Zuivelfabriek

Uit Wikipedia, de vrije encyclopedie
(Doorverwezen vanaf Zuivelindustrie)
Zuivelfabriek Freia, Nederlands Openluchtmuseum
Stoommachine van de Laiterie des Bruyères in Schoten
Kaaspersen in "Freia"

Een zuivelfabriek (ook wel melkfabriek genoemd, wat feitelijk onjuist is) is een fabriek waarin melk van boerderijen wordt verwerkt tot zuivelproducten. In de beginperiode, eind 19e eeuw en begin 20e eeuw, werd zo'n fabriek ook wel melkinrichting of (stoom)melkerij genoemd.[1]

Geschiedenis[bewerken | brontekst bewerken]

Tot eind 19e eeuw werd de melk meestal door boeren zelf verwerkt tot zuivelproducten en rondgebracht. Vanaf eind 19e eeuw zijn vele veelal kleine zuivelfabrieken ontstaan, waar een deel van de productie en verdere distributie van de boeren werd overgenomen. De eerste zuivelfabrieken werden opgericht door ondernemende pioniers, en niet veel later door zuivelcoöperaties.

In 1870 startte in Engeland de eerste zuivelfabriek de productie.[2]

Op 1 mei 1878 ging een melkinrichting in Utrecht van start.[3] Dit om de bevolking gegarandeerd onverdunde koemelk te kunnen bieden. Door het verdunnen van melk met vervuild water waren uit Engeland typhus-uitbraken onder de bevolking bekend.[4] Na de melkinrichting in Utrecht werden korte tijd later plannen aangekondigd voor het oprichten van vergelijkbare bedrijven – volgens het Utrechtse systeem – in Amsterdam en Rotterdam. In Friesland werd in 1879 een van de eerste zuivelfabrieken, Zuivelfabriek Freia, gesticht.[5] Ook in Delft werd in dat jaar de 'Delftsche Stoom-IJs-Boter & Kaasfabriek en Melkinrichting' B. Veth & Co. opgericht.[6]

In België werd in 1883 de eerste coöperatieve melkfabriek opgericht.

De melk werd vanuit de omgeving aangevoerd met wagens en soms met speciale melkboten. Vele kleine fabriekjes werden met handkracht aangedreven en specialiseerden zich op boterbereiding.[7] Aan het eind van de negentiende eeuw werden de eerste stoommelkerijen opgericht, waarin de machines door stoomkracht werden aangedreven; dit werd rendabel geacht voor een dagelijkse verwerking van minimaal vijfduizend liter melk.[8]

In de begintijd lag de nadruk veelal op het vergroten van de afzet van de boeren. Verder speelde de hygiëne een belangrijke rol. Naast het steriliseren of pasteuriseren van de melk, vond ook de bereiding van boter en soms kaas in de zuivelfabrieken plaats. Aanvankelijk waren er alleen al in Nederland honderden van deze fabrieken. Melk werd vanaf een melkveehouderij aangevoerd met melkbussen, die met trekker of vrachtwagen door een zogenaamde melkrijder (vrachtwagenchauffeur) vervoerd werden. Omstreeks 1970 werd dit systeem vervangen door roestvrijstalen melkkoeltanks, die geplaatst werden op de boerderij; de inhoud wordt overgeheveld in een tankvrachtwagen, de zogenaamde Rijdende Melk Ontvangst, en getransporteerd naar de zuivelfabriek. Dit stimuleerde tevens de schaalvergroting in de melkveehouderij.

Onder druk van efficiency en kostenbesparing fuseerden veel zuivelfabrieken in de tweede helft van de 20e eeuw tot grote zuivelconcerns, met in 2008 nog de fusie tussen de coöperatieve zuivelconcerns Campina Melkunie en Friesland Foods tot FrieslandCampina. Deze fusies leidden tot de sluiting van vele, ook grotere, zuiverfabrieken. Ook verschenen er in de loop van de 20e eeuw steeds meer zuivelproducten op de markt.

Andere (kleinere en gespecialiseerde) coöperatieve zuivelondernemingen zijn onder meer CONO Kaasmakers in Noord-Holland die de beroemde Beemsterkaas produceert, en DOC Kaas in Hoogeveen. Tot de particuliere zuivelondernemingen behoort onder meer Leerdammer in Schoonrewoerd.

Zuivelproducten[bewerken | brontekst bewerken]

Bekende zuivelproducten zijn:

Erkenning van bereiders van zuivelproducten[bewerken | brontekst bewerken]

De meeste bereiders van zuivelproducten moeten op grond van EG-Verordening (Nr.) 853/2004 worden erkend. De volgende bedrijven zijn erkenningsplichtig:

  • Bereiders van zuivelproducten.
  • Bedrijven die kaas rijpen, versnijden, raspen en/of verwerken.
  • Ompakkers en/of verpakkers van zuivelproducten.
  • Koelhuizen of opslag onder geconditioneerde omstandigheden van zuivelproducten.

Niet erkenningsplichtig zijn bedrijven die zuivelproducten bereiden en deze geheel direct aan de eindverbruiker of consument verkopen.

In Nederland houdt het Centraal Orgaan Kwaliteitsaangelegenheden in de Zuivel (COKZ) deze erkenning bij in het "Register van in Nederland erkende zuivelbedrijven in het kader van EU-hygiënepakket".

Aan de hand van het EG-erkenningsnummer kan in dit register de producent gevonden worden. Zo komt bijvoorbeeld een pak melk van Albert Heijn met de code 'NL Z0039 EG' uit de zuivelfabriek van FrieslandCampina in Rotterdam.

Zuivelproducenten[bewerken | brontekst bewerken]

Hier volgt een lijst van de grootste zuivelproducenten ter wereld, gemeten naar de omzet in miljarden euro's over 2013,[9] 2011[10] en 2006.[11] Vaak is de recente groei vooral het gevolg van de overname van andere bedrijven.

Bedrijf Land 2013 2011 2006
Nestlé Zwitserland 21,3 (1) 18,6 (1) 14,8 (1)
Danone Frankrijk 15,3 (2) 14,0 (2) 8,8 (2)
Lactalis Frankrijk 14,6 (3) 13,5 (3) 8,3 (4)
Fonterra Nieuw-Zeeland 11,5 (4) 11,3 (4) 6,7 (7)
FrieslandCampina Nederland 11,2 (5) 9,7 (5) 8,3 (3)
Dairy Farmers of America Verenigde Staten 9,3 (6) 11,2 (6) 6,3 (8)
Arla Foods Denemarken en Zweden 9,4 (7) 7,4 (8) 6,9 (6)
Saputo Canada 6,6 (8) 4,9 (12) (?)
Dean Foods Verenigde Staten 6,5 (9) 8,4 (7) 7,4 (5)
Yili China 5,7 (10) 4,2 (15) (?)
Unilever Nederland en Groot-Brittannië 5,6 (11) 5,2 (11) 4,3 (10)
Meiji Japan 5,6 (12) 5,3 (10) (?)
DMK Duitsland 5,3 (13) 4,6 (13) (?)
Mengniu China 5,3 (14) 4,2 (16) (?)
Sodiaal Frankrijk 5,0 (15) 4.4 (14) (?)
Bongrain Frankrijk 4,4 (16) 4,0 (17) (?)
Kraft Foods Verenigde Staten 4,4 (17 5,5 (9) 5,1 (9)
Muller Duitsland 3,8 (18) 3,3 (18) (?)
Schreiber Foods Verenigde Staten 3,8 (19) 3,2 (19) (?)
Morinaga Milk Ind. Japan 3,6 (20) (?) (?)

Nederlandse zuivelfabrieken[bewerken | brontekst bewerken]

In onderstaande tabel staan de in Nederland aanwezige zuivelfabrieken opgesomd.[12][13]

Bedrijf Plaats Product Capaciteit melk
Arla Nijkerk Dagverse zuivel (daarnaast levering zuivelproducten andere delen Arla concern)
Ausnutria Hyproca Zwolle Babyvoeding
Hyproca Dairy (Ausnutria Hyproca) Ommen (Biologische) koemelkpoeder, geitenmelkpoeder en (biologische) boter
Lyempf (Ausnutria Hyproca) Kampen Melkontvangst, drogen, half-fabricage flesvoeding
Lypack (Ausnutria Hyproca) Leeuwarden Verwerkt en verpakt poeders van Lyemph te Kampen tot o.m. flesvoeding
A-Ware Fresh Dairy Coevorden Yoghurt, melk, room (was tot 2013 Katshaar Zuivel)
A-Ware Food Group Heerenveen Kaas (geopend december 2014, capaciteit 100.000 ton) 1 miljoen ton
Royal Lactalis Leerdammer Schoonrewoerd Leerdammer kaas (samen met Dalfsen en Wageningen in 2014: 70.000 ton) 340.000 ton
Royal Lactalis Leerdammer Dalfsen Leerdammer kaas in folieverpakking, capaciteit 42.500 ton[14] 425.000 ton
Royal Lactalis Leerdammer Wageningen Leerdammer kaas
CONO Kaasmakers Middenbeemster Beemster kaas + weipoeder (in 2014: 30.000 ton kaas) 300.000 ton
CZ Rouveen Rouveen Kaasspecialiteiten, eigen merk Bastiaansen + private labels (in 2014: 15.000 ton) 150.000 ton
De Graafstroom (Deltamilk) Bleskensgraaf Goudse kaas (2014: 40.000 ton) 400.000 ton
Den Eelder Well Dagvers van koe- en geitenmelk 10.000 ton
De Zuivelmakers Benschop Yoghurt, hangop en toetjes (tot 2014 onder de naam Natuurhoeve)
DOC Kaas Hoogeveen (2x) Kaas, 'Dutch Original Cheese' en private labels (in 2013: 125.000 ton) 1.250.000 ton
Farm Dairy Lelystad Dagverse zuivel 200.000 ton[13]
FrieslandCampina CP Eindhoven Werd in 2015 gesloten
FrieslandCampina CP Maasdam Dagvers + distributie
FrieslandCampina CP Rotterdam Dagvers en schoolmelk
FrieslandCampina (CCF) Leeuwarden Gecondenseerde melk 1 miljoen ton melk, groeit naar 1,4 miljoen[13]
FrieslandCampina DMV Veghel O.m. melkpoeder, melksuiker, caseïnaten 1,5 miljoen ton[15]
FrieslandCampina Ecomel Limmen Dagverse biologische zuivel
FrieslandCampina Ecomel Drachten Dagverse biologische zuivel (voorheen Friese Ecologische Zuivel)
FrieslandCampina Domo Beilen Melkpoeder, zuigelingenvoeding
FrieslandCampina Domo Borculo Kindervoeding, medische voeding en celvoeding
FrieslandCampina Domo / Cheese Bedum Kaas, weipoeder
FrieslandCampina Butter 's-Hertogenbosch Boter (ca. 65.000 ton) 650.000 ton
FrieslandCampina Butter Lochem Boter (ca. 52.000 ton boter, 64.000 ton melkpoeder en 4.000 ton melkprisma's) 1 miljoen ton
FrieslandCampina Butter Noordwijk (Groningen) Boter (ca. 55.000 ton) 550.000 ton
FrieslandCampina Butter / Cheese Born Kaas en boter
FrieslandCampina Cheese Balkbrug Kaas
FrieslandCampina Cheese Dronrijp Kaasspecialiteiten
FrieslandCampina Cheese Gerkesklooster Kaas
FrieslandCampina Cheese Lutjewinkel Kaas 450.000 ton[16]
FrieslandCampina Cheese Marum Kaas
FrieslandCampina Cheese Rijkevoort Kaas
FrieslandCampina Cheese Steenderen Kaas
FrieslandCampina Cheese Wolvega Kaas
FrieslandCampina Cheese Workum Kaas
FrieslandCampina Cheese Leerdam Kaas
FrieslandCampina Kievit Meppel Geëncapsuleerde producten voor de wereldwijde voedingsindustrie
FrieslandCampina Nutrifeed Veghel Melkvervangers en zuivelconcentraten voor de mengvoerindustrie 100.000 ton
FrieslandCampina Professional Nuenen Slagroom, room en producten op basis van room voor de bakkersindustrie
Globemilk Boxmeer Halffabricaten uit melk 150.000 ton[17]
Henry Willig Heerenveen Kaas van koe, schaap en geit (cap. samen met Katwoude in 2014: 5000 ton kaas) 50.000 ton
Henry Willig Katwoude Kaas van koe, schaap en geit (cap. samen met Heerenveen in 2014: 5000 ton kaas) "0", zie Heerenveen
Hochwald Nederland Bolsward Gesuikerde gecondenseerde melk 100.000 ton (2006)
Kaasfabriek Eyssen (Kaptein Groep) Oosthuizen Smeerkaas, rookkaas, blokkaas en industriële kaas
Koninklijke ERU Woerden Smeerkaas
Lebo Kaas Lopik Verse roomkaas, smeerkaas en kruidenboter (verwerkt melk van ca. 10 boeren)
Nestlé Nederland Nunspeet Babyvoeding voor eigen merken NAN, NIDINA, ALFARÉ, AL110
Nutricia Nederland (Danone) Zoetermeer Zuigelingenvoeding
Nutricia Cuijk (Danone) Cuijk Zuigelingenvoeding
Özgazi Etten-Leur Witte kaas (Feta) uit koemelk (80%) en schapen- en geitenmelk (2014 ca. 40.000 ton witte kaas) 75.000 ton (80% koe)
Phoenix (Vreugdenhil) Scharsterbrug Melkpoeder (samen met Gorinchem in 2014 ca. 65.000 ton) 250.000 ton (helft)
Promelca (Vreugdenhil) Gorinchem Melkpoeder (samen met Scharsterbrug in 2014 ca. 65.000 ton) 250.000 ton (helft)
Vecozuivel Zeewolde Dagverse biologische zuivel: melk, yoghurt, vla, boter
Vika BV Ede Smeltkaas (verwerkt voornamelijk kaas van derden)
VIV Buisman Zelhem Boter en boterolieproducten
Weerribben Zuivel Nederland (Overijssel) Dagverse biologische zuivel 2.400 ton (2014)
Yakult Almere Probiotische zuiveldrank
Zuivelhoeve Hengelo Vla, yoghurt, pap (verwerkt melk van 5 boeren) 5.000 ton (2014)

Zie ook[bewerken | brontekst bewerken]

Externe links[bewerken | brontekst bewerken]