Orgelpark

Uit Wikipedia, de vrije encyclopedie
(Doorverwezen vanaf Parkkerk (Amsterdam))
Orgelpark
Parkkerk
De Parkkerk, thans in gebruik voor het Orgelpark
Openingsdatum 20 januari 2007
Locatie Amsterdam
Coördinaten 52° 22′ NB, 4° 52′ OL
Type Muziektheater
Personen
Uitbater Stichting Utopa
Gebouw
Architect E.A.C. Roest
Orgelpark (Amsterdam-Centrum)
Orgelpark
Portaal  Portaalicoon   Kunst & Cultuur

Het Orgelpark is een kunstcentrum in Amsterdam waar het orgel centraal staat. Het is op 20 januari 2007 geopend.

Het Orgelpark geeft de mogelijkheid om orgelmuziek met andere kunstvormen te combineren, zoals dans, ballet en theater. Er zijn meerdere orgels, maar ook andere toetsinstrumenten aanwezig. Financiële middelen voor het Orgelpark worden door de Stichting Utopa van de zakenman Loek Dijkman beschikbaar gesteld.[1]

Geschiedenis[bewerken | brontekst bewerken]

Het Orgelpark is de huidige bestemming van de Parkkerk aan het Vondelpark in de Gerard Brandtstraat 26-28 te Amsterdam. De Parkkerk was eerst een Gereformeerde Kerk, waarin predikant Johannes Geelkerken stond. Later ging de kerk met hem over naar de Gereformeerde Kerken in Hersteld Verband en was Jan Buskes er jarenlang dominee. Na de oorlog ging de gemeente op in de Hervormde Kerk.

De kerk werd ontworpen door E.A.C. Roest. De kerk is gebouwd in 1916-1918 en gerestaureerd in 2005 met onder meer Engelse Ffestiniog leisteen. Op het dak en de toren werd veel loodwerk vervangen.[2] De restauratie werd overzien door Stadsherstel Amsterdam.[3]

De instrumenten[bewerken | brontekst bewerken]

Molzer-orgel[bewerken | brontekst bewerken]

Dit salonorgel uit Wenen is in de jaren 10 van de twintigste eeuw gemaakt door de Oostenrijkse bouwer Ferdinand Molzer, die met name bekend was om zijn draai- en kermisorgels. Het orgel had oorspronkelijk naast toetsen ook een automaat. Die is niet meer aanwezig.

I Hoofdwerk C-f’’’
Principal 8'
Gedeckt 8'
Gemshorn 8'
Oktave 4'
Rohrflöte 4'
Mixtur
II Zwelwerk C-f’’’
Geigenprincipal 8'
Flöte 8'
Salicional 8'
Fernflöte 4'
Gamba 4'
Quinte 2 2/3'
Sesquialtera 2'f
Grossmixtur
Klarinette 8'
Pedaal C-f’
Akustischer Bass 32'
Subbass 16'
Cello 8'
Cornett (transm.)
Koppelingen
I+II
I+II 16
I+II 4
I+I 16
I+I 4
II+II 16
II+II 4
P+I
P+II
P+I 4

Speelhulpen: Registercrescendo, 4 vaste combinaties

Sauer-orgel[bewerken | brontekst bewerken]

Het Sauer-orgel was al aanwezig toen het pand nog als Parkkerk in gebruik was. Het is geplaatst boven de plaats van de preekstoel. Het valt op door zijn groene frontpijpen met rode versieringen. Het orgel werd in 1922 vervaardigd door Karl Ruther van de Duitse firma Sauer. In 1951 is het orgel verbouwd door de firma Leeflang onder advies van mr. Arie Bouman. Hoewel het orgel niet geëlektrificeerd werd, is toen de dispositie grof omgebogen in barokke sfeer. In 2006 werd dit weer teruggebracht in de oorspronkelijke staat door Elbertse Orgelmakers te Soest.

Hauptwerk C-g’’’
Bourdon 16'
Principal 8'
Flûte harm. 8'
Bourdon 8'
Dulciana 8'
Gamba 8'
Octave 4'
Rohrflöte 4'
Rauschquinte
Cornett-Mixtur
Trompete 8'
Schwellwerk C-g’’’
Lieblich Gedeckt 16'
Flötenprincipal 8'
Konzertflöte 8'
Fugara 8'
Aeoline 8'
Voix Céleste 8'
Quintatön 8'
Traversflöte 4'
Violine 4'
Flautino 2'
Harmonia Aetheria
Oboe 8'
Clarinette 8'
Pedaal C-f’
Contrabass 16'
Subbass 16'
Schwellged. 16'
Octavbass 8'
Bassflöte 8'
Cello 8'
Posaune 16'
Koppelingen
I+II
P+I
P+II
I+II 16
I+II 4
P+P 4
Tremulant

Speelhulpen: automatisch pedaal, 1 vrije combinatie, 4 vaste comb., registercrescendo

Verschueren-orgel[bewerken | brontekst bewerken]

Dit orgel werd in 2009 door de firma Verschueren uit Heythuysen nieuw gebouwd voor het Orgelpark. Het is een orgel volgens de Franse romantiek, in de stijl van Aristide Cavaillé-Coll. Dit, met 41 registers over drie klavieren, grootste orgel van het park is ontworpen door Bas van Hille.

Grand Orgue C-g’’’
Bourdon 16'
Montre 8'
Flûte Harmonique 8'
Bourdon 8'
Salicional 8'
Prestant 4'
Flûte 4'
*Doublette 2'
*Cornet 5r
*Fourniture 5r
*Trompette 8'
Positif Expressif C-g’’’ (in zwelkast)
Quintaton 16'
Bourdon 8'
Salicional 8'
Flûte Traversière 8'
Dulciana 4'
Flûte Douce 4'
*Nasard 2 2/3'
*Doublette 2'
*Tierce 1 3/5'
*Piccolo 1'
*Cor Anglais 16'
*Cromorne 8'
Récit Expressif C-g’’’ (in zwelkast)
Cor de Nuit 8'
Viole de Gambe 8'
Voix Céleste 8'
Flûte Octaviante 4'
*Octavin 2'
*Plein Jeu 2-6r
*Basson 16'
*Trompette Harmonique 8'
Basson-Hautbois 8'
Voix Humaine 8'
*Clairon 4'
Trémolo
Pédale C-f’
Contrebass 16'
Sousbasse 16'
Flûte 8'
Flûte 4'
*Bombarde 16'
*Trompette 8'
*Clairon 4'
Koppelingen
GO+Pos
GO+Rec
Pos+Rec
P+GO
P+Pos
P+Rec
GO+GO 16

*Jeux de Combinaison (JdC)
Speelhulpen:o.a. Effet d’orage, JdC GO, JdC Pos, JdC Réc, JdC P

Van Stratenorgel[bewerken | brontekst bewerken]

Van Stratenorgel

Het Van Straten-orgel is een replica van het oudste orgel van Nederland, dat meester Pieter Gerritsz in 1479 in de Nicolaïkerk in Utrecht liet plaatsen. Het orgel geeft een beeld van hoe orgels in de late middeleeuwen werden gebouwd en ook hoe ze in die tijd moeten hebben geklonken. Ten opzichte van de orgels zoals die tegenwoordig nog in gebruik zijn en worden gebouwd zijn er een aantal verschillen. Het orgel is gestemd in middentoonstemming. Dit in tegenstelling tot de meeste instrumenten die gelijkzwevend zijn gestemd. De stemtoonhoogte van het orgel is niet 440 Hz maar 388 Hz. Het hoofdwerk is een zogenaamd "blokwerk". Dit betekent dat er per toets altijd 7 verschillende pijpen klinken. In het hogere register loopt het aantal pijpen zelfs nog op tot 18 pijpen per toets. Er zijn dus geen afzonderlijke registers. Het bovenwerk op het tweede klavier is eveneens een blokwerk. Hier kunnen echter ook registers apart worden getrokken, waardoor combinaties mogelijk zijn: volledig werk, alleen het blokwerk, en alleen de "doof" (een dof klinkend register), of de "cimbel". Het Van Stratenorgel werd in april 2012 in gebruik genomen.

Hoofdwerk HCD-f2
Principaal 7-18 sterk
Bovenwerk F-f2
Doof 2-3 sterk (tot e0 van hoofdwerk)
Positie 4-8 sterk (H-f2)
Cimbel 3 sterk (f0-f2)
Pedaal FGA-f0
Bourdonnen

Elbertse-kistorgel[bewerken | brontekst bewerken]

Dit kistorgel werd in 2006 door Elbertse Orgelmakers uit Soest speciaal voor het Orgelpark gemaakt.[4] Het kan eenvoudig worden verplaatst. Het heeft 4 registers:

Manuaal C-g’’’
Gedekt 8'
Roerfluit 4'
Nasard 2 2/3'
Octaaf 2'

The Busy Drone[bewerken | brontekst bewerken]

Overdracht van The Busy Drone aan de gemeente Amsterdam. Links Han Lammers, rechts Geert Lubberhuizen (1973)

Dit draaiorgel is in 1924 gebouwd door de Belgische firma Mortier. Het heeft 92 toetsen en 17 registers. Het deed oorspronkelijk dienst als dansorgel in een café. In 1964 kwam het in de verkoop bij Joseph Bursens. Een jaar later werd het aangeschaft door de Amsterdamse uitgeverij De Bezige Bij. Het doel hiervan was onder andere de muzikale opluistering van de boekenbeurs, die toen jaarlijks in de RAI werd georganiseerd. Het orgel kreeg een andere uitstraling en een andere naam: The Busy Drone, wat een Engelse vertaling is van De Bezige Bij. Peter Struycken ontwierp de nieuwe kleuren, en grafisch vormgever Alexander Verberne de letters van de naam. In 1973 werd het orgel verplaatst naar de aula van het Stedelijk Museum. Louis Andriessen en Willem Breuker componeerden in deze tijd onder andere muziek voor dit instrument. Bij de restauratie van het museum werd besloten om The Busy Drone niet meer terug te plaatsen. Het werd hierna ondergebracht in het Nationaal Museum van Speelklok tot Pierement in Utrecht. Hier werd het gerestaureerd door de firma Perlee. Eind 2009 werd het overgebracht naar het Orgelpark.

Mustel Harmonium[bewerken | brontekst bewerken]

Dit harmonium is gemaakt door de Franse instrumentenmaker Victor Mustel. Het heeft twee klavieren. Het bovenste klavier van het instrument is een celesta. De toetsen laten hamertjes tegen metalen plaatjes slaan, waardoor het geluid van een glockenspiel ontstaat. De celesta is een uitvinding van de familie Mustel. Het harmonium heeft een uitgebreide dispositie.

Erard-vleugel[bewerken | brontekst bewerken]

Een van de twee vleugels die in het orgelpark staan is de Extra-Grand modele de concert 260 cm uit 1899 van pianobouwer Erard. In tegenstelling tot de kruissnarige vleugels die tegenwoordig worden gebouwd, lopen in dit instrument de snaren parallel.

Sauter-vleugel[bewerken | brontekst bewerken]

Het Orgelpark beschikt, naast het oude instrument van Erard, ook over een moderne vleugel. Deze is in 2002 gebouwd door de Duitse pianobouwer Sauter. Het werd in eerste instantie door de pianobouwer gebruikt als expositieinstrument. Na een renovatie kocht het Orgelpark het instrument in 2006.

Utopa Barokorgel[bewerken | brontekst bewerken]

In 2013 werd begonnen met de bouw van een nieuw barokorgel.[5]. Als referentie voor dit orgel zijn instrumenten van orgelbouwer Zacharias Hildebrandt uit de St.-Wenzelskirche in Naumburg gekozen. Johann Sebastian Bach was een bewonderaar van de orgels van Hildebrandt en samen met Gottfried Silbermann betrokken bij de bouw en ingebruikname van dit orgel. Het uiterlijk van het orgel is geïnspireerd op de Hildebrandt-orgels in Hettstedt en Sangerhausen. Dit orgel is op 21 maart 2018 in gebruik genomen.

Orgelbouwers[bewerken | brontekst bewerken]

  • Elbertse Orgelmakers, Soest (Nederland): Orgelkast, windvoorziening, windladen, mechaniek, houten pijpwerk, digitale speeltafel
  • Hermann Eule GmbH, Bautzen (Duitsland): Metalen pijpwerk
  • Munetaka Yokota, Tokio (Japan): Intonatie (klankafwerking)
  • Sinua GmbH, Düsseldorf (Duitsland): Digitale technologie

Dispositie[bewerken | brontekst bewerken]

I Hoofdwerk (onderklavier)
C–d3 (mechanisch)
C–a3 (digitaal)
Principal 8'
Burdun 16'
Rohrflött 8'
Rohrflött 8'
Quintadehn 8'
Octav 4'
Gemshorn 4'
Weit Pfeiffe 2'
Sexquint altra II
Mixtur V
Cymbel III
Cornett IV
Fagott 16'
Trompet 8'
Tremulant

II Bovenwerk (bovenklavier)
C–d3 (mechanisch)
C–a3 (digitaal)
Principal 4'
Gedackt 8'
Violdigamba 8'
Unda maris 8'
Rohrflött 4'
Nassat 3'
Octav 2'
Waldflött 2'
Tertia 1 3/5'
Quinta 1 1/2'
Sifflött 1'
Scharf IV
Vox humana 8'
Schwebung

Pedaal
C–d1 (mechanisch)
C–g1 (digitaal)
Principal 16'
Subbass 16'
Quint bass 12'
Octav 8'
Posaune 16'
Posaune 8'
Clarin 4'
  • Koppelingen: Manuaalkoppel (schuifkoppel), Pedaalkoppel (mechanisch)
  • Extra's:
    • Nachtigall
    • Cymbelstern: bes4 (B), a4 (A), c5 (C), b4 (H), g#4, c#5, g4, d5.
  • Tractuur: Mechanisch en digitaal (twee klaviaturen)
  • Registratuur: Elektrisch (met een Setzersysteem op beide klaviaturen)
  • Windladen: Springladen met uittrekbare toonschuiven
  • Winddruk: 63 mm waterkolom
  • Toonhoogte: 415,3 Hz (transponeerbaar op de digitale speeltafel)
  • Temperatuur: Welgetempereerde stemming ontworpen door Ibo Ortgies, Göteborg. Vier 1/5-komma-kwinten C-G-D-A-E, twee 1/10-komma-kwinten op Bes-F en B-F#.

Voormalig orgel[bewerken | brontekst bewerken]

Van Leeuwen-orgel[bewerken | brontekst bewerken]

Dit orgel is in 1954 vervaardigd voor de Adventkerk in Loosduinen. Het werd door een kerkfusie in Den Haag overbodig. Orgelbouwer Pels & Van Leeuwen heeft het orgel vervolgens overgebracht naar het Orgelpark, uitgebreid en gerestaureerd. In 2016 heeft het Van Leeuwen-orgel plaats gemaakt voor het nieuwe Utopa Barokorgel en is verhuisd naar de muziekschool van Nowy Targ in Polen.

Hoofdwerk C-g’’’
Prestant 8'
Roerfluit 8'
Octaaf 4'
Quint 2 2/3'
Nachthoorn 2'
Mixtuur 4-6 st.
Sexquialter 3 st. (g0)
Dulciaan 16'
Positief C-g’’’
Spitsgedekt 8'
Speelfluit 4'
Prestant 2'
Nasard 1 1/3'
Cymbel 3 st.
Schalmeij 8'
Tremulant
Pedaal C-f’
Subbas 16'
Prestant 8'
Roerfluit 8'
Octaaf 4'
Mixtuur 4-5 st.
Dulciaan 16'
Koppelingen
Positief-Hoofdwerk
Hoofdwerk-Pedaal
Positief-Pedaal

Pedaalregisters zijn transmissies van het hoofdwerk (behalve de Subbas)

Externe links[bewerken | brontekst bewerken]