Tiberius Cornelis Winkler

Uit Wikipedia, de vrije encyclopedie
Tiberius Cornelis Winkler als conservator van Teylers Museum

Tiberius Cornelis Winkler[1] (Leeuwarden, 28 mei 1822 - Haarlem, 18 juli 1897) was een Nederlands anatoom, zoöloog en natuuronderzoeker, en de tweede conservator van de geologie-, paleontologie- en mineralogie- afdelingen van Teylers Museum in Haarlem.[2] Naast het vertalen van de eerste editie van Charles Darwins The Origin of Species (1860), schreef hij een groot aantal werken over popularisering van de wetenschap, vooral dan voor de biologie.

Eerste levensjaren[bewerken | brontekst bewerken]

Winkler werd geboren in 1822, in de Friese hoofdstad Leeuwarden. Daar bezocht hij de lagere school tot zijn 12e of 13e jaar. Zijn vader zorgde voor een opleiding tot graanhandelaar. Hij gebruikte zijn loon om zichzelf te onderwijzen in het Frans, Duits en Engels. Dit verlangen naar zelf-onderwijs en zelfdiscipline zou Winkler zijn hele leven karakteriseren. In 1864 ontving hij hiervoor academische waardering in de vorm van een eredoctoraat, dat hem door de Rijksuniversiteit Groningen werd toegekend.

Hij trouwde in 1844 en begon geneeskunde te studeren om chirurg worden. In 1850 verhuisde Winkler met zijn vrouw en vier kinderen naar Haarlem, om zijn opleiding te beginnen bij het plaatselijke chirurgencollege. Hij studeerde twee jaar later af en zette een praktijk op in Nieuwediep. Zijn eerste patiënt, een visser, klaagde dat hij gestoken was door een pieterman (vis met giftige stekels). Zijn studies brachten hem naar de bibliotheek van het Teylers Museum in Haarlem, en zijn daaropvolgende artikel over de pieterman in het populaire tijdschrift Album der Natuur vestigde zijn faam als een expert op het gebied van vissen.

Bij Teylers[bewerken | brontekst bewerken]

In het museum ontwikkelde hij ook een interesse voor de paleontologie en de geologie. De curator, professor Van Breda, benaderde hem om de fossiele vissen te beschrijven op basis van zijn eigen en de Teylers collectie. Winkler begon hieraan in het museum en zijn werk, naar behoren geprezen, werd gepubliceerd in de Verhandelingen van Teylers Tweede Genootschap in 1859.[3] Dit werd gevolgd door verder werk over de vissen uit de Duitse Solnhofener kalksteen, en voltooiing van de catalogus van de fossiele-vissencollectie van het museum.

Van deze prestatie raakten de museumbestuurders dermate onder de indruk dat zij Winkler vroegen om hetzelfde te doen voor hun andere fossielen- en mineralencollecties. Een jaar later voltooide hij de catalogus, ondanks het feit dat hij in een onverwarmde kamer moest werken en tezelfdertijd moest doorgaan met zijn huisartsenpraktijk. In 1864 werd Winkler gevraagd om conservator van het paleontologische en mineralogische kabinet van Teylers te worden, een functie die hij behield tot zijn dood in 1897.

Hij zette zich onmiddellijk aan de slag om de gehele fossielencollectie van het Museum te catalogiseren, die op dat moment nog ongenummerd en vaak ongedocumenteerd was. Op advies van de prominente natuurhistoricus Pieter Harting uit Utrecht, paste hij een numeriek systeem toe waarin de fossielen werden verdeeld in perioden (Paleozoïcum, Mesozoïcum en Cenozoïcum) en gesorteerd van 'hoog' naar 'laag'. Uit dit systeem en de manier waarop Winkler het toepaste, bleek al de invloed van Darwins theorie van de evolutie.

Het voltooien van deze catalogus zou duren tot 1896. Tegen die tijd waren zes volumes en vijf supplementen gepubliceerd, die een totaal van 15.458 fossielen documenteerden.[3] Winkler catalogiseerde ook de mineralencollectie van het museum.

Publicaties[bewerken | brontekst bewerken]

Winkler was zeer actief als popularisator van de wetenschap. Hij schreef meer dan honderd artikelen, velen van hen gericht op de educatie van het grote publiek, zoals hij zichzelf had opgeleid. Veel van deze werken verschenen in Album der Natuur.

Net zo belangrijk waren Winklers talrijke vertalingen van wetenschappelijke werken in het Nederlands. De beroemdste daarvan was Charles Darwins baanbrekende De oorsprong der soorten (1859), dat een jaar na de Engelse publicatie in het Nederlands verscheen.[4] Winkler was ook een krachtige verdediger van de evolutietheorie, in die mate dat hij - in tegenstelling tot wat Darwin op dat tijdstip zelf aandurfde - de mens nadrukkelijk een plaats binnen de evolutie gaf.[5]

Bibliografie[bewerken | brontekst bewerken]

Omslag Zand en duinen, 1865

Vertalingen[bewerken | brontekst bewerken]

Literatuur[bewerken | brontekst bewerken]

Overige activiteiten[bewerken | brontekst bewerken]

Winkler was een actieve propagandist van het Volapük, een geconstrueerde taal uitgevonden door de katholieke priester Johann Martin Schleyer. Naast het werk bij Teylers bleef hij werken als arts, en werd medisch inspecteur voor de gemeente Haarlem.

De publicist Johan Winkler was zijn jongste broer.

Originele werken bij dit onderwerp zijn te vinden op de pagina Tiberius Cornelis Winkler op Wikisource.

Externe links[bewerken | brontekst bewerken]

Overgenomen van "https://nl.wikipedia.org/w/index.php?title=Tiberius_Cornelis_Winkler&oldid=67212554"