Stoomgemaal Arkemheen

Stoomgemaal Arkemheen (voorheen Stoomgemaal Hertog Reijnout)
	Gemaal Arkemheen
Locatie
Locatie	Zeedijk, Nijkerk
Adres	Zeedijk 6, 3861MD Nijkerk
Coördinaten	52° 15′ NB, 5° 26′ OL
Status en tijdlijn
Oorspr. functie	Bemalen polder
Bouw gereed	1883
Sluiting	1983
Bouwinfo
Architect	J. van Hasselt
Erkenning
Monumentstatus	Rijksmonument
Monumentnummer	31026
Portaal	Civiele techniek en bouwkunde

Het Stoomgemaal Arkemheen (voorheen Stoomgemaal Hertog Reijnout) staat in de polder Arkemheen bij Nijkerk.

Beschrijving[bewerken | brontekst bewerken]

De polder kon tot 1863 op een natuurlijke wijze afwateren op de toenmalige Zuiderzee. In 1863 werd voor de afwatering een windmolen "Hertog Reijnout" gebouwd. Het stoomgemaal is in 1883 gebouwd om een gebied van ca. 3.000 ha te bemalen. De stoommachine is in 1882 gebouwd door Backer & Rueb. De windmolen verloor zijn functie en werd omgebouwd tot woning voor de machinist van het stoomgemaal. In 1908 kwam er een nieuwe ketel, gebouwd door Stork. Het stoomgemaal heeft dienst gedaan tot 1983, toen een elektrisch gemaal de functie overnam. Stoomgemaal Arkemheen is een schepradgemaal.

In 1985 is het stoomgemaal gerestaureerd waarbij rond die tijd de schoorsteen in zijn geheel is vernieuwd. Sindsdien is het regelmatig open voor het publiek. Circa 12 dagen per jaar wordt het gemaal onder stoom gebracht. In 1996, 1998, 2010 en 2012 heeft het gemaal nog meegedraaid, omdat het elektrische gemaal het niet alleen aankon. In 2007 is het gemaal voorzien van een nieuwe stoomketel. Het gemaal is erkend als rijksmonument mede omdat het, volgens de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed een "gaaf, compleet en zeer fraai onderdeel van het ensemble uit de bloeiperiode van het schepradgemaal" is.

In de oude kolenloods naast het gemaal is het Bezoekerscentrum Arkemheen gevestigd, waar veel informatie te vinden is over de polder Arkemheen en Natura2000 gebied Arkemheen.

Technische gegevens[bewerken | brontekst bewerken]

bouwjaar stoommachine: 1883
de stoommachine heeft één liggende, dubbelwerkende cilinder met een zuigerslag van 96 cm en 50 omwentelingen per minuut
werkdruk is 2,5 bar
vliegwiel weegt 7000 kg
fabrikant stoommachine: Backer en Rueb, Breda
vermogen: 110 pk
condensor: injectie en vacuümpomp
inhoud stoomketel: 8000 liter
capaciteit stoomketel: 1200 kilo stoom per uur
lengte stoomketel: 4,70 m
diameter stoomketel: 1,80 m
aantal vlampijpen: 78
veiligheidskleppen: 2
overbrenging door gietijzeren wielen met beukenhouten tanden
diameter tandwiel: 5,20 m
waterverplaatsing door de twee schepraderen: 260 m³ per minuut
omwentelingen scheprad: 5 5/9 per minuut
diameter scheprad: 7 m
breedte scheprad: 1,63 cm
aantal bladen per scheprad: 22
opvoerhoogte: 70 cm gemiddeld en maximaal 110 cm
schoorsteenhoogte: 28 meter; diameter voet: 4 m; diameter boven: 1,5 m
te bemalen oppervlak: ± 3000 ha.

Afbeeldingen[bewerken | brontekst bewerken]

Gemaal Hertog Reijnout
Schepraderen
Stoomketel
Machinekamer

Trivia[bewerken | brontekst bewerken]

Het Sinterklaasjournaal gebruikte in de afleveringen van 2010 het stoomgemaal als pepernotenfabriek van Harderwijk (waar in dat jaar de landelijke intocht plaatsgevonden had). Het ging hierbij om de buitenzijde; de binnenopnames werden wel daadwerkelijk in de Harderwijkse pepernotenfabriek gemaakt.

Externe link[bewerken | brontekst bewerken]

Bronnen

Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed: "Nijkerkergemaal"
Stenvert, Ronald [et al.] Nijkerk in Monumenten in Nederland. Gelderland, uitg. Rijksdienst voor de Monumentenzorg/Waanders, Zeist/Zwolle, 2000

Zie de categorie Stoomgemaal Hertog Reijnout van Wikimedia Commons voor mediabestanden over dit onderwerp.