Talk (mineraal)

Talk
Mineraal
Chemische formule	H2Mg3(SiO3)4 of Mg3Si4O10(OH)2
Kleur	Bleekgroen, wit, grijswit, geelwit, bruinwit
Streepkleur	Wit
Hardheid	1 (per definitie)
Gemiddelde dichtheid	2,75 kg/dm3
Glans	Glas- tot parelglans
Opaciteit	Doorschijnend
Breuk	Oneffen
Splijting	[001] Perfect
Kristaloptiek
Kristalstelsel	monoklien
Brekingsindices	1,538 - 1,6
Dubbele breking	0,0370 - 0,0500
Bijzondere kenmerken	Fluorescerend
Lijst van mineralen
Portaal    Aardwetenschappen

Talk, een mineraal, is een waterhoudend (gehydrateerd) magnesium-silicaat met de chemische formule H₂Mg₃(SiO₃)₄ of Mg₃Si₄O₁₀(OH)₂. Het fylosilicaat behoort binnen de kleimineralen tot de smectietgroep.

Het mineraal is een plaatjesvormige tot naaldvormige massa. De monokliene kristalstructuur is zeldzaam. Talk is een zeer zacht mineraal met een hardheid van 1. Talk voelt zepig of vettig aan. Het is doorschijnend en heeft een gemiddelde dichtheid van 2,75 kg/dm³. De kleur is van wit tot grijs of groen, door ijzerverontreiniging.

Naam

De naam talk is afgeleid van het Perzische en Arabische woord talq. Het mineraal wordt ook wel steatiet, speksteen of zeepsteen genoemd. Zeepsteen is een mineraal uit de talkgroep, dat saponiet genoemd wordt. Het woord saponiet is afgeleid van het latijnse woord voor zeep.

Voorkomen

Talk ontstaat uit de verwering van silicaten van magnesium, zoals pyroxeen en olivijn, de meest voorkomende mineralen in de aardkorst.

Winning

De openluchtmijn in de Franse plaats Luzenac in de Pyreneeën is de belangrijkste winningsplaats van talk ter wereld.

Talk wordt onder meer gewonnen in de Afghaanse provincie Nangarhar. Global Witness noemt het een conflictmineraal, omdat met de opbrengsten de Taliban werd gefinancierd.

Toepassingen

Talk kent talrijke toepassingen. Het wordt veelvuldig ingezet als vulstof in papier, verf, rubber, kunststof en keramiek. Het wordt ook ingezet als poeder in de cosmetica, in voedsel en in medicijnen. Het E-nummer van talk is E553b. Talk gedraagt zich hydrofoob, het heeft een hoog aandeel van bindmiddel nodig. Het zorgt voor een goede verbinding tussen verf en het te verven materiaal.

Talk vindt onder meer toepassing als kleermakerskrijt en wordt als speksteen of zeepsteen gebruikt door beeldhouwers voor het uitsnijden van beeldjes. Door zijn geringe hardheid leent talk zich daar goed voor.

Speksteen wordt gebruikt voor accumulatiekachels en als kachelommanteling, vanwege zijn hittebestendigheid.

Speksteenkrijt wordt gebruikt als aftekenkrijt door lassers, pijpfitters, enz. Het wordt verkocht in vierkante staafjes van 100×10×10mm, meestal in kartonnen doosjes met bv een 12-tal staafjes. Het kan veel hogere temperaturen doorstaan dan gewoon krijt en geeft een mooi afgetekende lijn. Dit is belangrijk bij het autogeen en plasmasnijden. Zelfs op roodgloeiend staal blijft de lijn zichtbaar.

Steatiet wordt onder meer gebruikt in de zogenaamde "droge" weerstand-verwarmingselementen van elektrische accumulatieverwarmers voor warm water.

Medische toepassing

Talkpoeder kan ook worden gebruikt bij het herstellen van problemen aan de long, bijvoorbeeld een klaplong. Bij de behandeling van een klaplong kan men ervoor kiezen de longen "te plakken": tussen de longvliezen aan de buitenkant van de long en de binnenkant van de borstholte wordt een chemisch prikkelende stof gebracht (de meest gebruikte en bekendste is talkpoeder), waardoor een steriele ontstekingsreactie ontstaat; bij de genezing hiervan vergroeit de long aan de borstwand en klapt dan doorgaans niet meer in.

Toxicologie en veiligheid

Wetenschappers zijn zich bewust van de giftigheid van talk sinds de late jaren 60. In die tijd kon talkpoeder voor gebruik door consumenten sporen bevatten van asbest. Voor huishoudelijk gebruik bestemd talkpoeder wordt sindsdien gezuiverd en is asbest-vrij.

Verschillende studies hebben verbanden vastgesteld tussen talk(poeder) en longaandoeningen, longkanker, huidkanker en eierstokkanker. Vanwege het wijdverspreide commerciële en huishoudelijke gebruik van talk is er veel onderzoek gedaan. In 1993 heeft het Amerikaanse National Toxicology Program de resultaten van een groot onderzoek gepubliceerd. Daaruit bleek dat cosmetische talk tumoren veroorzaakt bij ratten, die gedwongen werden 6 uur per dag, vijf dagen per week gedurende ten minste 113 weken talk te inhaleren.

Het risico op eierstokkanker zou toenemen naarmate vrouwen vaker talkpoeder in de schaamstreek gebruiken. Uit diverse studies bleek een verband tussen deze vorm van kanker en gebruik van talk ofwel direct in/op de schaamstreek, ofwel via maandverband, tampons of ondergoed. Bij een onderzoek uit 2016 hadden vrouwen die meer dan 24 jaar regelmatig talk hadden gebruikt in de schaamstreek tot 57 procent meer kans op eierstokkanker. De hypothese dat talkpoeder de eierstokken zou kunnen bereiken, wordt niet ondersteund door bewijs.

De Belgische Stichting Tegen Kanker ziet geen reden tot ongerustheid over het gebruik van talkpoeder dat gezuiverd is. Het Nederlandse ministerie van VROM is van mening dat asbestloze talk, dat wil zeggen talk die geen potentieel kankerverwekkende asbestvezels bevat, algemeen wordt erkend als veilig voor gebruik in cosmetica.

De American Cancer Society linkt gezuiverd talkpoeder ook niet aan andere vormen van kanker, zoals longkanker. Mensen die beroepsmatig in contact komen met ongezuiverde talk, zoals mijnwerkers, zouden wel enig risico kunnen lopen, wellicht door de aanwezigheid van asbest in het ruwe product.

Afbeeldingen

• 
  Verschillende kleuren speksteen
• 
  Industriële speksteenwinning
• 
  Sculptuur van speksteen

Zie ook

• Lijst van mineralen
• Kleimineraal
• Smectiet

Externe link

•  talk - International Chemical Safety Card

Bronnen, noten en/of referenties