Zuid-Afrikaans referendum 1960

Politiek in Zuid-Afrika

Politiek van Zuid-Afrika President (lijst) Cyril Ramaphosa • Vicepresident (lijst) Paul Mashatile Parlement Nationale Raad van Provincies • Nationale Vergadering Kabinet Kabinet-Ramaphosa II • Ministers Binnenlandse Zaken (lijst) Aaron Motsoaledi • Buitenlandse Zaken (lijst) Naledi Pandor • Defensie (lijst) Thandi Modise • Financiën (lijst) Enoch Godongwana • Justitie (lijst) Ronald Lamola Politieke partijen Politici Verkiezingen Algemeen: Parlement & President 2019 − 2024 Provincie 2019 − 2024 Gemeente 2021 − 2026 Bestuurlijke indeling Provincies Districten Grootstedelijke gemeenten Gemeenten (lijst) Apartheid

Portaal
	Politiek & Zuid-Afrika

Op 5 oktober 1960 vond in Zuid-Afrika een referendum over de staatsvorm van het land.

Geschiedenis[bewerken | brontekst bewerken]

De Afrikanerbevolking in de Unie van Zuid-Afrika was over het algemeen ontevreden over de personele unie met het Verenigd Koninkrijk. De Britse koning was ook koning van Zuid-Afrika. Deze band met het Verenigd Koninkrijk, de traditionele aartsvijand van de Boeren, moest worden verbroken en het oude Boerenideaal, een republiek van Afrikaners, moest worden gerealiseerd.

Na de machtsovername van de republikeinse Nasionale Party (NP) van dr. D.F. Malan in 1948 realiseerde de leider van de Afrikanernationalisten dat zijn coalitie - die maar een kleine meerderheid in de Volksraad had - niet over voldoende draagvlak onder het blanke electoraat beschikte om de monarchale staatsvorm ter discussie te stellen^[1]. Zijn opvolger, Johannes Strijdom, zette het idee in de ijskast omdat hij bang was dat de Britten hun protectoraten in Zuidelijk Afrika niet zouden overdragen aan de Unie. De Britten zagen uiteindelijk af van de overdracht van de protectoraten vanwege het apartheidsbewind in de Unie. Strijdom's opvolger, dr. Hendrik Frensch Verwoerd, zag dan ook geen reden meer om de personele unie met het Verenigd Koninkrijk te behouden. De regerende NP beschikte inmiddels ook over een absolute meerderheid in het Zuid-Afrikaans parlement, hetgeen betekende dat de republikeinse gedachte onder de meerderheid van de blanke bevolking leefde.

Referendum[bewerken | brontekst bewerken]

De regering-Verwoerd gaf in 1960 te kennen een referendum uit te schrijven met de vraag Bent u voor een Republiek voor de Unie? (Afrikaans: "Is u ten gunste van 'n Republiek vir die Unie?"; Engels: "Are you in favour of a Republic for the Union?").^[2]

De NP voerde propaganda voor het oude Boerenideaal, een republiek. In aanloop naar het referendum besloot de oppositionele Verenigde Party van Sir De Villiers Graaff, die de steun genoot van de meeste blanke Engelstaligen en liberale Afrikaners, een "nee"-campagne te voeren. Wel betoonde de VP zich voorstander van meer autonomie ten opzichte van het Verenigd Koninkrijk. De kleine Progressive Party voerde een tegencampagne met de slogan "Reject this republic" ("Wijs deze republiek af"). De progressieven waren dus niet zozeer tegen de republiek, als wel tegen de republiek die de regering voor ogen had.

Op 5 oktober 1960 vond het referendum plaats. Stemgerechtigd waren alle blanke mannen en vrouwen van ouder dan 18 jaar in Zuid-Afrika en Zuidwest-Afrika (Namibië). In de Kaapprovincie, Transvaal en Oranje Vrijstaat stemde de meerderheid van de kiesgerechtigden vóór de republiek, terwijl een meerderheid in Natal behoud van de monarchie voorstond. De uitslag was als volgt:

Totaal[bewerken | brontekst bewerken]

Keuze	Stemmen	%
Ja	850.458	52,29
Nee	775.878	47,71
Ongeldig/blanco	7.904	–
Totaal	1.634.240	100
Geregistreerde kiezers/opkomst (%)	1.800.426	90,77
Bron: Direct Democracy

Per provincie[bewerken | brontekst bewerken]

Provincie	Ja		Nee		Ongeldig/ blanco	Totaal	Geregistreerde kiezers	Opkomst %
Provincie	Stemmen	%	Stemmen	%	Ongeldig/ blanco	Totaal	Geregistreerde kiezers	Opkomst %
Kaapprovincie	271.418	50,15	269.784	49,85	2.881	544.083	591.298	92,02
Natal	42.299	23,78	135.598	76,22	688	178.585	193.103	92,48
Oranje Vrijstaat	110.171	76,72	33.438	23,28	798	144.407	160.843	89,78
Zuidwest-Afrika	19.938	62,39	12.017	37,61	280	32.235	37.135	86,80
Transvaal	406.632	55,58	325.041	44,42	3.257	734.930	818.047	89,84
Bron: Direct Democracy

Nasleep[bewerken | brontekst bewerken]

De overwinning van het "ja"-kamp was zoals boven te zien maar beperkt. Als tegemoetkoming aan het "nee"-kamp besloot de regering niet over te gaan tot de instelling van een uitvoerende republiek, zoals de oude Boerenrepublieken. Daarvoor in de plaats kwam er een republiek met een ceremonieel presidentschap. Ook de Britse vlag bleef onderdeel van de vlag van Zuid-Afrika, ondanks haar impopulariteit onder veel Afrikaners.

Op 31 mei 1961 hield Zuid-Afrika op een monarchie te zijn. De landsnaam werd van Unie van Zuid-Afrika gewijzigd in Republiek Zuid-Afrika. Gouverneur-Generaal Charles Swart werd de eerste staatspresident (Engels: State President) van Zuid-Afrika en volgde daarmee koningin Elizabeth II op als staatshoofd. Voor veel Afrikaners kwam een droom uit: de laatste band met het koloniale verleden was verbroken.

Naast de naamswijziging van het land en de instelling van het presidentschap vonden nog enkele symbolische veranderingen plaats:

Wettelijk verwijzingen naar de kroon werden vervangen door staat
De Queen's Counsels werden Senior Counsels
De kroon als symbool op badges van militairen en politieagenten werden verwijderd
Her Majesty's South African Ships (Hare Majesteits Zuid-Afrikaanse Schepen) werden South African Ships (Zuid-Afrikaanse Schepen)
Het predicaat Royal (koninklijk) voorafgaand aan Zuid-Afrikaanse legerregimenten verdween. Sommige instituties, zoals het Royal Natal National Park en de Royal Society of South Africa behielden het predicaat Royal.

De Rand, de nationale munt, was al eerder ontdaan van het portret van koningin Elizabeth II.

Na het referendum wilde Zuid-Afrika binnen het Brits Gemenebest (Commonwealth) blijven, maar dit stuitte op veel verzet van Afrikaanse en Aziatische staten binnen het Gemenebest. Tanzania dreigde zelfs uit het Gemenebest te treden als Zuid-Afrika lid kon blijven^[3]. Tijdens een Gemenebestconferentie in Londen besloot Zuid-Afrika haar lidmaatschap op te zeggen.

In 1984 werd de Zuid-Afrikaanse grondwet gewijzigd en alsnog het uitvoerend presidentschap ingevoerd. De eerste uitvoerende president van Zuid-Afrika werd P.W. Botha.

Bron[bewerken | brontekst bewerken]

Historical Dictionary of South Africa, door: Christopher Saunders, 1983, blz. 146

Verwijzingen[bewerken | brontekst bewerken]

↑ Historical Dictionary of South Africa, door: Christopher Saunders, 1983, blz. 146
↑ Joyce, Peter (2007), The making of a nation : South Africa's road to freedom. Zebra Press, Cape Town, p. 120. ISBN 9781770073128. ^{[dode link]}
↑ Winkler Prins Encyclopedisch Jaarboek 1962, door: red. Winkler Prins, blz. 374

Zie ook[bewerken | brontekst bewerken]

[1] Historical Dictionary of South Africa, door: Christopher Saunders, 1983, blz. 146

[2] Joyce, Peter (2007), The making of a nation : South Africa's road to freedom. Zebra Press, Cape Town, p. 120. ISBN 9781770073128. ^{[dode link]}

[3] Winkler Prins Encyclopedisch Jaarboek 1962, door: red. Winkler Prins, blz. 374

[1]

[2]

[3]