Agamen[2] (Agamidae) zijn een familie van hagedissen uit de orde schubreptielen (Squamata). De groep werd voor het eerst wetenschappelijk beschreven door John Edward Gray in 1827.
De agamen zijn van de meeste andere soorten hagedissen te onderscheiden doordat ze op hun poten staan, en niet met de buik over de grond slepen, zoals de vertegenwoordigers van veel andere groepen. Van de leguanen zijn ze vaak te onderscheiden door hun dorsaal afgeplatte lichaam, leguanen hebben vaak een zijwaarts afgeplat lijf.
Agamen hebben een groot verspreidingsgebied binnen Azië, Afrika en Australië, maar ontbreken in Noord- en Zuid-Amerika. Agamen zijn in vergelijking met andere families van hagedissen een zeer gevarieerde groep, waarbij uiteenlopende lichaamsvormen voorkomen. Agamen zijn insecteneters, ze worden meestal niet vegetarisch als ze ouder worden zoals bij de leguanen het geval is.
Agamen behoren tot de leguaanachtigen (Iguania). Ze zijn sterker verwant aan de leguanen dan aan andere hoofdgroepen van hagedissen als de gekko's of de skinkachtigen. Binnen de leguaanachtigen zijn agamen meer verwant aan de kameleons en de anolissen dan aan de 'echte' leguanen.
Agamen zijn een zeer diverse groep van hagedissen, er is een grote variatie in lichaamsvorm, lichaamslengte en verschillende andere aanpassingen, zoals keelwammen, nekkammen en stekelrijen.
Agamen hebben altijd een opgerichte lichaamshouding, in tegenstelling tot bijvoorbeeld de gekko's, die de poten zijwaarts houden.[3] Ze hebben goed ontwikkelde poten, vooral de achterpoten. Soorten met rudimentaire (onderontwikkelde) poten of geheel pootloze soorten of komen niet voor. Agamen hebben meestal een dorsaal (van bovenaf) afgeplat lijf, ze zijn breder dan hoog. Sommige agamen hebben een leguaanachtig uiterlijk met een langgerekt lichaam dat zijdelings is afgeplakt, zoals de loendoek (Calotes cristellatus). Andere soorten hebben juist een sterk gedrongen uiterlijk met een plat lichaam en een korte staart, zoals de paddenkopagamen uit het geslacht Phrynocephalus. Veel soorten zijn bodembewoners die in kieren en spleten vluchten bij gevaar.
Het gebit is acrodont; de tanden staan op de kaakranden. Dit in tegenstelling tot leguanen die een plaurodont gebit hebben.[2] De schubben zijn relatief groot en vaak zijn ze voorzien van een kiel. Bij de agamen komen stekels op de kop, nek en aan de staart relatief veel voor.[3] De meeste soorten blijven klein, zo'n 10 tot 20 centimeter, voorbeelden zijn de kleinere soorten baardagamen uit het geslacht Pogona. De grootste soort is de soa-soa (Hydrosaurus amboinensis), die tot meer dan een meter lang kan worden. Mannetjes zijn bij veel geslachten spectaculair gekleurd, met name in de paartijd. Hierdoor worden sommige soorten door de plaatselijke bevolking onterecht als giftig gezien en gedood. Daarnaast hebben mannetjes vaak sterker ontwikkelde stekels en kammen op het lichaam in vergelijking met de vrouwtjes.
Agamen zijn carnivoor eten insecten en andere kleine dieren, eieren van andere dieren zoals hagedissen worden eveneens gegeten.[4] Een aantal soorten eet voor een deel plantendelen zoals bessen maar volledig vegetarisch worden ze in tegenstelling tot een aantal leguanen echter zelden.
Agamen kennen verschillende vormen van communicatie, de bekendste methode is het zwaaien met de poten en het knikken met de kop. Veel soorten kunnen ook hun gemoedstoestand uitdrukken in de lichaamskleur, net als bij kameleons voorkomt. De mannetjes van dergelijke soorten zijn vaak agressief en bewaken hun territorium fel tegen concurrentie.[4] De meeste agamen zijn eierleggend, sommige soorten zijn eierlevendbarend.
De vrouwtjes zetten meestal eieren af die worden begraven in de bodem.
Agamen hebben een groot verspreidingsgebied, ze leven in delen van de Oude Wereld en daarnaast in Australië. De verschillende soorten komen voor in delen van Azië, Australië, het Midden-Oosten, Afrika en Europa.[5]
Het verspreidingsgebied verschilt enigszins per onderfamilie. Soorten uit de onderfamilie Amphibolurinae komen voor in Australië en Azië terwijl de vertegenwoordigers van de Draconinae uitsluitend in Azië leven. In Europa komen slechts enkele soorten voor, de meest bekende Europese agame is de hardoen (Laudakia stellio). Ook enkele paddenkopagamen zijn in Europa te vinden. In Noord- en Zuid-Amerika komen geen soorten voor, deze continenten zijn het domein van de leguanen.[6]
Agamen komen voor in tropische of subtropische gebieden, enkele soorten hebben zich aangepast aan koelere of juist drogere en hete omstandigheden en leven in steppen en woestijnen. In tegenstelling tot de 'echte leguanen' (Iguanidae) is een betrekkelijk groot deel van de agamen bodembewonend, maar er zijn ook soorten die in bomen leven. Sommige soorten zijn sterk aangepast op het water, zoals de zeilhagedissen, en leven langs de oevers van meren en rivieren.[6]
Er zijn ongeveer 505 verschillende soorten agamen die verdeeld zijn over 62 geslachten en zes onderfamilies. Drie hiervan zijn erg talrijk aan geslachten zijn en drie onderfamilies bevatten slechts enkele geslachten. Achttien geslachten zijn monotypisch en worden vertegenwoordigd door slechts een enkele soort.[5]
Fossielen van agamen zijn bekend uit het late Krijt, voorbeelden zijn Priscagama en Mimeosaurus.[6] Deze dieren leefden in het huidige China en Mongolië.
Onderstaand een lijst van geslachten van agamen, zie voor alle soorten de lijst van agamen.
| Naam en auteur
|
Verspreidingsgebied
|
Aantal soorten
|
Voorbeeldsoort
|
Afbeelding
|
| Onderfamilie Agaminae Spix, 1825
|
Acanthocercus
Fitzinger, 1843
|
Afrika, Midden-Oosten: Angola, Botswana, Congo-Kinshasa, Djibouti, Eritrea, Ethiopië, Jemen, Kenia, Malawi, Mozambique, Namibië, Oeganda, Oman, Saoedi-Arabië, Somalië, Swaziland, Tanzania, Zambia, Zimbabwe, Zuid-Afrika
|
13
|
Blauwkeelagame
|
|
Agama
Daudin, 1802
|
Afrika; Algerije, Angola, Benin, Botswana, Burkina Faso, Centraal-Afrikaanse Republiek, Congo-Kinshasa, Djibouti, Egypte, Equatoriaal-Guinea, Eritrea, Ethiopië, Gabon, Gambia, Ghana, Guinee-Bissau, Guinee, Ivoorkust, Kaapverdië, Kameroen, Kenia, Liberia, Libië, Malawi, Mali, Marokko, Mauritanië, Mozambique, Namibië, Niger, Nigeria, Oeganda, Rwanda, Senegal, Sierra Leone, Soedan, Somalië, Swaziland, Tanzania, Togo, Tsjaad, Westelijke Sahara, Zambia, Zimbabwe, Zuid-Afrika
|
47
|
Agama planiceps
|
|
Bufoniceps
Sharma, 1978
|
Azië; India, Pakistan
|
1
|
Bufoniceps laungwalaensis
|
|
Laudakia
Gray, 1845
|
Azië: Afghanistan, China, India, Iran, Nepal, Pakistan
|
10
|
Laudakia tuberculata
|
|
Paralaudakia
Baig, Wagner, Ananjeva & Böhme, 2012
|
Azië, Midden-Oosten; Afghanistan, Armenië, Azerbeidzjan, China, Georgië, India, Iran, Kirgizië, Mongolië, Nepal, Oezbekistan, Pakistan, Rusland, Tadzjikistan, Turkmenistan, Turkije, mogelijk in Irak
|
8
|
Paralaudakia caucasia
|
|
Phrynocephalus
Kaup, 1825
|
Europa, Azië, Midden-Oosten: Afghanistan, Armenië, Azerbeidzjan, China, Irak, Iran, Jordanië, Kirgizië, Kazachstan, Mongolië, Oezbekistan, Oman, Pakistan, Qatar, Rusland, Saoedi-Arabië, Tadzjikistan, Tibet, Turkmenistan, Turkije, Verenigde Arabische Emiraten
|
31
|
Zonaanbidder
|
|
Pseudotrapelus
Fitzinger, 1843
|
Afrika, Arabisch Schiereiland; Egypte, Eritrea, Ethiopië, Israël, Jemen, Jordanië, Oman, Saoedi-Arabië, Soedan, Syrië, Verenigde Arabische Emiraten
|
6
|
Pseudotrapelus sinaitus
|
|
Stellagama
Linnaeus, 1758
|
Europa, Afrika, Midden-Oosten; Griekenland, Macedonië, Egypte, Israël, Jordanië, Libanon, Saoedi-Arabië, Turkije
|
1
|
Hardoen
|
|
Trapelus
Cuvier, 1817
|
Afrika, Arabisch Schiereiland, westelijk Azië; Afghanistan, Algerije, Azerbeidzjan, China, Egypte (land), India, Irak, Iran, Israël, Jordanië, Kazachstan, Kirgizië, Libië, Mali, Marokko, Mauritanië, Oezbekistan, Oman, Pakistan, Saoedi-Arabië, Soedan, Syrië, Qatar, Rusland, Tadzjikistan, Tsjaad, Tunesië, Turkmenistan, Verenigde Arabische Emiraten, Westelijke Sahara
|
13
|
Trapelus mutabilis
|
|
Xenagama
Boulenger, 1895
|
Afrika; Somalië, Ethiopië
|
4
|
Xenagama taylori
|
|
| Onderfamilie Amphibolurinae Wagler, 1830
|
Amphibolurus
Wagler, 1830
|
Australië; Nieuw-Zuid-Wales, Queensland, Victoria, West-Australië, Zuid-Australië
|
4
|
Amphibolurus muricatus
|
|
Chelosania
Gray, 1845
|
Australië; Noordelijk Territorium, Queensland, West-Australië
|
1
|
Chelosania brunnea
|
-
|
Chlamydosaurus
Gray, 1825
|
Australië, Nieuw-Guinea
|
1
|
Kraaghagedis
|
|
Ctenophorus
Fitzinger, 1843
|
Australië; Nieuw-Zuid-Wales, Noordelijk Territorium, Queensland, Victoria, West-Australië, Zuid-Australië
|
33
|
Ctenophorus fordi
|
|
Diporiphora
Gray, 1842
|
Australië, Azië; Nieuw-Guinea
|
22
|
Diporiphora bilineata
|
|
Gowidon
Boulenger, 1883
|
Australië (Noordelijk Territorium, Queensland, West-Australië, Zuid-Australië)
|
1
|
Gowidon longirostris
|
-
|
Hypsilurus
Peters, 1867
|
Azië; Indonesië, Nieuw-Guinea, Papoea-Nieuw-Guinea, Australië
|
17
|
Hypsilurus nigrigularis
|
-
|
Intellagama
Gray, 1831
|
Australië (Nieuw-Zuid-Wales, Queensland, Victoria)
|
1
|
Lesueurs wateragame
|
|
Lophognathus
Gray, 1842
|
Australië, Azië; Indonesië
|
3
|
Lophognathus gilberti
|
|
Lophosaurus
Fitzinger, 1843
|
Australië, Azië; Indonesië
|
3
|
Boyd's hoekkopagame
|
|
Moloch
Gray, 1841
|
Australië
|
1
|
Bergduivel
|
|
Physignathus
Cuvier, 1829
|
Azië; China, Vietnam, Cambodja
|
1
|
Indochinese wateragame
|
|
Pogona
Ahl, 1926
|
Australië
|
7
|
Dwergbaardagame
|
|
Rankinia
Gray, 1841
|
Australië
|
1
|
Rankinia diemensis
|
|
Tropicagama
Günther, 1867
|
Australië, Azië; Indonesië, Nieuw-Guinea
|
1
|
Tropicagama temporalis
|
|
Tympanocryptis
Peters, 1863
|
Australië
|
15
|
Tympanocryptis pinguicolla
|
|
| Onderfamilie Draconinae Fitzinger, 1826
|
Acanthosaura
Gray, 1831
|
Azië; Cambodja, China, Indonesië, Laos, Maleisië, Myanmar, Thailand, Vietnam
|
12
|
Bergstekelnekagame
|
|
Aphaniotis
Peters, 1864
|
Azië; Indonesië, Maleisië, Singapore, Thailand
|
3
|
Aphaniotis ornata
|
|
Bronchocela
Kaup, 1827
|
Azië; Cambodja, China, Filipijnen, India, Indonesië, Maleisië, Myanmar, Singapore, Nieuw-Guinea, Thailand
|
13
|
Bronchocela cristatella
|
|
Calotes
Cuvier, 1817
|
Azië, Midden-Oosten; Afghanistan, Bangladesh, Bhutan, Cambodja, China, India, Indonesië, Iran, Laos, Maleisië, Myanmar, Nepal, Pakistan, Sri Lanka, Thailand, Vietnam
|
23
|
Calotes mystaceus
|
|
Ceratophora
Gray, 1834
|
Azië; Sri Lanka
|
5
|
Ceratophora stoddartii
|
|
Complicitus
Hidetoshi Ota & Hikida, 1991
|
Azië; Maleisië
|
1
|
Complicitus nigrigularis
|
-
|
Cophotis
Peters, 1861
|
Azië; Sri Lanka
|
2
|
Ceylonese dove agame
|
-
|
Coryphophylax
Fitzinger, 1861
|
Azië; India
|
2
|
Coryphophylax brevicaudus
|
-
|
Cristidorsa
Fitzinger, 1861
|
Azië; India, Myanmar
|
2
|
Cristidorsa otoi
|
|
Dendragama
Doria, 1888
|
Azië; Indonesië
|
3
|
Dendragama australis
|
-
|
Diploderma
Hallowell, 1861
|
Azië, China, Japan, Myanmar, Taiwan, Tibet, Thailand, Vietnam
|
25
|
Diploderma swinhonis
|
|
Draco
Linnaeus, 1758
|
Azië, Bangladesh, Cambodja, China, Filipijnen, India, Laos, Indonesië, Maleisië, Myanmar, Oost-Timor, Singapore, Thailand, Vietnam
|
40
|
Draco dussumieri
|
|
Gonocephalus
Kaup, 1825
|
Azië; Filipijnen, Indonesië, Maleisië, Thailand, Vietnam
|
16
|
Gonocephalus bornensis
|
|
Harpesaurus
Boulenger, 1885
|
Azië; Indonesië, Maleisië
|
5
|
Harpesaurus modiglianii
|
-
|
Hypsicalotes
Grijs, 1937
|
Azië; Indonesië, Maleisië
|
1
|
Hypsicalotes kinabaluensis
|
|
Japalura
Gray, 1853
|
Azië; Bhutan, China, India, Myanmar, Nepal, Pakistan
|
7
|
Japalura major
|
|
Lophocalotes
Günther, 1872
|
Azië; Indonesië
|
2
|
Lophocalotes ludekingi
|
|
Lyriocephalus
Merrem, 1820
|
Azië; Sri Lanka
|
1
|
Lierkopagame
|
|
Malayodracon
Boulenger1908
|
Azië; Maleisië
|
1
|
Malayodracon robinsonii
|
-
|
Mantheyus
Manthey & Nabhitabhata, 1991
|
Azië; Laos, Thailand
|
1
|
Mantheyus phuwuanensis
|
|
Microauris
Krishnan, 2008
|
Azië; India
|
1
|
Microauris aurantolabium
|
-
|
Monilesaurus
Pal, Vijayakumar, Shanker, Jayarajan & Deepak, 2018
|
Azië; India
|
4
|
Monilesaurus ellioti
|
|
Oriocalotes
Smith, 1935
|
Azië; China, India
|
1
|
Oriocalotes paulus
|
|
Otocryptis
Wagler, 1830
|
Azië; India, Sri Lanka
|
3
|
Otocryptis nigristimata.jpg
|
|
Phoxophrys
Hubrecht, 1881
|
Azië; Indonesië, Maleisië
|
5
|
Phoxophrys borneensis
|
-
|
Psammophilus
Fitzinger, 1843
|
Azië; India
|
2
|
Psammophilus dorsalis
|
|
Pseudocalotes
Fitzinger, 1843
|
Azië; Cambodja, China, India, Indonesië, Laos, Maleisië, Myanmar, Thailand, Vietnam
|
23
|
Pseudocalotes floweri
|
|
Pseudocophotis
Manthey & Grossmann, 1997
|
Azië; Indonesië, Vietnam
|
2
|
Pseudocophotis sumatrana
|
-
|
Ptyctolaemus
Peters, 1865
|
Azië; Bangladesh, China, India, Myanmar
|
2
|
Ptyctolaemus gularis
|
-
|
Salea
Gray, 1845
|
Azië, India
|
3
|
Salea horsfieldii
|
|
Sarada
Deepak, Giri & Karanth, 2016
|
Azië, India
|
3
|
Sarada superba
|
|
Sitana
Cuvier, 1829
|
Azië; India, Nepal, Sri Lanka
|
13
|
Sitana attenboroughii
|
|
Thaumatorhynchus
Parker, 1924
|
Azië; Indonesië
|
1
|
Thaumatorhynchus brooksi
|
-
|
| Onderfamilie Hydrosaurinae Kaup, 1828
|
Hydrosaurus
Kaup, 1828
|
Azië; Filipijnen, Indonesië, Nieuw-Guinea
|
3
|
Filipijnse waterleguaan
|
|
| Onderfamilie Leiolepidinae Fitzinger, 1843
|
Leiolepis
Cuvier, 1829
|
Azië; China, Cambodja, Indonesië, Laos, Maleisië, Myanmar, Thailand, Vietnam
|
9
|
Vlinderagame
|
|
| Onderfamilie Uromastycinae Theobald, 1868
|
Saara
Gray, 1845
|
Azië, Midden-Oosten; Afghanistan, India, Iran, Irak, Pakistan
|
3
|
Indische doornstaartagame
|
|
Uromastyx
Merrem, 1820
|
Afrika, Arabisch Schiereiland, Midden-Oosten, Azië; Algerije, Djibouti, Egypte, Eritrea, Ethiopië, Irak, Iran, Israël, Jemen, Jordanië, Libië, Mali, Mauritanië, Niger, Oman, Saoedi-Arabië, Soedan, Somalië, Syrië, Tsjaad en Westelijke Sahara
|
15
|
Afrikaanse doornstaartagame
|
|
Referenties
- ↑ (en) Delfino MT, Kotsakis T, Arca M. (2008). Agamid lizards from the Plio-Pleistocene of Sardinia (Italy) and an overview of the European fossil record of the family. Geodiversitas 30 (3): 641-656.
- ↑ a b Bernhard Grzimek, Het Leven Der Dieren Deel VI: Reptielen. Kindler Verlag AG (1971), Pagina 239, 240. ISBN 90 274 8626 3.
- ↑ a b Steve K. Wilson, The Reptiles of Queensland. Reed New Holland Publishers (2015), Pagina 188. ISBN 9781921517488.
- ↑ a b D Hillenius ea, Spectrum Dieren Encyclopedie Deel 1 pagina's = Pagina 26, 27. Uitgeverij Het Spectrum (1971). ISBN 90 274 2097 1.
- ↑ a b Peter Uetz & Jakob Hallermann, The Reptile Database - Agamidae.
- ↑ a b c Animal Diversity Web - Heather Heying, Agamidae. Gearchiveerd op 29 mei 2014.
Bronnen
- (nl) – Bernhard Grzimek - Het leven der dieren deel VI :Reptielen - Pagina 239, 240 - Kindler Verlag AG - 1971 - ISBN 9027486263
- (en) – Peter Uetz & Jakob Hallermann - The Reptile Database - Agamidae - Website Geconsulteerd 20 juli 2019
- (en) – Animal Diversity Web - Heather Heying - Agamidae - Website
|
Wikimedia Commons
Wikispecies
_male_(30371669133).jpg)
_(8603768596).jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
_(9855258216).jpg)
_-_Flickr_-_GregTheBusker.jpg)
_-_Khao_Yai_National_Park_-_3.jpg)
_juvenile_(7781625808).jpg)
.jpg)
_(15645995756).jpg)
.jpg)
%3F_(19696714284).jpg)
_male_(6679674877).jpg)
_by_Rushen.jpg)
