Wolfgang Steinitz

Wolfgang Steinitz (vooraan in het midden) op een boottocht in Moskou in 1949

Wolfgang Steinitz (Breslau (tegenwoordig Wrocław), 28 februari 1905 – Berlijn, 21 april 1967) was een (Oost-)Duitse finoegrist en folklorist. Hij herontdekte verborgen sociaal-kritische elementen in traditionele volksliederen, wat leidde tot een heropleving van folklore in zowel de DDR als de Bondsrepubliek. Zijn onderzoek naar de taal en cultuur van de Chanten heeft bijgedragen aan het voortbestaan van de tradities van dit bedreigde Finoegrische volk.

Leven

Steinitz werd aan het begin van de 20e eeuw geboren in Silezië, destijds deel uitmakend van het Duitse Rijk. Hij was de zoon van een rijke Joodse advocaat. Van 1923 tot 1928 studeerde hij finoegristiek aan de Universiteit van Breslau en de Humboldtuniversiteit in Berlijn. In 1927 werd hij lid van de KPD. Hij heeft reizen naar Finland, Estland en de Sovjet-Unie gemaakt.

In 1933 werd hij ontslagen van de Humboldtuniversiteit vanwege zijn joodse afkomst. In 1934 verhuisde hij met zijn gezin naar de Sovjet Unie, waar hij les heeft gegeven aan het Instituut voor Noordelijke Volkeren in Leningrad. Zijn mening over de manier waarop minderheden in de Sovjet-Unie werden behandeld leidden tot confrontaties met zijn collega's en later met de autoriteiten. Hij verliet de Sovjet-Unie in 1938 en ging met zijn familie naar Zweden. Daar werkte hij aan de Universiteit van Stockholm. In 1946 keerde Steinitz terug naar Berlijn. Hij werd professor Finoegrische talen aan de universiteit van Berlijn. Hij heeft verschillende wetenschappelijke en politieke posities bekleed in de DDR. Zo was hij van 1954 tot 1963 vicepresident van de Duitse Academie voor de Wetenschappen in de DDR.

Steinitz stierf in 1967 in Berlijn aan de gevolgen van een beroerte.

Werk

Finoegristiek

Steinitz heeft met name tijdens zijn periode in Leningrad onderzoek gedaan naar Finoegrische volkeren, vooral naar de Chanten. Hij is tijdens zijn onderzoek zes maanden in Chanto-Mansië geweest. Nadat hij de Sovjet-Unie had verlaten, heeft hij zijn onderzoek in Tartu gepubliceerd. Dit onderzoek is van groot belang geweest voor het voortbestaan van en de kennis over de Chantische cultuur.

Volksmuziek

Steinitz heeft zich ook toegelegd op onderzoek naar Duitse volksliederen over oorlogsleed, onderdrukking, dissertatie, en revolutie. Hij maakte kennis met een redelijk onbekend onderdeel van volksmuziek: de klaagliederen van de wevers van Silezië. Hij verzamelde zo'n 180 liederen. Het werk werd na zijn dood pas gepubliceerd.

De herontdekking van deze democratische volksliederen leidde tot een heropleving van Duitse folklore in de jaren '70. Diverse artiesten gebruikten de door Steinitz verzamelde liederen, aangezien die vaak afkeer tegen oorlog en onderdrukking uitdrukten.

Overig werk

Steinitz heeft een lesboek voor de Russische taal gemaakt. Ook was hij oprichter en redacteur van het woordenboek der Duitse taal. In 1952 begon hij aan het Marx-Engels woordenboek waarvan in 1963 een proefdruk werd uitgebracht.

Bibliografie

• Der Parallelismus in der finnisch-karelischen Volksdichtung. Untersucht an den Liedern des karelischen Sängers Arhippa Perttunen. Helsinki (FFC 115) (1934)
• Geschichte des finnisch-ugrischen Vokalismus. Stockholm (Acta Instituti Hungarici Universitatis Holmiensis. Series B. Linguistica. 2)(1944)
• Ostjakische Grammatik und Chrestomathie. Leipzig (1950)
• Geschichte des finnisch-ugrischen Konsonantismus. Stockholm (1952)
• Deutsche Volkslieder demokratischen Charakters aus sechs Jahrhunderten. Bd. 1, Akademie-Verlag, Berlin (1954)
• Russisches Lehrbuch. 10. durchges. Aufl., Volk und Wissen, Berlin (1961)
• Deutsche Volkslieder demokratischen Charakters aus sechs Jahrhunderten. Bd. 2, Akademie-Verlag, Berlin (1962)
• Geschichte des finnisch-ugrischen Vokalismus. 2., mit einem Anhang und Wortregistern erweiterte Auflage. Berlin (1964)
• Dialektologisches und etymologisches Wörterbuch der ostjakischen Sprache. In samenwerking met Lieselotte Hartung, Gert Sauer en Brigitte Schulze. Berlin (1966-1993)
• Ostjakologische Arbeiten. Beiträge zur Sprachwissenschaft und Ethnographie. Opnieuw uitgegeven door Gert Sauer en Renate Steinitz. Bd. I - IV, Akademiai Kiado u. Akademie-Verlag, Budapest u. Berlin (1980)

Literatuur

• Kowalczuk, Ilko-Sascha 2010: Steinitz, Wolfgang. In: Wer war wer in der DDR? 5. Ausgabe. Band 2. Ch. Links, Berlin. ISBN 978-3-86153-561-4.
• Kuczynski, Thomas 2006: Die Marx-Engels-Forschung an der Deutschen Akademie der Wissenschaften. Skizzen zu einem unbearbeiteten Forschungsfeld. In: Beiträge zur Marx-Engels-Forschung. Neue Folge. Sonderband 5. Die Marx-Engels-Werkausgaben in der UdSSR und DDR (1945–1968). Argument Verlag, Hamburg, p. 418-421. ISBN 3-88619-691-7
• Lang, Ewald 2004: Wolfgang Steinitz (1905-1967) : Vom Rand der Philologie in die Mitte der Wissenschaftspolitik, in: Gegenworte (Zeitschrift der BBAW) 14.
• Leo, Anette 2005: Leben als Balance-Akt: Wolfgang Steinitz. Kommunist, Jude, Wissenschaftler. Metropol, Berlin, ISBN 3-936411-49-2.
• Nötzoldt, Peter 1998: Wolfgang Steinitz und die Deutsche Akademie der Wissenschaften zu Berlin. Zur politischen Geschichte der Institution (1945-1968). Phil. Diss. Humboldt Universität Berlin
• Scholz, Michael K. 2000:Skandinavische Erfahrungen erwünscht?. Franz-Steiner-Verlag, Stuttgart. ISBN 978-3515076517. op Google Books.
• Steinitz, Klaus 2006: Wolfgang Kaschuba (Hg.): Wolfgang Steinitz – Ich hatte unwahrscheinliches Glück. Ein Leben zwischen Wissenschaft und Politik. Karl Dietz-Verlag, Berlin 2006, ISBN 3320029053.
• Wolfgang Steinitz und die westsibirischen Völker der Chanty und Mansi, Sonderheft der Zeitschrift Lomonossow (online).
• Deutsche demokratische Volkslieder. Ehrliche, schlichte Songs voll rührender Klarheit. Steinitz als Wegbereiter der deutsch-deutschen Folkszene. In: Folker!, 4/2005 (online).