Overleg:Lijst van uitdrukkingen en gezegden K-O

Tekstopmaak

Het lukt me niet om de bovenkant van de tekst NAAST de tabel te zetten! Wie kan dat fiksen? HELP! :-( Adamhawk 31 mei 2004 03:25 (CEST)

Erg vreemd, na gisteren zonder succes een hele tijd te hebben getracht dit te corrigeren, kwam het vandaag opeens vanzelf goed! Adamhawk 1 jun 2004 02:43 (CEST)

Monnikenwerk

Met het verwijderen van monnikenwerk van deze lijst ben ik het niet eens. Het verwijderen is kennelijk gebeurd vanuit de mening dat het hiet gaat om een definitie van iets. Mijns inziens gaat het hier echter wel degelijk om een uitdrukking. Onder monnikenwerk wordt immers in het algemeen spraakgebruik niet verstaan: werk dat wordt uitgevoerd door monniken. Wat mij betreft komt dit dus absoluut terug op de lijst!! Bob.v.R 5 aug 2004 17:42 (CEST)

OK Bob. Het was waarschijnlijk iets te voorbarig, dus hersteld!Adamhawk 6 aug 2004 08:19 (CEST)

looie Piet ?

Al weer enige tijd terug heeft iemand het mij niet bekende spreekwoord 'beter looie Piet dan dooie Piet' toegevoegd, echter zonder wat voor toelichting dan ook; is iemand op de hoogte van de betekenis (en eventueel de herkomst) van dit spreekwoord ? Bob.v.R 15 aug 2004 18:37 (CEST)

De betekenis van het woord looie doet mij denken aan zowel lui als dood. Een andere uitdrukking waarin het woord looie voorkomt is: "Zo link als een looie deur". Ook hier is de betekenis niet erg duidelijk, lood, dood? Adamhawk 16 aug 2004 08:34 (CEST)

Overigens ben ik deze discussie per abuis bij de uitdrukkingen begonnen, in plaats van bij de spreekwoorden. Maar terzake: het blijkt dat dit bewuste spreekwoord op 21 december 2003 is toegevoegd door Jcwf. Het zou mooi zijn als deze persoon in ieder geval ook de betekenis (en eventueel de herkomst) kan toevoegen, want zoals gezegd is het spreekwoord mij niet bekend. Bob.v.R 17 aug 2004 01:41 (CEST)

Eureka! Mijn onderzoek wijst uit dat het "looie" in "Beter looie Piet dan dooie Piet, feitelijk "BLOOIE" moet zijn, hetgeen "aarzelend" betekent. Ik zal het in de lijsten veranderen! Adamhawk 17 aug 2004 08:52 (CEST)

Onder 'bloot' staat al lange tijd hetzelfde spreekwoord als jij nu ervan maakt, maar dan met 'Jan' (in plaats van 'Piet'). Dat spreekwoord met Jan komt mijzelf overigens wél bekend voor. Echter, iemand heeft daar toch een iets andere betekenis neergezet. Groet, Bob.v.R 17 aug 2004 09:39 (CEST)

Spreekwoord of gezegde?

Zachtjes aan...

Zoals uit het begin van deze artikelen blijkt, ben ik niet al te sterk in het onderscheiden van spreekwoorden en gezegden. Hier dus de vraag; "Moet Zachtjes (of kalmpjes) aan, dan breekt het lijntje niet", niet onder de spreekwoorden staan?Adamhawk 28 sep 2004 23:13 (CEST)

Zachtjes aan, dan breekt het lijntje niet. is voor mijn gevoel inderdaad een spreekwoord.

Het is ook een lastig onderscheid, met veel twijfelgevallen. Johan Lont 29 sep 2004 13:35 (CEST)

Tsja, of zou je wellicht mogen zeggen dat een spreekwoord onder andere moet voldoen aan de eis dat het een grammaticale Nederlandse zin is? In dat geval valt "Zachtjes aan, dan breekt het lijntje niet." niet onder de spreekwoorden, omdat dit gezegde (uitdrukking) geen gezegde (werkwoordsvorm: vervoeging van een werkwoord) heeft. Bob.v.R 30 sep 2004 01:45 (CEST)

Ik moet zeggen: Het wordt me niet duidelijker. Het zou géén spreekwoord zijn, omdat

a) (o.a.) het geen grammaticale Nederlandse zin zou zijn (definitie "grammaticale Nederlandse zin" hoog nodig!) en omdat

b) de uitdrukking geen vervoeging van een werkwoord heeft. Nu dacht ik dat het woord breekt een vervoeging van het werkwoord breken is.

In het Engels zeggen we: Confuse me with science! Geen wonder dat ik niet bereid was een onderscheid te maken tussen spreekwoorden en gezegden en het aan de experts heb overgelaten. Tot slot een definitie van expert: x = unknown factor, spurt = drip under pressure. Adamhawk 30 sep 2004 06:32 (CEST)

Reactie van Johan Lont 30 sep 2004 12:21 (CEST) :
Het woord breekt is inderdaad een vervoeging van het werkwoord breken - en dat is een aanwijzing dat het een complete ("grammaticale") zin is. Toch zou je kunnen stellen dat "Zachtjes aan, dan breekt het lijntje niet" geen complete zin is, omdat "dan breekt het lijntje niet" een onderschikkende bijzin is. Dan kun je bijv. zien aan het feit dat het onderwerp (het lijntje) achter het gezegde (breekt) staat. En "Zachtjes aan" (de andere bijzin) is duidelijk geen complete zin. Het lijkt me een verkorting van "Doe zachtjes aan".

Dit alles is volgens mij echter niet van belang voor de vraag of het een spreekwoord is. Volgens mij is "Eind goed, al goed" óók een spreekwoord, ook al ontbreekt het werkwoord.

Een beter criterium is volgens mij, of het spreekwoord/gezegde/uitdrukking op zichzelf kan staan. Volgens dat criterium is "de plaats poetsen" géén spreekwoord, omdat het aanvulling nodig heeft om een volledige zin te worden.
Ook "Hij poetst de plaat" is geen spreekwoord, omdat het nog wel op 100 andere manieren tot complete zin kan worden aangevuld - het is dus geen vaste formulering.

Soms kunnen woorden als spreekwoord én als uitdrukking voorkomen. Zo kun je zeggen "Men moet geen slapende honden wakker maken" (spreekwoord) maar ook, "..., want ik wil natuurlijk geen slapende honden wakker maken"; en daarin is "slapende honden wakker maken" een uitdrukking.

Voor mijn gevoel kun je ook een inhoudelijk criterium geven: Een spreekwoord verkondigd een algemeen geldende waarheid of een wijsheid of goede raad. Veel spreekwoorden met een goede raad beginnen met "Men moet..." of "Men moet niet...", of een gebiedende wijs ("Stel niet uit tot morgen...").

Die algemeen geldende waarheid is soms cynisch, zoals "Als je voor een dubbeltje geboren bent, word je nooit een kwartje"

Sommige spreekwoorden hebben zowel iets van een algemene waarheid als van goede raad, bijvoorbeeld "Wie goed doet, goed ontmoet" en "Spreken is zilver, zwijgen is goud".

Ik heb zelf zitten twijfelen of "Boontje komt om zijn loontje" een spreekwoord is. Het voldoet volledig aan de criteria complete zin en vaste formulering. De reden om het géén spreekwoord te noemen, is dat het geen algemene waarheid of wijsheid bevat. Het wordt volgens mij altijd gezegd om commentaar te geven op iemands gedrag of op een situatie. Het is niet een tekst die je op een tegeltje aan de muur zou hangen. Andere uitdrukkingen die specifiek als commentaar op iemands gedrag worden gegeven zijn:

• De beste stuurlui staan aan wal.
• Wie wat bewaart die heeft wat.

Of als commentaar op een situatie:

• Kip ik heb je
• Geen bericht is goed bericht
• Dat kan Bruintje niet trekken
• Ons kent ons
• Niet geschoten is altijd mis

Johan Lont 30 sep 2004 12:21 (CEST)

Bedankt Johan voor jouw opmerkingen over "Zachtjes aan, dan breekt het lijntje niet". Ik onderschrijf je analyse geheel; mijn nachtelijke bijdrage was ietwat te kort door de bocht (om die uitdrukking maar eens te gebruiken) geformuleerd. Ook jouw verdere analyse (waarin ik even een klein taalfoutje heb verbeterd) is zinnig. Dat neemt niet weg dat je altijd twijfelgevallen zult blijven houden, waarbij de vraag is of het nu spreekwoord of een gezegde is. Het aanbrengen van een splitsing in die twee categorieën is overigens niet op mijn initiatief gebeurd. Bob.v.R 30 sep 2004 16:49 (CEST)

• • Als altijd een waardevolle bijdrage Johan. Ik begrijp het nu wat beter. Ik trek de conclusie dat taal nu eenmaal niet onderhevig is aan een wet van Meden en Perzen, zoals de matimatica. Een kwestie van gevoel en interpretatie speelt altijd een woordje mee. Nogmaals bedankt. Adamhawk 3 okt 2004 04:22 (CEST)

Mei

Is dit een (bekend) spreekwoord? Het hangt bij mij thuis in elk geval aan de muur als tegeltje.

Als het regent in mei, dan is april voorbij. Taka 1 mrt 2005 15:05 (CET)

Het lijkt me een parodie op een weerspreuk, maar wel een leuke. Ik kende hem nog niet. Bekend zal hij wel niet zijn, maar het is wel herkenbaar als zijnde een spreekwoord. Het doet me denken aan de spreuk van Herman Finkers: Niets zo charmant, als een spreuk aan de wand. Johan Lont 1 mrt 2005 15:32 (CET)

Het is een verzinsel van Koot en Bie, zie Berendien uut Wisp. Groet, W.D. Sparling (overleg) 21 okt 2012 21:12 (CEST)

Het kaf en het koren

Het kaf van het koren scheiden is toch een spreekwoord, nietwaar? Wanneer het in een zin wordt gebruikt, zal het eerder in die vorm gebruikt worden. Ik denk niet dat veel mensen het werkwoord 'scheiden' gaan vervoegen, hoewel zoiets natuurlijk altijd mogelijk is... Maar goed, is dit een spreekwoord (ik denk van wel) of is het eerder en uitdrukking? Jurre 20 jul 2005 17:23 (CEST)

Oog van de naald

Er worden twee tegenstrijdige dingen gezegd. Aan de ene kant zou het oog van een naald verwijzen naar een poort in een Middeleeuwse stadsmuur. Aan de andere kant wordt er (terecht) op gewezen dat de uitdrukking al in het Nieuwe Testament voorkomt. In zijn standaardwerk Nederlandsche spreekwoorden, spreekwijzen, uitdrukkingen en gezegden schrijft F.A. Stoett: Men zal hier moeten denken aan den zes duim langen naald met een zeer lang oog, dien de kameeldrijvers gebruiken om hunne tuigen te herstellen (Bijb. Wdb. II, 607).

De verwijzing naar de poort in een stadsmuur lijkt mij op een misverstand te berusten. Wat mij betreft mag dus het eerste deel van de verklaring geschrapt worden. Groeten, Paul 82.157.203.187 20 mei 2005 00:40 (CEST)

Onlangs werd in de quiz Twee voor twaalf de verklaring van de stadspoort gegeven als de oorsprong van de uitdrukking 'Het oog van de naald'. Astri Joosten vermeldde er ook de uitleg uit de Bijbel bij, maar zei dat in de Bijbel niet expliciet wordt verwezen naar een naald. Volgens de vraag uit Twee voor twaalf was de juiste oorsprong die van de stadspoort waarin een klein luikje zat dat 's nachts open bleef. Jurre 20 jul 2005 16:26 (CEST)

Filosofie achter opmaakwijziging?

Dolledre, wat is de filosofie over de opmaakwijziging die je aanbrengt? Ik vind het geen verbetering. Bob.v.R 2 nov 2005 03:25 (CET)

Er zat geen filosofie achter Bob. Mijn macro draaide dol op het feit dat er <br><br> tussen de uitdrukkingen staat, waardoor je absurde situatie krijgt dat er tussen de uitdrukkingen meer lege ruimte zit dan tussen de laatste uitdrukking onder een trefwoord en het volgende trefwoord. Als je aandachtig kijkt, merk je plots dat geen enkele van deze pagina's consequent is qua afstand tot het volgende trefwoord. Ik heb het nu weer aangepast. Zo beter? Dolledre overleg 2 nov 2005 04:19 (CET)

Okay, nu is het weer zoals het was, zo te zien. Naar aanleiding van jouw opmerkingen: ik zou er geen bezwaar tegen hebben om de witregels binnen een trefwoord iets minder hoog te maken, maar dat is misschien lastig uitvoerbaar. Tegen het verwijderen van de witregels (zoals even gebeurd was), heb ik wel bezwaar, omdat het m.i. dan minder prettig leesbaar is. Bob.v.R 2 nov 2005 04:35 (CET)

spreekwoorden, uitdrukkingen scheepvaart

Je kokers op de wind zetten. goed opletten

Al die 'line break' tags?

Zijn al die 'line break' tags echt nodig? Ik vind dat ze de pagina onnodig gewoon veel langer maken. De gezegden zijn al vetgedrukt en hun betekenissen zijn klein en niet vet, dus ik zie het nut van zoveel ruimte tussen twee gezegdes niet nodig... Zonder ze ziet de pagina er veel beter uit, naar mijn mening. Wat vinden jullie ervan?

Patience 8 mrt 2008 18:08 (CET)

Ik vind de huidige opmaak, dus met steeds één regel tussenruimte, prettig leesbaar. Bob.v.R 8 mrt 2008 21:55 (CET)

Ze weghalen zou vallen onder bij twijfel niet inhalen; kortom: eens met Bob.  Klaas `Z4␟` V:  12 jun 2016 08:45 (CEST)

Geduld (Patience) is een schone zaak. Ook na acht jaar zijn reacties welkom! Bob.v.R (overleg) 12 jun 2016 14:15 (CEST)

Zonder witregels zou het m.i. beduidend minder makkelijk leesbaar zijn, immers: met witregel is direct duidelijk welke uitleg bij welk gezegde hoort. Een halve witregel zou dat ook bewerkstelligen, maar ik weet niet of dat technisch mogelijk is op wikipedia. Bob.v.R (overleg) 30 okt 2017 01:32 (CET)

regen..

het regent pijpenstelen kan ik niet terugvinden.. – De voorgaande bijdrage werd geplaatst door 88.96.124.173 (overleg · bijdragen)

Je mag hem er zelf bij zetten als je wil :). MrBlueSky 5 okt 2009 15:01 (CEST)

 Uitgevoerd heeft wel 4 jaar geduurd maar toch. W.D. Sparling (overleg) 11 jul 2013 11:23 (CEST)

Krokodillentranen

Ik ben er niet zo zeker van dat dit uit het Maleis komt. Nahum Tate schreef in 1689 (Dido and Aeneas):

Thus, upon the fatal banks of Nile,
Weeps the deceitful crocodile;
Thus, hypocrites that murder act,
Make heav’n and gods the authors of the fact.

Dientengevolge vraag ik mij af of het idee dat krokodillen schijnheilig zouden huilen, niet veel ouder is. Gebruiker:Dandy (quondam Lord P) 24 mrt 2010 17:16 (CET)

Als het uit het Maleis komt zeker. De taal bestond vast al voor 1689.  Klaas `Z4␟` V:  12 jun 2016 08:59 (CEST)

Er was geen kat

Uit het groot woordenboek der Nederlandse taal:

1 · (Belgisch-Nederlands, spreektaal) er is geen kat [leenvertaling van Fr. il n’y a pas un chat],

er is niemand

Is ondertussen uitgevoerd zie ik. W.D. Sparling (overleg) 11 jul 2013 11:09 (CEST)

Lat

De lat hoog leggen Niet makkelijk haalbare doelen stellen

Lijkt me inderdaad een toevoeging die mag gedaan worden!--Narayan 27 apr 2010 14:02 (CEST)

Ook dit is ondertussen naar tevredenheid afgehandeld. W.D. Sparling (overleg) 11 jul 2013 11:09 (CEST)

Oog om oog

Het spreekwoord Oog om oog vindt verbijzonderingen in de Wetten van Hammurabi, koning van Babylonië.

Oude lijken uit de kast halen

Lijkt me (Jurgen F. Doreleijers) toe te voegen. – De voorgaande bijdrage werd geplaatst door 212.178.94.57 (overleg · bijdragen) 11 jul 2013 08:39‎

Je kan het er zelf bijzetten als je wilt! JanB (overleg) 11 jul 2013 10:04 (CEST)

"Een lijk in de kast" stond er al. "Oude lijken uit de kast halen" lijkt me een verhaspeling van "Oude koeien uit de sloot halen" en "een lijk in de kast hebben liggen". Doe maar niet. Groet, W.D. Sparling (overleg) 11 jul 2013 11:04 (CEST)

Maart

Ik zou willen toevoegen: Maartse buien, die beduien dat de zomer aan komt kruien.
Bovenstaande niet-ondertekende bijdrage is hier op 12 dec 2013 om 02:43 geplaatst door 86.83.150.53.

Koe

Onlangs in het nieuws (vanwege Imtech), maar ik kende hem al van mijn oma: "Achteraf bezien...kijk je de koe in de kont!" De betekenis lijkt mij wel duidelijk - 193.177.183.210 12 aug 2015 12:56 (CEST)

het valt'm uut'n moond as 'n koo uut 't gat. Kleuske (overleg) 12 aug 2015 13:01 (CEST)

Verveling

Bij de spreekwoorden staat al de ongetwijfeld oospronkelijke versie met 'ledigheid' in plaats van 'verveling'. Ik weet ook niet of de versie met 'verveling' wel een echt bestaand gezegde is. Madyno (overleg) 26 jul 2022 19:11 (CEST)