Terneuzen (stad)

Uit Wikipedia, de vrije encyclopedie
(Doorverwezen vanaf Terneuzen (Stad))
Terneuzen
Plaats in Nederland Vlag van Nederland
Terneuzen (Zeeland)
Terneuzen
Situering
Provincie Vlag Zeeland Zeeland
Gemeente Vlag Terneuzen Terneuzen
Coördinaten 51° 19′ NB, 3° 50′ OL
Algemeen
Inwoners
(2021-01-01)
25.405[1]
Overig
Woonplaatscode 1137
Website www.terneuzen.nl
Foto's
Stadhuis van Terneuzen
Stadhuis van Terneuzen
Portaal  Portaalicoon   Nederland

Terneuzen (uitspraak) (Zeeuwse uitspraak: T'neuzen of Neuzen) is een Nederlandse stad gelegen in de provincie Zeeland. De stad Terneuzen is de hoofdplaats van de gelijknamige gemeente Terneuzen en grootste stad in de regio Zeeuws-Vlaanderen. Terneuzen telt 26.080 inwoners (2023). Daarmee is het de vierde stad van Zeeland. De stad Terneuzen verkreeg op 23 april 1584 stadsrechten.

Terneuzen vervult een centrumfunctie in Zeeuws-Vlaanderen; er is bijvoorbeeld een relatief groot streekziekenhuis, theater, podium, zwembad, skihal Skidôme Terneuzen, verschillende winkelcentra en winkelstraten, een bioscoop, bibliotheek en middelbaar (beroeps-) onderwijs.

De Haven van Zeeland, waartoe zowel het havengebied van Terneuzen als van Vlissingen behoort, worden gezien als de derde haven van Nederland na Rotterdam en Amsterdam.

Geschiedenis[bewerken | brontekst bewerken]

Terneuzen is waarschijnlijk ontstaan, langs de Soute Vaert (of Zoutvliet, Oostvaart dan wel Oude Vaart), die de verbinding vormde tussen de 'Blyde' (ook wel genoemd 'Bleie' of 'Blide') en de Honte, wat een oude naam voor de Westerschelde is. Deze vaart was mogelijk net iets ten zuidoosten van het huidige stadscentrum gelegen. De huidige stadswijk Oude Vaart getuigt hiervan. Terneuzen is al vanaf zijn oorsprong nauw verwant met de scheepvaart, mede door de gekanaliseerde waterloop van Gent-Overslag en Axel naar de Honte via de eerder genoemde Soute Vaert of Oude Vaart.

De stad Terneuzen heette in de twaalfde eeuw Ter Nose en komt in 1325 voor het eerst in de archieven voor. Ook andere benamingen komen voor zoals in 1350 Ter Nessen. Het woord nesse (= nisse) betekent landtong. Terneuzen lag aan een vaart die in directe verbinding stond met de stad Gent. Rond 1375 bestond er een kapelletje voor zeevarenden, wat vermoedelijk behoorde tot de vergane parochie Vremdyc of Willemskerke, op eerdergenoemde landtong. In 1460 werd de haven van Terneuzen voor het eerst vermeld.

De Oude Vaart raakte echter buiten gebruik door een overstroming in 1376, waardoor de Braakman ontstond, een zeearm die ver landinwaarts reikte. Hierdoor is een natuurlijke vaarweg naar Gent ontstaan. De Braakman is in de loop der tijd, door verzanding en indamming veranderd in een grote kreek. Het sluitstuk van dit indammingsproces was de Braakmandam in 1952. Hierbij verbeterde de landverbinding tussen Oost- en West-Zeeuws-Vlaanderen aanzienlijk, maar sloot tegelijkertijd het mosseldorp Philippine definitief af van een verbinding met zee.

Terneuzen ligt in het overwegend protestantse Land van Axel. De onderliggende kaart laat goed zien dat dit een eiland was en dat het hele gebied er anders uitzag in vergelijking met de huidige situatie. Axel was toentertijd belangrijker en groter dan Terneuzen (Ter Neuze op kaart), let op de naamgeving Land van Axel.

Het Land van Axel (1747)

In de oude haven, die lag op de plek van de huidige Markt werden goederen overgeslagen om per trekschuit richting Gent te worden vervoerd. In 1575 bouwden de Spanjaarden er een fort, genoemd naar Francesco de Aldano, de toenmalige gouverneur. Onder leiding van Filips van Hohenlohe-Neuenstein veroverden de Staatsen dit fort in 1583. Aldus was Axel in Spaanse en Terneuzen in Staatse handen - reden voor Prins Willem van Oranje om Terneuzen op 23 april 1584 stadsrechten te verlenen, dat wil zeggen Terneuzen kreeg een eigen rechtspraak en een weekmarkt. De vesting werd vergroot en versterkt om de Westerschelde te kunnen blokkeren. Deze vesting stond welbekend als Neuzen. Axel werd in 1586 door de Staatsen veroverd. Toen Hulst in 1596 door de Spaansgezinden werd heroverd, kreeg de vesting nog meer betekenis en werd deze verder uitgebouwd. Na de Vrede van Münster (1648) werden de versterkingen overbodig.

Op 23 oktober 1794 trokken de Fransen Terneuzen binnen en werd Zeeuws-Vlaanderen ingelijfd bij het Franse Rijk, met de Schelde als grensrivier tussen Frankrijk en de Bataafse Republiek. De bezetting van Terneuzen eindigde op 2 februari 1814.

Ontwikkeling tot havengebied[bewerken | brontekst bewerken]

Op initiatief van koning Willem I werd gedurende de jaren 1825-1827 het Kanaal Gent-Terneuzen aangelegd. Hierbij kwam de Terneuzense binnenstad ingeklemd te liggen tussen twee kanaalarmen, de meest oostelijke staat bekend als Zijkanaal A. De hoge verwachtingen van een economische opbloei van Terneuzen door de aanleg van het kanaal kwamen niet direct uit. Daarin kwam pas verbetering toen omstreeks 1870 spoorlijnen van Terneuzen naar Mechelen en Gent werden aangelegd. Terneuzen werd een belangrijke overslag- en opslaghaven van massagoederen. Bovendien vond in 1830 de Belgische revolutie plaats, waarbij België onafhankelijk werd, maar waardoor de handel enige jaren stil kwam te liggen. Terneuzen werd tussen1833-1838 van nieuwe vestingwerken voorzien, zie Vesting Terneuzen voor de geschiedenis daarvan. In 1908 werd de vestingstatus opgeheven, om plaats te maken voor de verbreding van het kanaal (1901-1909). Er werd een nieuwe sluis aangelegd en op de in 1912 geheel gedempte Oude Haven werd de huidige Markt en het Schoolplein aangelegd. In 1915 werden de vestingwerken afgegraven en in 1920 werd de Scheldekade aangelegd. Langs het kanaal werden de Noorderkanaalhaven (1916), de Zuiderkanaalhaven (1922) en de Zevenaarhaven (1937) gegraven.

In de jaren 60 werd een grotere zeesluis aangebracht, wat de bereikbaarheid over water verbeterde. Terneuzen werd nu vestigingsplaats van het grote internationale chemiebedrijf Dow Chemical (1962) en van Philips (1961). Zo werd Terneuzen het economische hart van Zeeuws-Vlaanderen. Tot aan de Otheensche Kreek, en later zelfs aan de overzijde van deze kreek, verrezen woonwijken. In 2003 werd de Westerscheldetunnel geopend, waarvan de toegang zich ten westen van het kanaal bevindt.

De Tweede Wereldoorlog[bewerken | brontekst bewerken]

De Tweede Wereldoorlog begon in Terneuzen op 20 mei 1940 met het bevel van de Belgische militaire commandant aan de bevolking de stad te verlaten in verband met een dreigend bombardement. De Duitsers trokken de stad op 24 mei binnen. De oorlog eindigde in Terneuzen begin september 1944 met de vlucht van Duitse troepen over de Schelde. De Polen trokken de stad op 20 september binnen.

Watersnoodramp[bewerken | brontekst bewerken]

Op 1 februari 1953 veroorzaakte een combinatie van zeer hoge vloed en een noordwesterstorm de Watersnoodramp. In Terneuzen stroomde het water over het dijkje van het vissershaventje en ter hoogte van het voormalige postkantoor, waar nu de parkeergarage aan de Nieuwstraat te vinden is. Hierbij kwam het water 1 meter hoog te staan bij de laagste delen van de binnenstad. Het water veroorzaakte vrij veel schade aan woningen en inboedel. In vergelijking met andere Zeeuwse gemeentes bleef Terneuzen relatief ongedeerd. Dit kwam mede door de in 1952 geplaatste Braakmandam.

Bezienswaardigheden[bewerken | brontekst bewerken]

Willibrordustoren
  • De Scheldeboulevard biedt uitzicht op de Westerschelde en het scheepvaartverkeer dat hier vlak langs de kust gaat. De schedeboulevard geeft ruimte aan een wandel- en fietsroute langs de kust. In het zomerseizoen worden hier sinds het jaar 2000 de openluchtexpositie ‘Beelden op de Scheldeboulevard’ gehouden. Langs de wandelroute zijn er dan talloze standbeelden van bekende kunstenaars te zien.
  • Het Arsenaal (Arsenaalskazerne Terneuzen) is een militair gebouw uit 1833, en maakte deel uit van de nieuwe vesting Terneuzen die werd versterkt en vernieuwd ten gevolge van de Belgische Revolutie uit 1830. Tegenwoordig zijn er horecabedrijven in het Arsenaal gevestigd en dienen de waterkelders sinds 1997 als wijnkelder.
  • Monument De Vliegende Hollander van P. Griep, een schip in een vroegere kanaalarm, bij de Herengracht.
  • De Willibrordustoren is het restant van een neogotische katholieke kerk die in 1915 werd ingewijd en in 1968 werd gesloopt. De vroegere pastorie en de kloosterkapel zijn nog intact, en het schip van de kerk wordt aangegeven met bomenrijen.
  • Oud-Terneuzen, een verzameling oude straatjes en huisjes in de binnenstad van Terneuzen, gesitueerd op de oude 16e-eeuwse vestingwerken.
  • De Moffenschans, 16e-eeuwse boerenwoning, op de plaats van de schans opgeworpen door voornamelijk Duitse huursoldaten in november 1583 onder aanvoering van Filips van Hohenlohe-Neuenstein om weerstand te kunnen bieden bij een aanval door Spaanse troepen.
  • Het oude Stadhuis, gelegen aan de Noordstraat, karakteristiek pand met toren. Na het verkrijgen van de stadsrechten is een woonhuis verbouwd met onder meer bouwmateriaal uit de ruïne van het kasteel van de ambachtsheer van Zaamslag. In 1647 volgde een ingrijpende verbouwing, waarbij de kelder werd ingericht als "crymeneel ghevangenhuys". Tevens zetel van de "vierschare". Tijdens de Franse bezetting werd in 1807 de toren verlaagd om plaats te maken voor een semafoor voor marinecommunicatie in de lijn Antwerpen-Vlissingen. In 1859 kreeg de toren het uiterlijk zoals tegenwoordig.
    Kunstwerk "De vliegende Hollander" in Terneuzen.
  • Het huidige stadhuis, een gebouw in de stijl van het brutalisme.
  • Park aan de Otheensche Kreek.
  • Het sluizencomplex met bezoekerscentrum Portaal van Vlaanderen.

Vliegende Hollander[bewerken | brontekst bewerken]

Terneuzen is onder andere bekend als de stad van De Vliegende Hollander, bekend uit de gelijknamige opera van Richard Wagner. Volgens de overlevering zou deze tegen God opstandige kapitein Willem van der Decken uit Terneuzen afkomstig zijn. Terneuzen is overigens nooit een thuishaven geweest voor schepen van de Vereenigde Oostindische Compagnie. In de Gouden Eeuw was Terneuzen namelijk een tamelijk kleine plaats waarvan de economie vermoedelijk gebaseerd was op visserij en (kleinschalige) havengerelateerde op- en overslag. De aanleg van het kanaal Gent-Terneuzen in de jaren 1825-27 is een belangrijke drijfveer geweest voor de groei van Terneuzen als havenstad. Na de Tweede Wereldoorlog heeft de vestiging van industriële bedrijven als Dow Chemical en Philips geleidt tot verdere groei, wat af te leiden is uit onderstaande grafiek (inwonertal op 1 januari tenzij anders vermeld):[2]

Monumenten[bewerken | brontekst bewerken]

Zie ook:

Musea[bewerken | brontekst bewerken]

Het Schoolmuseum[3] in Oud-Terneuzen, geopend in 1997, toont een verzameling van schoolspullen uit de 19e en het begin van de 20e eeuw. Sinds 2012 is het museum gevestigd in het voormalige bankgebouw van de Nationale Bank (later ABN AMRO-bank) aan de Nieuwstraat. Het gebouw is van 1919 en is ontworpen door architect ir. H.F.M Mertens.

Natuur en landschap[bewerken | brontekst bewerken]

Terneuzen ligt aan de Westerschelde, en wel tegenover de Pas van Terneuzen, een vaargeul die op sommige plaatsen meer dan 50 meter diep is. Kenmerkend is de Scheldeboulevard. Terneuzen ligt in een zeekleipoldergebied op een hoogte van ongeveer 1,5 meter, maar het oorspronkelijke polderland is sterk gewijzigd door de aanleg van havens, industrie en infrastructuur. De belangrijkste waterweg is het Kanaal Gent-Terneuzen met de bijbehorende zijkanalen en havens. In het oosten van Terneuzen vindt men de Otheensche Kreek die verder landinwaarts overgaat in Spuikreek, Gat van de Pinte, en de Grote en Kleine Dulper, bij Zaamslag.

Bestuurlijke indeling[bewerken | brontekst bewerken]

Topografisch kaartbeeld van Terneuzen, per dec. 2014. Klik op de kaart voor een vergroting.

Terneuzen is gelegen aan de zuidoever van de Westerschelde (ofwel Honte) en aan de oostzijde van het Kanaal Gent-Terneuzen. Een belangrijk deel van Terneuzen ligt tussen de Otheensche Kreek en het kanaal. Aan de oostzijde van de Otheensche Kreek liggen de nieuwbouwwijken Othenepolder en Othene. Het voormalig dorpje Othene (of 'Noten' in de streektaal) is opgegaan in de wijk Othene.

Wijken[bewerken | brontekst bewerken]

Havens[bewerken | brontekst bewerken]

Scheldeboulevard -Terneuzen. Ter hoogte van de jachthaven.

Aan de Westerschelde:

Aan het Kanaal Gent-Terneuzen (te bereiken via de Noordzeesluizen):

  • Autrichehaven
  • Noorderkanaalhaven
  • Zuiderkanaalhaven
  • Massagoedhaven
  • Zevenaarhaven
  • Zijkanaal A
  • Zijkanaal B
  • Zijkanaal C

Coffeeshops[bewerken | brontekst bewerken]

Terneuzen is internationaal bekend om zijn twee coffeeshops. De grootste shop, Checkpoint, werd veel bezocht door Fransen en Belgen; de grens is immers dichtbij. In Frankrijk zijn enkele websites gewijd aan de mogelijkheid om in Terneuzen aan softdrugs te komen, zelfs voorzien van routeplanners. Mede door deze informatie is de stroom van het drugstoerisme sinds het jaar 2000 explosief gestegen. Deze toestroom zorgde voor veel overlast en was moeilijk in de hand te houden. Niet alleen waren er problemen op het terrein van verkeersdrukte en parkeren, maar ook op dat van veiligheid en criminaliteit. De gemeente Terneuzen zocht binnen haar politieke mogelijkheden naar een oplossing, maar tegen mogelijke verplaatsing naar de grens werd geprotesteerd door de Belgische overheden. In 2007 en 2008 is door het OM een inval gedaan in Checkpoint omdat er een vermoeden was dat er te veel softdrugs aanwezig waren in het pand. Sinds de laatste inval in Checkpoint is deze gesloten, waardoor de Fransen en Belgen nu meestal voor coffeeshops in Goes kiezen. In 2009 is de eigenaar beschuldigd van het leiden van een criminele organisatie en werd een rechtszaak voorbereid.

Verkeer en vervoer[bewerken | brontekst bewerken]

Er is een busverbinding van Connexxion naar Goes, Middelburg, Hulst, Oostburg, Kloosterzande, Zelzate en Gent.

Regionale wegen[bewerken | brontekst bewerken]

De N61 is voor de helft provinciaal en voor een gedeelte van het rijk en loopt van Schoondijke naar Terhole.

De N62 is een provinciale weg die net nabij Goes door de Westerscheldetunnel langs Terneuzen aan de westkant van het Kanaal Gent-Terneuzen gaat over de brug van Sluiskil richting de grens met Zelzate. In 2016 is de Sluiskiltunnel in gebruik genomen.

Trein[bewerken | brontekst bewerken]

Er heeft ook een spoorverbinding met Gent bestaan, de spoorlijn 54 Mechelen - Terneuzen en spoorlijn 55 Gent - Terneuzen. Deze is echter in 1950 gesloten voor reizigersvervoer, omdat de exploitatie niet rendabel was. Lijn 54 is nu opgebroken tussen Sint-Niklaas en Axelse Vlakte; lijn 55 wordt nog gebruikt door goederentreinen vanaf Terneuzen via Sluiskil, Sas-van-Gent, Zelzate, Wondelgem en spoorlijn 58 naar Merelbeke-Vorming en omgekeerd. In Zeeuws-Vlaanderen is die lijn, samen met de er aangesloten industriële verbindingen (inclusief het restant van lijn 54 tussen Axelse Vlakte en Sluiskil), de enige overblijvende spoorlijn in gebruik.

Er zijn gesprekken om opnieuw een reizigersverbinding met Gent te openen. Tegenwoordig is deze verbinding deels overgenomen door bussen van Connexxion die in het weekend, in de zomer ook op werkdagen, van Middelburg naar Gent rijden.

Onderwijs[bewerken | brontekst bewerken]

Basisonderwijs.[bewerken | brontekst bewerken]

  • De Kameleon (IKC)
  • De Twijn (IKC)
  • Prins Willem van Oranjeschool (CBS)
  • De Parel (CBS)
  • De Irisschool
  • Ds. D.L Aangeenbrugschool (Streekschool, met gereformeerde Grondslag)
  • De Oude Vaart (IKC)
  • De Steiger (OB & HB-onderwijs)

Middelbaar onderwijs[bewerken | brontekst bewerken]

Middelbaar beroepsonderwijs[bewerken | brontekst bewerken]

Speciaal onderwijs[bewerken | brontekst bewerken]

  • De Springplank (Speciaal basisonderwijs)
  • De regenboog - Wingerd (Speciaal basisonderwijs & Speciaal voortgezet onderwijs)
  • De Argo (Speciaal voortgezet onderwijs)

Openbare bibliotheek[bewerken | brontekst bewerken]

De openbare bibliotheek in Terneuzen is de grootste van in totaal 15 vestigingen van Stichting Bibliotheek Zeeuws-Vlaanderen. Deze stichting is in 2004 ontstaan nadat vijf eerdere stichtingen uit Zeeuws-Vlaanderen samengingen. De bibliotheek is in 2022 verhuisd van de oude locatie aan de Oostkolk naar de nieuwe locatie in het nieuw gebouwde 'De Kampanje'. De bibliotheek biedt ruimte aan een ruime collectie boeken en dvd's. Daarnaast worden er regelmatig exposities gehouden, lezingen en cursussen gegeven.

Taalpunt

Taalpunt biedt anderstalige ondersteuning in het leren van de Nederlandse taal door middel van (vrijwillige-) taalmaatjes en wekelijkse bijeenkomsten in de bibliotheek.

Nominatie beste bibliotheek van Nederland

In 2022 kwam de bibliotheek in de top vijf van beste bibliotheek van Nederland. De winnaar, uitgeroepen door branchetijdschrift Bibliotheekblad en Stichting NBD Biblion, werd de bibliotheek uit Hoogezand.

Evenementen[bewerken | brontekst bewerken]

Elk jaar in juni vinden de Havendagen plaats, een feest gericht op de haven en het water. Er zijn markten en bekende muziek, en er is kermis. Ook in juni is het Schelde Jazz, een groot jazzfestival. In juli Festival de Ballade, op 't kopje van Kanada met diverse artiesten; lokaal en landelijke bekenden. Het Scheldetheater biedt het hele jaar door concerten en toneelstukken. Daarnaast is er elk jaar in september een middelgrote kermis.

Economie[bewerken | brontekst bewerken]

Industrie[bewerken | brontekst bewerken]

Veel industrie is te vinden langs de kanaalzone. Op deze terreinen zijn een paar grote bedrijven te vinden waaronder:

In het begin van de 20e eeuw is hier ook de Staalfabriek Terneuzen gebouwd, die nooit heeft geproduceerd. De ACZC, een cokesfabriek in Sluiskil, heeft bestaan van 1911 tot 2000. Een nieuwe ontwikkeling is het Valuepark Terneuzen. Dit is een nieuw park voor bedrijven in de chemische sector. Daarnaast heeft Terneuzen een aantal conventionele bedrijventerreinen:

  • Handelspoort
  • Handelspoort Zuid
  • Koegorsstraat
  • Polenweg

Winkelen[bewerken | brontekst bewerken]

In het centrum zijn de belangrijkste winkelstraten de Noordstraat, de Havenstraat en de Markt. Iets verderop is het Schuttershof gerealiseerd. Verder zijn er in Terneuzen nog winkelgebieden als de Axelsestraat, Winkelcentrum Zuidpolder en Serlippens waar vrij geparkeerd kan worden. Elke laatste zondag van de maand is in het centrum koopzondag. De weekmarkt op de Markt is op woensdag van 8:30 tot 16:00 uur. De weekmarkt bij Winkelcentrum Zuidpolder is op vrijdag van 8:30 tot 16:00 uur.

Gezondheidszorg[bewerken | brontekst bewerken]

Ziekenhuis[bewerken | brontekst bewerken]

Geestelijke gezondheidszorg[bewerken | brontekst bewerken]

Voor geestelijke gezondheidszorg (GGZ) zijn er meerdere mogelijkheden binnen de stad Terneuzen, zowel basis GGZ als gespecialiseerde GGZ.

  • Emergis Terneuzen (gespecialiseerde GGZ)
  • Stichting wonen en psychiatrie; Zeeuwse Gronden (gespecialiseerde GGZ)
  • Mentaal beter (Basis GGZ)
  • Psychologen praktijk Maarten Penne (Basis GGZ)
  • De Kreek (Basis GGZ)
  • Praktijk Eigenwijz (Kinder- en jeugd GGZ)
  • Ascender (Arbeidsgerelateerde GGZ)

Religie[bewerken | brontekst bewerken]

Terneuzen is een stad met veel verschillende kerken:

Er is ook een moskee, Bilal-i Habesi, een koninkrijkszaal van Jehova's getuigen en een kerkelijke gemeente Leger des Heils.

Een Vrijmetselaarsloge bevindt zich in de voormalige Gereformeerde kerk in de buurtschap Spui.

Diverse kerken zijn ook gesloten, en vervolgens (soms gedeeltelijk) gesloopt en/of verbouwd tot een nieuwe, niet-religieuze, bestemming:

Bekende personen, geboren in Terneuzen[bewerken | brontekst bewerken]

Fotogalerij[bewerken | brontekst bewerken]

Zie ook[bewerken | brontekst bewerken]

Nabijgelegen kernen[bewerken | brontekst bewerken]

Hoek, Sluiskil, Axel, Zaamslag, Philippine

Literatuur[bewerken | brontekst bewerken]

R. van Elslande, Terneuzen ten tijde van de eerste Elisabethsvloed (1404),  in: Nieuwsbrief 82 (2012) 8-31.

Externe link[bewerken | brontekst bewerken]

Zie de categorie Terneuzen van Wikimedia Commons voor mediabestanden over dit onderwerp.