-	-
Taxon	VP	MP	LP	H	Huidige fauna	I/G	Niet inheems	Lokaal uitgestorven	Volledig uitgestorven	Lokaal verdwenen	Areaal
Pisidium supinum Schmidt, 1851	N	N	BN	BN	BLN	I	-	-	-	-	-
Pisidium tenuilineatum Stelfox, 1918	-	-	-	BN	BN	I	-	-	-	-	-
Musculium lacustre (Müller, 1774)	N	N	N	BN	BLN	I	-	-	-	-	-
Musculium transversum (Say, 1829)	-	-	-	-	N	I	N	-	-	-	-
Sphaerium corneum (Linnaeus, 1758)	N	N	BN	BN	BLN	IG	-	-	-	-	-
Sphaerium nucleus (Studer, 1820)	N	-	-	-	B(L?)N	IG	-	-	-	-	-
Sphaerium ovale (Férussac, 1807)	-	-	-	-	N	I	-	-	-	-	-
Sphaerium rivicola (Lamarck, 1818)	-	N	N	BN	BLN	I	-	-	-	-	-
Sphaerium rosmalense Meijer, 1989	N	-	-	-	-	I	-	-	†	-	-
Sphaerium solidum (Normand, 1844)	N	N	BN	BN	BN	I	-	-	-	-	-
Sphaerium subsolidum Clessin, 1888	N	N	BN	-	-	IG	-	BN	-	-	-
Sphaerium subtile Meijer, 1989	N	-	-	-	-	I	-	-	†	-	-

Bronnen, noten en/of referenties

• Coan, E.V., Kabat, A.R. & Petit, R.E., 2010. 2,400 years of malacology. 7th ed., January 15, 2010, 874 p. + 34 p. (Annex of Collations). American Malacological Society: 2,400 years of malacology (laatste editie).
• (nl) Devriese, R., Warmoes, T., Vercoutere, B., 1997. Land- en zoetwatermollusken van de Benelux. Uitgave van de Jeugdbond voor Natuurstudie en Milieubescherming, Gent. (3e druk), 192 p.
• (en) Falkner, G., Bank, R.A., Proschwitz, T. von, 2001. Check-list of the non-marine Molluscan Species-group taxa of the States of Northern, Atlantic and Central Europe (CLECOM I). Heldia, 4(1/2): 1-70.
• (nl) Gittenberger, E., Janssen, A.W., Kuijper, W.J., Kuiper, J.G.J., Meijer, T., Velde, G. van der & Vries, J.N. de, 1998. De Nederlandse zoetwatermollusken. Recente en fossiele weekdieren uit zoet en brak water. Nederlandse Fauna 2. Nationaal Natuurhistorisch Museum Naturalis, KNNV Uitgeverij & EIS-Nederland, Leiden, 288 p., ISBN 90-5011-201-3
• (nl) Jansen, E.A., 2008. Gyraulus parvus (Say, 1817), een nieuwe soort voor de Nederlandse fauna. Spirula, 366: 7-8.
• (en) [Meyrick, R.A., 1998. The Biostratigraphy and Dating of Holocene Tufa Successions in NW Europe. Dissertation, Cambridge University, Darwin College, 338 p.
• (en) Molly, D.P., Vaate, A. bij de, Wilke, T. & Giamberini, L., 2007. Discovery of Dreissena rostriformis bugensis (Andrussov, 1897) in Western Europe. Biological Invasions, 9: 871-874.
• (nl) Soes, D.M., 2008. Quagga-mossels bij Wageningen. Spirula, 362: 42-43.
• (nl) Soes, D.M., 2008. De Ovale hoornschaal, Sphaerium ovale (Férussac, 1807) ook in Nederland. Spirula, 366:9-10.
• (en) Soes, D.M., Glöer, P., de Winter, A.J., 2009. Viviparus acerosus (Bourguignat, 1862) (Gastropoda: Viviparidae), a new exotic snail species for the Dutch fauna. Aquatic Invasions, Volume 4, Issue 2: 373-375, DOI 10.3391/ai.2009.4.2.12.
• (nl) Vaate, A. bij de, 2006. De Quagga-mossel, Dreissena rostriformis bugensis (Andrussov, 1897), een nieuwe zoetwater mosselsoort voor Nederland. Spirula, 353: 143-144.

· ·

Weekdieren