Pantserjuffers (geslacht)

Pantserjuffers (geslacht)
	Zwervende pantserjuffer (Lestes barbarus)
	Taxonomische indeling
Rijk:	Animalia (Dieren)
Stam:	Arthropoda (Geleedpotigen)
Klasse:	Insecta (Insecten)
Orde:	Odonata (Libellen)
Onderorde:	Zygoptera (Juffers)
Familie:	Lestidae (Pantserjuffers)
	Geslacht
	Lestes; Leach, 1815
	Typesoort
Agrion sponsa Hansemann, 1823
	Larvehuid van onbekende pantserjuffer
	Afbeeldingen op Wikimedia Commons
	Pantserjuffers (geslacht) op Wikispecies
Portaal	Biologie ; Insecten

Lestes is een geslacht van libellen (Odonata) uit de familie van de pantserjuffers (Lestidae). De wetenschappelijke naam van het geslacht werd in 1815 voorgesteld door William Elford Leach.^[1] Leach wees geen typesoort aan en noemde geen namen van soorten die hij in het geslacht plaatste. In 1890 wees William Forsell Kirby Agrion sponsa Hansemann, 1823 als type aan.^[2]^[3]

De soorten in dit geslacht houden in rust hun vleugels half uitgespreid, onder een hoek van ongeveer 90 graden ten opzichte van elkaar. Vrijwel alle andere juffers houden hun vleugels in rust ongeveer tegen elkaar.

Soorten[bewerken | brontekst bewerken]

Lestes omvat ruim 80 soorten:^[4] De Nederlandstalige namen zijn, voor zover niet voorkomend in het Nederlands Soortenregister, ontleend aan Libellen van Europa.^[5]

Lestes alacer Hagen, 1861
Lestes alfonsoi González & Novelo, 2001
Lestes amicus Martin, 1910
Lestes angularis Fraser, 1929
Lestes apollinaris Navás, 1934
Lestes auripennis Fraser, 1955
Lestes auritus Hagen, 1862
Lestes australis Walker, 1952
Lestes barbarus (Fabricius, 1798) – Zwervende pantserjuffer
Lestes basidens Belle, 1997
Lestes bipupillatus Calvert, 1909
Lestes concinnus Hagen, 1862
Lestes congener Hagen, 1861
Lestes curvatus Belle, 1997
Lestes debellardi De Marmels, 1992
Lestes dichrostigma Calvert, 1909
Lestes disjunctus Selys, 1862
Lestes dissimulans Fraser, 1955
Lestes dorothea Fraser, 1924
Lestes dryas Kirby, 1890 – Tangpantserjuffer
Lestes elatus Hagen, 1862
Lestes eurinus Say, 1840
Lestes falcifer Sjöstedt, 1918
Lestes fernandoi Costa, De Souza & Muzón, 2006
Lestes forcipatus Rambur, 1842
Lestes forficula Rambur, 1842
Lestes garoensis Lahiri, 1987
Lestes helix Ris, 1918
Lestes henshawi Calvert, 1907
Lestes ictericus Gerstäcker, 1869
Lestes inaequalis Walsh, 1862
Lestes japonicus Selys, 1883
Lestes jerrelli Tennessen, 1997
Lestes jurzitzai Muzón, 1994
Lestes macrostigma (Eversmann, 1836) – Grote pantserjuffer
Lestes malabaricus Fraser, 1929
Lestes malaisei Schmidt, 1964
Lestes minutus Selys, 1862
Lestes nigriceps Fraser, 1924
Lestes nodalis Selys, 1891
Lestes numidicus Samraoui, Weekers & Dumont, 2003 – Late pantserjuffer
Lestes ochraceus Selys, 1862
Lestes pallidus Rambur, 1842
Lestes patricia Fraser, 1924
Lestes paulistus Calvert, 1909
Lestes pictus Hagen in Selys, 1862
Lestes pinheyi Fraser, 1955
Lestes plagiatus (Burmeister, 1839)
Lestes praecellens Lieftinck, 1937
Lestes praemorsus Hagen in Selys, 1862
Lestes praevius Lieftinck, 1940
Lestes pruinescens Martin, 1910
Lestes quadristriatus Calvert, 1909
Lestes quercifolius Selys, 1878
Lestes rectangularis Say, 1840
Lestes regulatus Martin, 1910
Lestes scalaris Gundlach, 1888
Lestes secula May, 1993
Lestes sigma Calvert, 1901
Lestes silvaticus (Schmidt, 1951)
Lestes simplex Hagen, 1861
Lestes simulatrix McLachlan, 1895
Lestes spatula Fraser, 1946
Lestes sponsa (Hansemann, 1823) – Gewone pantserjuffer
Lestes spumarius Hagen, 1862
Lestes sternalis Navás, 1930
Lestes stultus Hagen, 1861
Lestes temporalis Selys, 1883
Lestes tenuatus Rambur, 1842
Lestes tikalus Kormoondy, 1959
Lestes trichonus Belle, 1997
Lestes tricolor Erichson, 1848
Lestes tridens McLachlan, 1895
Lestes uncifer Karsch, 1899
Lestes undulatus Say, 1840
Lestes unguiculatus Hagen, 1861
Lestes urubamba Kennedy, 1942
Lestes vidua Hagen, 1861
Lestes vigilax Hagen, 1862
Lestes virens (Charpentier, 1825) – Tengere pantserjuffer
Lestes virgatus (Burmeister, 1839)
Lestes viridulus Rambur, 1842

Niet meer in dit geslacht, of gesynonymiseerd[bewerken | brontekst bewerken]

Lestes albicaudus nu: Indolestes albicaudus (McLachlan, 1895)
Lestes analis nu: Austrolestes analis (Rambur, 1842)
Lestes annulosus nu: Austrolestes annulosus (Selys, 1862)
Lestes aridus nu: Austrolestes aridus (Tillyard, 1908)
Lestes bellax nu: Indolestes bellax (Lieftinck, 1930)
Lestes bilineatus nu: Indolestes bilineatus (Selys, 1891)
Lestes cyaneus nu: Indolestes cyaneus (Selys, 1862)
Lestes dajakanus nu: Indolestes dajakanus (Lieftinck, 1948)
Lestes divisus nu: Indolestes divisus (Hagen, 1862)
Lestes exoletus nu: Archilestes exoletus (Hagen, 1862)
Lestes extraneus nu: Indolestes extraneus (Needham, 1930)
Lestes gracilis nu: Indolestes gracilis (Hagen, 1862)
Lestes grandis nu: Archilestes grandis (Rambur, 1842)
Lestes io nu: Austrolestes io (Selys, 1862)
Lestes leda nu: Austrolestes leda (Selys, 1862)
Lestes lundquisti nu: Indolestes lundquisti (Lieftinck, 1949)
Lestes luxatus nu: Indolestes luxatus (Lieftinck, 1932)
Lestes lygisticercus nu: Indolestes lygisticercus (Lieftinck, 1932)
Lestes orientalis nu: Sinhalestes orientalis (Hagen, 1862)
Lestes parvidens nu: Chalcolestes parvidens (Artobolevskii, 1929) – Oostelijke houtpantserjuffer
Lestes platystylus nu: Platylestes platystylus (Rambur, 1842)
Lestes psyche nu: Austrolestes psyche (Hagen, 1862)
Lestes risi nu: Indolestes risi (Van der Weele, 1909)
Lestes tenuissimus nu: Indolestes tenuissimus (Tillyard, 1906)
Lestes trinitatis nu: Hypolestes trinitatis (Gundlach, 1888)
Lestes umbrinus Selys, 1891, zie Lestes concinnus Hagen, 1862
Lestes viridis nu: Chalcolestes viridis (Vanderlinden, 1825) – Houtpantserjuffer
Lestes wallacei nu: Orolestes wallacei (Kirby, 1889)

Determineertabellen voor pantserjuffers van de Benelux[bewerken | brontekst bewerken]

In deze tabellen wordt ook de niet langer in het geslacht Lestes geplaatste houtpantserjuffer (Chalcolestes viridis) meegenomen.

Uitgekleurde mannetjes[bewerken | brontekst bewerken]

Gewone pantserjuffer en tangpantserjuffer hebben lange onderste achterlijfsaanhangsels, dus vier lange aanhangsels. Bij de andere soorten zijn de onderste aanhangsels kort, dus zie je maar twee lange aanhangsels.

1 Zwervende pantserjuffer: pterostigma voor de helft tot tweederde bruin, verder wittig; achterlijf nooit met blauwe berijping + achterzijde kop altijd licht van kleur.
2 Houtpantserjuffer: pterostigma gelig tot lichtbruin; achterlijf nooit met blauwe berijping + achterzijde kop donker; op de zijkant van het borststuk een donker 'schiereilandje' of 'doorntje'. (Let op of het lichte pterostigma niet betekent dat het een jong mannetje betreft.)
3 Tengere pantserjuffer: blauwe berijping op segment 9-10 en segment 1, rest onberijpt; pterostigma bruin tot donkerbruin met meestal lichte zomen + achterhoofd altijd licht.
4 Tangpantserjuffer: blauwe berijping op segment 9-10 en meestal ook vaag op 8, bovendien op 1 en voor twee derde op de rug van segment 2; pterostigma donkerbruin tot zwart met vaak lichte zijaders + achterhoofd altijd donker of berijpt; stevige soort.
5 Gewone pantserjuffer: blauwe berijping op segment 9-10 en meestal niet op 8, bovendien op 1 en meestal op de hele rug van segment 2; pterostigma donkerbruin tot zwart met soms lichte zijaders + achterhoofd altijd donker of berijpt, minder stevige soort. (Let op als segment 2 niet geheel berijpt is: scherp begrensd groen of bronskleurig rechthoekje is tangpantserjuffer, vager begrensd en/of minder duidelijk rechthoekig betekent gewone pantserjuffer.)

Jonge mannetjes[bewerken | brontekst bewerken]

Een donker achterhoofd betekent dat het geen zwervende of tengere pantserjuffer is, een licht achterhoofd kan alle soorten betreffen.

1 Gewone pantserjuffer: vier lange aanhangsels + weinig groen op het halsschildje + weinig groen op het heupschildje; lichte delen beetje oranje-achtig.
2 Tangpantserjuffer: vier lange aanhangsels + vrij veel groen op het halsschildje + veel groen op het heupschildje; vaak een 'schiereilandje' of 'doorntje' op de zijkant van het borststuk; lichte delen wittig of gelig.
3 Houtpantserjuffer: altijd op de zijkant van het borststuk een donker 'schiereilandje' of 'doorntje'.
4 Zwervende pantserjuffer: weinig groen op het halsschildje + weinig groen op het heupschildje.
5 Tengere pantserjuffer: vrij veel groen op het halsschildje + veel groen op het heupschildje.

Vrouwtjes[bewerken | brontekst bewerken]

Jonge dieren hebben allemaal lichte pterostigma's, let dan op de andere kenmerken. Een donker achterhoofd betekent dat het geen zwervende of tengere pantserjuffer is, een licht achterhoofd kan alle soorten betreffen.

1 Zwervende pantserjuffer: pterostigma voor de helft tot tweederde bruin, verder wittig; achterzijde kop altijd licht van kleur + weinig groen op het halsschildje + weinig groen op het heupschildje.
2 Tengere pantserjuffer: pterostigma bruin tot donkerbruin met meestal lichte zomen + achterhoofd altijd licht + vrij veel groen op het halsschildje + veel groen op het heupschildje.
3 Houtpantserjuffer: pterostigma wittig tot lichtbruin; altijd op de zijkant van het borststuk een donker 'schiereilandje' of 'doorntje'. (Let op of het lichte pterostigma niet betekent dat het een jong dier van een andere soort betreft.)
4 Tangpantserjuffer: zeer fors legapparaat + vrij veel groen op het halsschildje + veel groen op het heupschildje; vaak een 'schiereilandje' of 'doorntje' op de zijkant van het borststuk;
5 Gewone pantserjuffer: fors legapparaat + weinig groen op het halsschildje + weinig op het heupschildje

Toelichting. Deze determinatietabellen gelden voor Nederland en België. Als de kenmerken bij stap 1 niet opgaan gaat men naar stap 2. Bij elke stap staat tussen puntkomma's een uniek kenmerk (voor die stap en volgende stappen) of een unieke combinatie van kenmerken (met plusteken). Elk van die unieke dingen is op zich voldoende voor de determinatie, maar het is verstandig ook de overige unieke dingen te bekijken. Tussen haakjes staan kenmerken die juist niet mogen kloppen. Foto's maken vaak meer duidelijk dan woorden, bekijk daarom onderstaande foto's of klik door naar de soorten.

Zwervende pantserjuffer (Lestes barbarus) ♂
Zwervende pantserjuffer (Lestes barbarus) ♀
Zwervende pantserjuffer (Lestes barbarus) ♂ + ♀ tweekleurig pterostigma
Tangpantserjuffer (Lestes dryas) ♂
Tangpantserjuffer (Lestes dryas) ♂
Tangpantserjuffer (Lestes dryas) ♀
Gewone pantserjuffer (Lestes sponsa) ♂
Gewone pantserjuffer (Lestes sponsa) ♂
Gewone pantserjuffer (Lestes sponsa) ♀
Tengere pantserjuffer (Lestes virens) ♂
Tengere pantserjuffer (Lestes virens) ♂
Tengere pantserjuffer (Lestes virens) ♀
Houtpantserjuffer (Chalcolestes viridis) ♂
Houtpantserjuffer (Chalcolestes viridis) ♀

Bronnen, noten en/of referenties

↑ Leach, W.E. (1815). Entomology. in: Brewster, D. (ed). Edinburgh encyclopaedia 9: 137
↑ Kirby, W.F. (1890). A Synonymic Catalogue of Neuroptera Odonata, or Dragonflies. With an Appendix of fossil species: 160
↑ genus Lestes Leach, 1815 Australian Faunal Directory. Australian Biological Resources Study.
↑ (en) World Odonata List; versie 25 maart 2021
↑ Dijkstra, K.-D.B. (2008). Libellen van Europa, veldgids met alle libellen tussen Noordpool en Sahara. Kosmos, Utrecht/Antwerpen. Deze namen worden ook in world.observation.org, de internationale versie van waarneming.nl en waarnemingen.be, gebruikt.

[1] Leach, W.E. (1815). Entomology. in: Brewster, D. (ed). Edinburgh encyclopaedia 9: 137

[2] Kirby, W.F. (1890). A Synonymic Catalogue of Neuroptera Odonata, or Dragonflies. With an Appendix of fossil species: 160

[3] us Lestes Leach, 1815 Australian Faunal Directory. Australian Biological Resources Study.

[4] (en) World Odonata List; versie 25 maart 2021

[5] Dijkstra, K.-D.B. (2008). Libellen van Europa, veldgids met alle libellen tussen Noordpool en Sahara. Kosmos, Utrecht/Antwerpen. Deze namen worden ook in world.observation.org, de internationale versie van waarneming.nl en waarnemingen.be, gebruikt.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]