Noors

Noors norsk
Gesproken in	Noorwegen
Sprekers	4,66 miljoen
Rang	108
Taalfamilie	Indo-Europees Germaans Noord-Germaans Scandinavisch Noors
Alfabet	Deens-Noors alfabet
Officiële status
Officieel in	Noorwegen  Noordse Raad
Taalorganisatie	Språkrådet
Taalcodes
ISO 639-1	no (Noors), nb (Bokmål), nn (Nynorsk)
ISO 639-2	nor (Noors), nob (Bokmål), nno (Nynorsk)
ISO 639-3	nor (Noors), nob (Bokmål), nno (Nynorsk)
Portaal    Taal

Het Noors (norsk) is een Noord-Germaanse of Scandinavische taal met ongeveer 4,5 miljoen sprekers. Het is een officiële taal in Noorwegen.

Het Noors is nauw verwant aan de andere twee vasteland-Scandinavische talen, het Deens en het Zweeds. Deze drie talen zijn onderling redelijk verstaanbaar. Twee andere Scandinavische talen, het IJslands en het Faeröers, vertonen echter sterkere afwijkingen tegenover deze drie talen.

Het Noors heeft twee officiële schrijftalen: Bokmål en Nynorsk. Naast de officiële schrijftalen zijn er veel dialecten. Hoewel de meeste dialecten meer op Nynorsk dan op Bokmål lijken, wordt Nynorsk door een minderheid van de bevolking (ongeveer 15%) als schrijftaal gebruikt, de rest gebruikt Bokmål.

Anders dan in andere landen is het in Noorwegen sociaal meer geaccepteerd om dialect te spreken. Er is niet zoiets als een 'algemeen beschaafd Noors', met uitzondering van het Standard Østnorsk ("standaard oostnoors"), dat maar door een zeer beperkt aantal Noren wordt gebruikt. Op de televisie en radio wordt door omroepers en nieuwslezers van de staatsomroep NRK een gesproken vorm van een van de twee schrijftalen gehanteerd.

Het Noors wordt geschreven met het Deens-Noors alfabet, dat 29 letters heeft, met na de z de drie letters: æ, ø en å. De letters c, q, w, x en z worden, net als in het Deens, alleen gebruikt in leenwoorden.

Geschiedenis van het Noors

Zie Geschiedenis van het Noors voor het hoofdartikel over dit onderwerp.

Oorspronkelijk werd in alle Scandinavische landen dezelfde taal gesproken: het Oernoords en (vanaf ca. 700) het Oudnoords. Rond 1350, nadat een groot deel van de Noorse bevolking aan een pestepidemie was bezweken, ontwikkelde zich een aparte Noorse taal, het Middelnoors. Deze taal ging in ca. 1525 over in modern Noors.

Het runenschrift werd gebruikt als schrijftaal tot in de middeleeuwen, toen het geleidelijk werd vervangen door het Latijnse schrift.

In 1397 raakte Noorwegen zijn status als zelfstandig koninkrijk kwijt, en in 1536 werd Noorwegen een provincie van Denemarken. Het Deens werd de schrijftaal, de taal van de middenklasse, de ambtenarij, school en kerk. De Noorse taal handhaafde zich echter in de dialecten van het platteland. Vooral in West-Noorwegen behield het Noors zijn eigen karakter.

Nadat Noorwegen in 1814 onafhankelijk werd, ontwikkelden de twee aparte schrijftalen zich in de loop van de 19e eeuw. Het Riksmål ("rijkstaal"), later Bokmål ("boekentaal") genoemd, was gebaseerd op de "beschaafde", verdeenste uitspraak van de elite. Het Landsmål ("landtaal"), later Nynorsk ("nieuwnoors") genoemd, was gebaseerd op de dialecten van West-Noorwegen.

Er ontstond een beweging die één gezamenlijke Noorse taal, het Samnorsk, nastreefde, maar die beweging heeft nooit veel aanhangers gehad. Wel ondergingen beide schrijftalen veel spellingwijzigingen om ze dichter bij elkaar te brengen. De Noren hebben zich er voorlopig bij neergelegd dat er twee Noorse standaardtalen naast elkaar bestaan.

• 
  Verspreiding van het Oudnoords rond het jaar 900. In het rood gekleurde gebied werd het westelijk dialect gesproken, dat zich later ontwikkelde tot Noors, IJslands en Faeröers.
• 
  Runensteen in een kerkhof in Gran (Oppland) in Noorwegen. Het runenschrift werd gebruikt tot in de middeleeuwen.
• 
  Dichter en taalkundige Ivar Aasen stelde in de 19e eeuw de Noorse schrijftaal Nynorsk samen. De taal was gebaseerd op de dialecten van West-Noorwegen.

Prosodie

Kenmerkend voor het Noors is de prosodie: het is een toontaal. Er bestaan twee verschillende tonen, en deze kunnen betekenisonderscheidend zijn. Bijvoorbeeld: het verschil tussen bønder ("boeren") en bønner ("bonen" of "gebeden", afhankelijk van de context) is nauwelijks hoorbaar, op de toon of liever het accent na. Oftewel: beide woorden spreek je uit als beuner. Dit komt doordat het Noors zogeheten 'stille' letters kent. De d is stil als deze na de l, n of r komt. Hierdoor klinkt kald (koud) als kal, Trondheim als Tronheim. De g is stil als deze voor de j komt (gjøre (doen) wordt uitgesproken als jøre) of in bijvoeglijk naamwoorden die eindigen op -ig (hyggelig (leuk, gezellig) wordt uitgesproken als hygeli). De h is stil als deze voor de j of v komt; hjelpe (helpen) klinkt als jelpe, hvor (waar (vraagwoord)) klinkt als woer. De t is stil in het veelgebruikte woord det (het, dat) en ook bij de bepaalde vorm enkelvoud van een onzijdig zelfstandig naamwoord, zoals het geval is bij bijvoorbeeld flyet (vliegtuig).

Noors en Nederlands

Leenwoorden

Het Noors kent aardig wat Nederlandse leenwoorden. Een twintigtal voorbeelden, die zowel voor het Bokmål als het Nynorsk gelden, zijn:

Noors	Nederlands
appelsin	appelsien (sinaasappel)
bavian	baviaan
blomkål	bloemkool
børs	beurs
fartøy	vaartuig
flau	flauw
hai	haai
herkomst	herkomst
jekt	jacht
kalkun	kalkoen
kjetting	ketting
knop	knoop
lekkasje	lekkage
overflod	overvloed
passat	passaat
skøyte	schaats
slitasje	slijtage
slupp	sloep
snop	snoep
utkikk	uitkijk

Werkwoorden

Ook op gebied van werkwoorden lijkt het Noors regelmatig sterk op het Nederlands. De volgende voorbeelden komen uit het Nederlands dan wel historische varianten van het Duits.

Noors	Nederlands	Oorsprong
beskrive	beschrijven	Uit het Middelnederduits
besøke	bezoeken	Uit het Middelnederduits
heise	hijsen	Uit het Nederlands
kantre	kenteren	Uit het Nederlands
losse	lossen	Uit het Middelnederduits of Nederlands
overhale	overhalen	Uit het Nederlands
redde	redden	Uit het Middelnederduits
reise	reizen	Uit het Middelnederduits
vaie	waaien	Uit het Nederlands
ville	willen	Uit het Oergermaans

Externe link

• Noorsetaal.org

Bronnen, noten en/of referenties

Zie de Noorse (bokmål) uitgave van Wikipedia.

Zie de Noorse (nynorsk) uitgave van Wikipedia.

· ·

Indo-Europese talen > Kentum-talen > Germaanse talen >