Albert Delahaye

Albert Delahaye
Algemene informatie
Geboren	18 oktober 1915
Geboorteplaats	Klimmen
Overleden	19 januari 1987
Overlijdensplaats	Breda
Land	Nederland
Beroep	Archivaris
Werk
Bekende werken	Steenbergen in de Middeleeuwen (1972)
Dbnl-profiel
Portaal    Geschiedenis

Albert Delahaye (Klimmen, 18 oktober 1915 – Breda, 19 januari 1987) was een Nederlandse archivaris die vooral bekendstaat om zijn controversiële geschiedkundige theorieën.

De kern van Delehaye's opvattingen wordt gevormd door de bewering dat de belangrijkste gebeurtenissen uit de Nederlandse geschiedenis in de Romeinse tijd en de Vroege Middeleeuwen zich in werkelijkheid in Noord-Frankrijk zouden hebben afgespeeld. Latere geschiedschrijvers zouden de feiten hebben verdraaid, waardoor de historische wetenschap zich een rad voor ogen zou hebben laten draaien. Het feit dat zijn argumenten niet werden aanvaard, zag Delahaye en zijn aanhangers als bewijs dat het complot om de geschiedenis te willen verdraaien nog steeds werkzaam was.

Delayahe's theorieën stuitten in wetenschappelijke kringen vooral op irritatie en onbegrip. Ze vormen een schoolvoorbeeld van wantrouwen tegen gevestigde instituties en opvattingen, die men verwijt onvoldoende open te staan voor alternatieve meningen.

Professionele werkzaamheden

Delahaye was opgeleid als archivaris en was van 1946-1957 wetenschappelijk archiefambtenaar (adjunct-archivaris) van Nijmegen. In 1957 werd hij benoemd als directeur van het archivariaat West-Brabant en bij zijn pensioen op 65-jarige leeftijd in oktober 1980 was hij directeur van het Archivariaat Nassau Brabant. Samen met onder meer Jelle Vervloet schreef hij in 1972 een basiswerk over de geschiedenis van Steenbergen, Steenbergen in de Middeleeuwen.

Denkbeelden

Delahaye had afwijkende theorieën over de Nederlandse geschiedenis uit de Romeinse tijd en de vroege middeleeuwen. Hij stelde dat veel (plaats)namen uit oude geschriften door de traditionele wetenschap verkeerd geïnterpreteerd waren. Ook ontbrak het zijns inziens aan relevante archeologische vondsten. Zo vond hij het onlogisch dat Willibrord als bisschop in Utrecht zou hebben gezeteld en tegelijkertijd abt zou zijn geweest van het klooster te Echternach (tegenwoordig in Luxemburg). Veel van deze plaatsen zouden zuidwestelijker gezocht moeten worden, met name in Frans-Vlaanderen.

De Bataven moesten zijns inziens niet in de Betuwe, maar in het huidige Noord-Frankrijk bij Béthune worden geplaatst. Bij de Romeinse stad Ulpia Noviomagus Batavorum zou het niet om Nijmegen zijn gegaan. Verder stelde hij dat de riviernaam Renus bij Romeinse en vroegmiddeleeuwse schrijvers niet per definitie als de huidige Rijn gelezen moet worden. Volgens hem was het een algemeen woord dat "stroom" betekent en zag hij dit onder andere in de Franse riviernamen Renon, Rhins en de Renne gereflecteerd.

Zijn visie had ook gevolgen voor zijn blik op de geschiedschrijving van andere regio's. Zo was Delahaye het niet eens met de gedachte dat Liudger onder andere in Hunsingo en Fivelingo gewerkt zou hebben. Delahaye stelde dat Hunusga in de oude teksten Hinges zou kunnen zijn (ten noordwesten van Béthune) en dat Fivelga bij Fiefs (ten westen van Béthune) gezocht zou moeten worden.

Een belangrijk argument vormden voor Delahaye de Duinkerke-transgressies, die er volgens hem toe hadden geleid dat grote delen van de Nederlandse en Duitse kuststreek van de 3e en 9e eeuw onder water stonden. Mede daar zouden allerlei vroegmiddeleeuwse gebeurtenissen onmogelijk in Nederland hebben kunnen plaatsvinden. Zo bestreed hij dat Bonifatius bij Dokkum in de huidige Nederlandse provincie Friesland zou zijn vermoord. De omgeving van Dokkum was in zijn ogen voor bewoning te nat.

Op de door hem onderzochte locaties ontbraken volgens hem de vroegmiddeleeuwse archeologische vondsten. Tussen de Romeinse de laatmiddeleeuwse vondsten bevond zich een lacune. Dat gold volgens hem ook voor de opgravingen bij Wijk bij Duurstede, waarbij het volgens hem niet om Dorestad konden gaan. De bijzondere vondsten op dit plek toonden zijns inziens aan dat Dorestad hier juist niet moet hebben gelegen, omdat ze niet strookten met de historische gegevens. Zo miste hij bijvoorbeeld de kerken die hier zouden moeten zijn. Delahaye stelde daarom dat Dorestad gelokaliseerd moest worden bij Noord-Franse plaats Ouderwijk (Audruicq). Daar zouden dan ook de invallen van Noormannen plaats hebben gehad, en niet in Nederland. In dezelfde omgeving meende hij kandidaten gevonden te hebben voor de rivieren Renus en Lokkia, die in het Cartularium van bisschop Radboud worden genoemd. Het zou niet om de Rijn en de Lek gaan, maar om de Louqin, een watertje dat uitmondt in de Hem, die hij als Renus identificeerde.

Kritiek

Delahaye verkondigde zijn opvattingen op felle en soms querulanteske toon, maar kreeg van meerdere kanten harde kritiek. Dat begon toen hij zich in het openbaar ging afvragen of Karel de Grote wel een paleis had laten bouwen op het Valkhof in Nijmegen. Volgens Delahaye was het namelijk vreemd dat het centrum van Nijmegen niet rondom het zogenaamd Karolingisch paleis lag maar verderop. Toen hij ging beweren dat het Noviomagus uit de oude documenten niet naar Nijmegen verwijst, maar naar Noyon, werd zijn positie onhoudbaar en vertrok hij als stadsarchivaris.

Delahaye heeft nooit van zijn visie af willen wijken, ondanks talrijke tegenargumenten van historici, taalkundigen, archeologen en historisch-geografen. Bodemvondsten uit bijvoorbeeld Wieuwerd maakten geen indruk.

De voornaamste kritiek van professionele historici was dat Delahaye geen zelfkritiek zou tonen: "Zijn theorie moest en zou de juiste zijn". Hij was ervan overtuigd dat de gangbare opvattingen berusten op misvattingen of zelfs op historische complotten die de werkelijkheid trachtten te verdoezelen. Om dit te bewijzen zou hij taalkundige en archeologische bewijzen stelselmatig hebben verdraaid.

Delahaye's denkbeelden stonden echter niet volledig vast. In opeenvolgende geschriften stelde hij zijn visie bij en kwam hij meermalen met zijns inziens verbeterde identificaties van plaatsnamen. De stelling dat Willibrord en een aantal andere missionarissen vooral in Frans-Vlaanderen en zeker niet in Nederland actief waren geweest, bleef hij echter hartstochtelijk verdedigen.

De Belgisch taal- en naamkundige en paleograaf dr. Maurits Gysseling schreef in 1980 het artikel Lag Nederland in Frankrijk? Hij richt zich daarin op Delaye's bewering dat de plaats Trajectum in Romeinse en vroegmiddeleeuwse bronnen niet Utrecht zou zijn, maar Tournehem-sur-la-Hem. Gysseling meende alle beweringen van Delahaye te kunnen falsifiëren.

Verder namen de hoogleraren Jules Bogaers en Piet Leupen het in 1982 tegen Delahaye op. In het eerste deel van een tweeluik gaat Bogaers eerst in op Delahaye's bewering dat Nijmegen niet als Noviomagus op de Peutinger kaart zou staan. Dit is volgens hem "klinkklare kletspraat". Leupen beargumenteert in deel twee waarom een tekst over de 'bisschop van Nijmegen' toch in het Bronnenboek van Nijmegen is blijven staan. In het artikel De oorsprong van de Sint Maartensverering in Utrecht beargumenteert Martin W.J. de Bruijn dat de door Delahaye vermeende breuk (bij het aantreden van Baldrik). in de opvolging van de Utrechtse bisschoppen niet aangetoond kan worden.

Medievaliste Martine De Reu van de Universiteit Gent concludeerde in 1989 dat Delahayes identificaties "op historische gronden zeer onwaarschijnlijk, soms zelf onmogelijk" zijn. Naar haar mening heeft Delahaye niet kunnen bewijzen "dat Nederland een stuk geschiedenis van Noord-Frankrijk 'gestolen' heeft".

De aanhangers van Delahaye hebben zich door dit alles echter niet laten overtuigen. In het boek Willibrord en Bonifatius. Waren ze ooit in Nederland? (een uitgave van SEM en Uitgeverij Papieren Tijger uit 2004) worden de argumenten opnieuw tegen elkaar afgewogen.

Nalatenschap

Het gedachtegoed van Delahaye werd ook na zijn dood met verve verdedigd door een groep aanhangers, waaronder zijn zoon Guido Delahaye. Een van zijn volgelingen was de Vlaamse classicus Joël Vandermaele (1930-2017), die in een aantal publicaties trachtte aan te tonen dat bekende werken als Beowulf, het Gudrunlied en het (fictieve) Oera Linda Boek zich in Frans-Vlaanderen hadden afgespeeld.

Historisch geografen beklaagden zich dat Delahaye's medestanders zich onttrokken aan het publieke debat, maar de heemkundetijdschriften wel overstelpten met misleidende artikelen. Een stortvloed aan nieuwe publicaties op het gebied van geologie, archeologie, geschiedschrijving en taalkunde lieten zien dat zijn opvattingen ongegrond waren. Zijn volgelingen lieten zich daardoor echter slechts ten dele overtuigen. Via het internet vonden Delahaye's opvattingen een nieuw en dikwijls geëngageerd publiek.

Een aantal critici van de gangbare visie op de Nederlandse geschiedenis vormden een subgroep binnen de Studiekring Eerste Millennium (SEM). Deze studiekring houdt zich bezig met onderzoek en studie van de geschiedenis van de Lage landen in het eerste millennium. De hypotheses van Delahaye vormen een alternatieve visie op deze periode, die het bestuderen waar werd geacht. Binnen de studiekring bestaat echter ook kritiek op de opvattingen van Delahaye. De kring tekent naar eigen zeggen voor een zo open mogelijke discussie, onder meer via het tijdschrift SEMafoor.

Bibliografie

• Van Dorestadum tot Waderlo, Zundert, 1979, 112 blz.
• Holle boomstammen. De historische mythen van Nederland, ontleend aan Frans Vlaanderen, Tournehem-Zundert, 1980, 462 blz.
• De bisschop van Nijmegen, paperback, 1982, 162 blz.
• De ware kijk op … Deel 1, Noyon, het land van Béthune en Frisia / Teksten 1 tot 497, 1984, 650 blz.
• Ontspoorde historie, 1992, 326 blz.

Repliek

• Gijs van Udenhout, Willibrord en Bonifatius. Waren ze ooit in Nederland?. Gearchiveerd op 6 maart 2016.

• Post, R. (1956). Het Karolingische Paleis op het Valkhof. Gearchiveerd op 18 januari 2017. Numaga: tijdschrift gewijd aan heden en verleden van Nijmegen en omgeving 3 (2)

• Stolte, B.H. (1958), Nijmegen is tóch Noviomagum. AO-reeks. Gearchiveerd op 10 augustus 2020.

• Stolte, B. (1963). Demystificatie van het mysterie van de Keizer Karel-stad. Gearchiveerd op 18 januari 2017. Numaga: tijdschrift gewijd aan heden en verleden van Nijmegen en omgeving 10 (1)

• Stolte, B. (1966). Overbodige vraagstukken in de historische geografie van Nederland. Gearchiveerd op 18 januari 2017. Numaga: tijdschrift gewijd aan heden en verleden van Nijmegen en omgeving 13 (1)

• Gysseling, M. (1980). Lag Nederland in Frankrijk?. Jaarboek De Franse Nederlanden 5: 139-157

• Bogaers, J.E., Leupen, P.H.D. (1982). Nijmegen en de dooddoeners van Delahaye. Gearchiveerd op 18 januari 2017. Numaga: tijdschrift gewijd aan heden en verleden van Nijmegen en omgeving 29 (3/4): 69-81

• Bijsterveld, A. (1983). Albert Delahaye, Willibrord en Waalre, de zwakheid van Delahaye’s beweringen. Tijdschrift Brabants Heem 35 (2, 3 en 4)

• De Reu, M. (1989). Willibrord in Nederland: een mythe?. Gearchiveerd op 3 december 2019. Handelingen der Maatschappij voor Geschiedenis en Oudheidkunde te Gent xxxxiii

Externe links

• Albert Delahaye: De ware geschiedenis van Nederland. Stichting Albert Delahaye. Gearchiveerd op 12 maart 2007.
• Guido B.M. Delahaye, De Nederlandse geschiedenis tot de tiende eeuw is een mythe. Gearchiveerd door de Koninklijke Bibliotheek als digitaal erfgoed (2019).
• SEMafoor. Stichting Eerste Milennium.
• Nifterlaca - Vraagstukken omtrent de geschiedenis van de Lage Landen gedurende het eerste milennium (online community). Redactie: Dagobert (Jeff van Hout).

Noten