Portaal:Verenigde Staten/Amerikaan van de maand
Januari: Rosa Parks[brontekst bewerken]
Rosa Louise Parks-McCauley (1913—2005), was een Amerikaans burgerrechtenactiviste. Ze staat vooral bekend om het feit dat ze in 1955 weigerde haar zitplaats in een bus af te staan aan een blanke medepassagier.
Begin jaren 50 werd Rosa Parks, een naaister, actief in de Amerikaanse burgerrechtenbeweging. Op 1 december 1955 weigerde ze om haar zitplaats in een bus af te staan en achter in de bus te gaan zitten, zoals de wet in Alabama dat toen voorschreef. De politie werd erbij geroepen en Parks kreeg een boete van $10. Toen ze weigerde te betalen, werd ze gearresteerd en in februari 1956 berecht voor verstoring van de openbare orde. Martin Luther King kreeg lucht van de zaak, en begon de geweldloze "Montgomery-busboycot", waardoor het busbedrijf bijna failliet ging en uiteindelijk de scheiding van blanken en zwarten in zijn bussen moest afschaffen. Intussen was de rechtszaak van Rosa Parks bij het Amerikaanse Hooggerechtshof beland, dat haar in het gelijk stelde en de scheiding tussen blanken en zwarten ongrondwettig verklaarde.
Februari: Warren Buffett[brontekst bewerken]
Warren Edward Buffett (geboren 30 augustus 1930), bijgenaamd het Orakel van Omaha, is een Amerikaans zakenman, investeerder en filantroop. Hij is met 38% van de aandelen grootaandeelhouder in Berkshire Hathaway, en is sinds september 2008 de op twee na rijkste persoon ter wereld, met een geschat vermogen van meer dan 52 miljard dollar. Dit was voor de kredietcrisis nog 62 miljard dollar; toen was Buffett ook nog de rijkste man van de wereld.
Buffett is het tweede kind van afgevaardigde Howard Buffett, en werd opgeleid aan de universiteit in Nebraska. Hij studeerde daarna economie in Pennsylvania. Na zijn studie keerde Buffett terug naar Nebraska waar hij zijn eigen investeringsbedrijf oprichtte. Een van zijn eerste grote investeringen was in American Express. Daarnaast investeerde hij in Berkshire Hathaway, dat toen een textielbedrijf was. Toen Buffett controle over het bedrijf had gekregen, zette hij de textielindustrie op een laag pitje (en stootte het uiteindelijk af) om het bedrijf voort te zetten als een investeringsmaatschappij.
Maart: Sitting Bull[brontekst bewerken]
Tatanka Iyotake (1831–1890), beter bekend als Sitting Bull, was een leider van de Hunkpapa Sioux (zie Lakota) in de Verenigde Staten.
Op 25 juni 1876 voerde Sitting Bull in de Slag bij de Little Bighorn 3500 Sioux- en Cheyennekrijgers aan tegen de 7e Cavalerie van de VS onder leiding van generaal George Armstrong Custer. Hoewel Sitting Bull niet persoonlijk deelnam aan het gevecht, werden de opperhoofden aangespoord door een droom die hij had, waarin een groep Amerikaanse soldaten in zijn handen viel. Sitting Bull, die verantwoordelijk werd geacht voor het bloedbad, bracht zijn stam naar Canada. Zij bleven daar tot Sitting Bull zich in 1881 overgaf vanwege een voedseltekort. De Amerikaanse regering verleende hem amnestie.
Later toerde Sitting Bull met Buffalo Bill's Wild West Show, waar hij een populaire attractie was. Vaak werd hem gevraagd het publiek toe te spreken, waarop hij hen vaak vervloekte in het Lakota, onder wild applaus van zijn luisteraars.
April: Bette Davis[brontekst bewerken]
Ruth Elizabeth (Bette) Davis (1908–1989) was een Amerikaans actrice die maar liefst tienmaal werd genomineerd voor een Oscar en die tweemaal heeft gewonnen, voor Jezebel en Dangerous. Davis was bekend vanwege het spelen van onsympathieke personages in veel verschillende filmgenres, variërend van misdaadfilms tot historische- of periodefilms. Ze speelde zo nu in dan in komische films, maar is vooral bekend vanwege haar rollen in romantische drama's.
Davis werd geboren als dochter van Harlow Morrell Davis en Ruthie Augusta Favor. De afkomst van de familie was Engels, Frans en Welsh. In 1915 scheidden de ouders van Davis en in 1921 verhuisde haar moeder met beide dochters naar New York om daar als fotografe te gaan werken. Nog in datzelfde jaar besloot Davis actrice te worden, nadat ze Rudolph Valentino had gezien in The Four Horsemen of the Apocalypse en Mary Pickford in Little Lord Fauntleroy. Ze werd hierin gesteund door haar moeder, die zelf ook actrice wilde worden. Na het zien van Honoré de Balzacs La Cousine Bette veranderde Davis haar naam in Bette.
Mei: Thomas Jefferson[brontekst bewerken]
Thomas Jefferson (1743–1826) was Amerikaans staatsman, filosoof en kunstenaar en de derde president van de Verenigde Staten. Het ontwerp van de Onafhankelijkheidsverklaring van 1776 was grotendeels zijn verdienste.
Van 1779 tot 1781 was hij gouverneur van zijn thuisstaat Virginia. In de periode 1785-1789 was Thomas Jefferson ambassadeur in Frankrijk. Onder de eerste president George Washington werd Jefferson Secretary of State. In 1801 werd Jefferson de vicepresident, terwijl zijn vriend maar politieke rivaal John Adams president werd. In de Amerikaanse presidentsverkiezingen van 1796 kreeg Thomas Jefferson evenveel stemmen als zijn running mate Aaron Burr. Het Huis van Afgevaardigden besliste uiteindelijk dat Jefferson de derde president van de VS zou worden.
Jefferson was een leider van de Amerikaanse Verlichting en homo universalis met een brede kennis in de talen, wetenschappen, religie en filosofie. Hij is onder andere oprichter van de Universiteit van Virginia, waarvoor hij zelf de gebouwen ontwierp.
Juni: Carl Lewis[brontekst bewerken]
Frederick Carlton (Carl) Lewis (geboren 1961) is een Amerikaans oud-atleet, die in zijn carrière tien olympische medailles, waarvan negen gouden, en op de wereldkampioenschappen atletiek tien medailles won, waarvan acht gouden. De regelmatig onderbroken carrière van Lewis duurde van 1979 tot 1996. Hij woont momenteel in Los Angeles en ambieert een carrière als acteur.
Lewis was een dominant sprinter en verspringer, die vanaf 1980 tot begin jaren negentig regelmatig nummer één stond op de wereldranglijst op de onderdelen 100 m en 200 m sprint en het verspringen. Hij verbeterde de wereldrecords op de 100 m, 4 x 100 m estafette en 4 x 200 m estafette. Zijn prestaties leverden hem talloze onderscheidingen op. Hij werd door het IOC gekozen tot Sportman van de Eeuw en door het Amerikaanse sportblad Sports Illustrated tot Olympiër van de Eeuw. Lewis speelde een belangrijke rol in de professionalisering van de atletieksport en stelde zo atleten in staat lucratievere en langere carrières te hebben.
Juli: Lady Gaga[brontekst bewerken]
Stefani Joanne Angelina Germanotta (geboren 28 maart 1986), beter bekend als Lady Gaga, is een Amerikaans zangeres, songwriter en pianiste. Ze werd bekend door het in 2007 uitgebrachte en Grammy-genomineerde Just Dance en Grammy-winnende Poker Face, afkomstig van het debuutalbum The Fame. Inmiddels heeft zij drie studioalbums uitgebracht (The Fame Monster en Born This Way) en was met andere singles zoals Bad Romance en Born This Way ook succesvol. Gaga heeft haar artiestennaam ontleend aan het nummer Radio Ga Ga van de Britse rockgroep Queen.
Augustus: Edward Hopper[brontekst bewerken]
Edward Hopper (1882–1967) was een Amerikaans kunstschilder die schilderijen maakte met typisch Amerikaanse thema's. Zijn schilderijen behoren tot het realisme en de American scene.
Nighthawks (1942) is waarschijnlijk Hoppers bekendste schilderij. Het toont een New Yorks café in de nacht. Hoewel goed verlicht, ziet het café er niet uitnodigend uit en gaan bezoekers duidelijk gebukt onder grootstedelijke eenzaamheid. Bij het echte schilderij heeft de achtergrond een donkere groene kleur waardoor een bedrukte sfeer ontstaat.
September: Michelle Obama[brontekst bewerken]
Michelle LaVaughn Robinson Obama (geboren 17 januari 1964) is een Amerikaans advocate en de echtgenote van de 44e president van de VS, Barack Obama. Dit maakt haar tot de 49e first lady van de Verenigde Staten. Michelle Robinson werd geboren in South Side Chicago en studeerde aan Princeton University en Harvard Law School. Ze keerde terug naar Chicago om er voor een advocatenbureau te werken.
Michelle leerde Barack Obama kennen toen ook hij bij hetzelfde advocatenbureau kwam werken. Ze trouwden in 1992. In 1998 werd hun dochter Malia geboren en in 2001 kregen ze dochter Sasha. Ze woonden in South Side Chicago en na de verkiezing van haar man tot senator bleven zij er wonen in plaats van naar Washington D.C. te verhuizen. Direct na de inauguratie, op 20 januari 2009, heeft het gezin zijn intrek genomen in het Witte Huis. Michelle wordt gezien als een van de belangrijkste adviseurs van haar man.
Oktober: Albert Einstein[brontekst bewerken]
Albert Einstein (1879-1955) was een Duits-Zwitsers-Amerikaanse theoretisch natuurkundige en uitvinder. Hij wordt algemeen gezien als een van de belangrijkste natuurkundigen uit de geschiedenis, naast Isaac Newton en James Clerk Maxwell. Zelf noemde hij altijd Newton als een veel belangrijker natuurkundige dan hijzelf, omdat Newton anders dan Einstein behalve theoretische ook grote experimentele ontdekkingen deed. In het dagelijks leven is de naam Einstein synoniem geworden met grote intelligentie.
Einstein werd vooral bekend vanwege de twee relativiteitstheorieën: de speciale relativiteitstheorie van 1905 en de algemene relativiteitstheorie van 1915 en volgende jaren, die de speciale relativiteitstheorie uitbreidt door ook plaats in te ruimen voor de zwaartekracht. Hij publiceerde meer dan 300 wetenschappelijke en meer dan 150 niet-wetenschappelijke werken. In zijn latere jaren schreef Einstein uitvoerig over filosofische en politieke onderwerpen. Hij droeg bovendien aanzienlijk bij aan andere deelgebieden van de natuurkunde.
November: Sonia Sotomayor[brontekst bewerken]
Sonia Sotomayor (geboren 25 juni 1954) is een Amerikaans juriste en werkzaam als rechter bij het Amerikaanse Hooggerechtshof. Sotomayor is de eerste rechter aan het Hooggerechtshof van Latijns-Amerikaanse afkomst.
Zij is geboren en getogen in New York en stamt af van Puerto Ricaanse ouders. Ze studeerde aan de Princeton-universiteit en Yale Law School, waar zij in 1979 de titel Juris Doctor behaalde. Sonia Sotomayor begon haar carrière als Assistant District Attorney in New York County. In 1984 maakt zij de overgang naar de private sector. In 1991 werd ze vervolgens door George H.W. Bush voorgedragen voor een zetel in de U.S. District Court for the Southern District of New York, een positie die zij vanaf 1992 ook daadwerkelijk bekleedde. In 1997 werd zij door Bill Clinton voorgedragen voor een zetel in de U.S. Court of Appeals for the Second Circuit. Op 30 april 2009 lekten de pensioensplannen van Hooggerechtshof-rechter David Souter uit. Kort daarna werd bekend dat Sonia Sotomayor de eerste keus als opvolgster was. Op 6 augustus 2009 stemde de Senaat in met de voordracht van Sotomayor, waarna zij werd aangesteld als associate justice van het Hooggerechtshof.
December: Ida Wells[brontekst bewerken]
Ida Wells (1862-1931) was een Afro-Amerikaanse burgerrechten-activiste, die zich vooral inzette om lynchen van zwarten - met name in de zuidelijke staten - tot het verleden te laten behoren.
Wells werd geboren in Holly Springs (Mississippi). In 1884 weigerde ze een gescheiden treincoupé in Memphis te verlaten. Nadat de treinmaatschappij haar met geweld uit de coupé liet verwijderen, klaagde ze het bedrijf aan en won, maar in 1887 vernietigde het hooggerechtshof van de staat Tennessee het vonnis.
Vanaf 1889 was ze een redactrice van het anti-segregatieblad in Memphis. Haar boek over lynchen, A Red Record, werd in 1895 gepubliceerd. In 1909 was Wells aanwezig toen de NAACP werd opgericht in New York. Als een van de eerste zwarte vrouwen stelde ze zich in 1930 beschikbaar voor het parlement van Illinois. Ze stierf in 1931 in Chicago. In die stad werd later een nieuwbouwwijk naar haar genoemd, en in San Francisco is er een middelbare school die haar naam draagt.