Bijvoet-ooibos

Bijvoet-ooibos
Bijvoet-ooibos met koniks
Syntaxonomische indeling
Klasse: Salicetea purpureae (klasse van de wilgenvloedbossen en -struwelen) Orde: Salicetalia (orde van de wilgenvloedbossen en -struwelen) Verbond: Salicion albae (verbond van de wilgenvloedbossen en -struwelen)
Associatie
Artemisio-Salicetum albae Hommel, Stortelder & Zonneveld, 1999
Afbeeldingen op Wikimedia Commons

Het bijvoet-ooibos (Artemisio-Salicetum albae) is een associatie uit het verbond van de wilgenvloedbossen en -struwelen (Salicion albae). Het is een plantengemeenschap van pioniersoorten die voorkomt in uiterwaarden en op rivierstranden die regelmatig overstromen, en die gedomineerd wordt door smalbladige wilgen. Vaak komt het bijvoet-ooibos voor als galerijbos langs grote rivieren.

Deze associatie komt in Nederland vrij algemeen voor langs de grote rivieren; in Vlaanderen is ze beperkt tot de Grensmaas.

Naamgeving en codering

• Engels: Softwood shrubs with black poplar and willow
• Syntaxoncode voor Nederland (RVvN): r41Aa01
• Natura2000-habitattype (EU-code): H91E0A

De wetenschappelijke naam Artemisio-Salicetum albae is afgeleid van de botanische namen van twee belangrijke soorten binnen deze associatie, de bijvoet (Artemisia vulgaris) en de schietwilg (Salix alba).

Kenmerken

Algemeen

Het bijvoet-ooibos komt voor in zeer dynamische plaatsen, vlak bij de rivier in uiterwaarden, op rivierstranden langs de grote rivieren en in zoetwatergetijdengebied. De bodem bestaat uit matig fijn tot matig grof, kalkrijk zand, eventueel gemengd met slib. De standplaatsen worden regelmatig overstroomd, maar drogen in de zomer uit wanneer de grondwaterspiegel tot meer dan 50 cm diepte zakt. De werking van het water maakt dat erosie en sedimentatie elkaar afwisselen, en dat het vele aangevoerde strooisel snel mineraliseert.

Buiten hun natuurlijke standplaatsen kan dit bostype ook aangetroffen worden op pas vergraven terreinen op zandbodems.

Vegetatiestructuur

Het bijvoet-ooibos is een pioniervegetatie met een open, lage boomlaag die vaak niet te onderscheiden is van de struiklaag.

De kruidlaag kan bestaan uit een- en tweejarige planten, of uit meerjarige planten met wortelstokken of bovengrondse uitlopers, afhankelijk van de dynamiek van het ooibos.

Een terrestrische moslaag is doorgaans afwezig, maar bij dichte groei en door de nabijheid van water, ontstaat een milieu met hoge luchtvochtigheid dat zeer gunstig is voor een rijke epifytenbegroeiing.

Subassociaties in Nederland en Vlaanderen

Van het bijvoet-ooibos worden in Nederland en Vlaanderen twee subassociaties onderscheiden.

Subassociatie met zwarte populier

Het bijvoet-ooibos met zwarte populier (Artemisio-Salicetum populetosum nigrae) is een subassociatie waarin de kensoort zwarte populier (Populus nigra) een belangrijke rol speelt. De syntaxoncode voor Nederland (RVvN) is r41Aa01a.

Subassociatie met fioringras

Het bijvoet-ooibos met fioringras (Artemisio-Salicetum agrostietosum stoloniferae) is een subassociatie met een belangrijk aandeel van fioringras (Agrostis stolonifera). De syntaxoncode voor Nederland (RVvN) is r41Aa01b.

Diagnostische taxa voor Nederland en Vlaanderen

Zwarte populier

Schietwilg

Katwilg

Grote brandnetel

Ruw beemdgras

Het bijvoet-ooibos heeft in Vlaanderen en Nederland één kensoort, de zwarte populier. Daarnaast komen ook de kensoorten van de klasse in dit bostype voor, vooral de dominante schietwilg en de katwilg.

In de kruidlaag zijn grote brandnetel en ruw beemdgras dominant. De associatie kan onderscheiden worden van beide andere associaties in het verbond, het lissen-ooibos en het veldkers-ooibos, door de aanwezigheid van ruigtesoorten als de akkerdistel, boerenwormkruid en bijvoet, en van pioniersoorten als de grote weegbree, vijfvingerkruid en zilverschoon.

In dit bostype kunnen regelmatig neofyten gevonden worden, zoals het bezemkruiskruid, de late stekelnoot en de reuzenbalsemien.

In de onderstaande tabel staan de belangrijkste diagnostische plantentaxa van het bijvoet-ooibos voor Nederland en Vlaanderen.

Kensoort	Diff.soort	Presentie	Nederlandse naam	Wetenschappelijke naam	Opmerking
Boomlaag
kA		> 10%	zwarte populier	Populus nigra
kK		> 70%	schietwilg	Salix alba
kK		> 50%	katwilg	Salix viminalis
kK		> 40%	amandelwilg	Salix triandra
kK		< 10%	bittere wilg	Salix purpurea
kK		< 10%	kraakwilg	Salix fragilis
Struiklaag
			-
Kruidlaag
		> 80%	grote brandnetel	Urtica dioica
		> 70%	ruw beemdgras	Poa trivialis
	dS	> 60%	fioringras	Agrostis stolonifera	t.o.v. subassociatie met fioringras
	dA	> 60%	akkerdistel	Cirsium arvense	t.o.v. andere associaties van het verbond
		> 50%	rietgras	Phalaris arundinacea
		> 50%	kruipende boterbloem	Ranunculus repens
		> 40%	reukeloze kamille	Tripleurospermum maritimum
		> 40%	hondsdraf	Glechoma hederacea
	dA	> 40%	bijvoet	Artemisia vulgaris	t.o.v. andere associaties van het verbond
		> 40%	dauwbraam	Rubus caesius
	dA	> 40%	vijfvingerkruid	Potentilla reptans	t.o.v. andere associaties van het verbond
	dA		boerenwormkruid	Tanacetum vulgare	t.o.v. andere associaties van het verbond
	dA		grote weegbree	Plantago major	t.o.v. andere associaties van het verbond
	dA		zilverschoon	Potentilla anserina	t.o.v. andere associaties van het verbond
	dA		akkerkers	Rorippa sylvestris	t.o.v. andere associaties van het verbond
			herik	Sinapsis arvensis
			bezemkruiskruid	Senecio inaequidens	neofyt
			late stekelnoot	Xanthium strumarium	neofyt
			reuzenbalsemien	Impatiens glandulifera	neofyt
Moslaag
			-

Verspreiding

Het verspreidingsgebied van het bijvoet-ooibos omvat de laaglanden van Europa langs de grote rivieren.

In Nederland komt het vooral voor langs de Waal, de Gelderse IJssel, de Rijn, de Lek en de Maas, en in het zoetwatergetijdengebied.

In Vlaanderen is deze associatie beperkt tot de vallei van de Grensmaas.

In beide landen is door de natuurontwikkeling van de laatste jaren de associatie in oppervlakte toegenomen.

Afbeeldingen

• 

  Een hoog bijvoet-ooibos in de Klompenwaard

• 

  Winteraspect van een bijvoet-ooibos

Zie ook

• Vegetatiekunde van A tot Z
• Lijst van bosgemeenschappen in Nederland

Mediabestanden

Zie de categorie Artemisio-Salicetum albae van Wikimedia Commons voor mediabestanden over dit onderwerp.

Bronnen, noten en/of referenties

• Schaminée, J. H. H., Sýkora, K., Smits, N. & Horsthuis, M., 2010: Veldgids Plantengemeenschappen van Nederland. KNNV Uitgeverij, Zeist.
• K.Sýkora, 2008: Field Guide Dutch Plant Communities. Species composition and ecology
• B.De Fré & M.Hoffmann, 2002: Systematiek van natuurtypen voor Vlaanderen: 9. Struwelen en mantels. Verslag van het Instituut voor Natuurbehoud 2002.
• Decleer, K. (red.), 2007: Europees beschermde natuur in Vlaanderen en het Belgisch deel van de Noordzee. Habitattypen, dier- en plantensoorten. Mededelingen van het Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek INBO.M.2007.01, Brussel, 584 p. ISBN 978-90-403-0267-1

---

Indeling van de vegetatieklasse Salicetea purpureae (klasse van de wilgenvloedbossen en -struwelen)
Orde: Salicetalia (orde van de wilgenvloedbossen en -struwelen) Verbond: Salicion albae (verbond van de wilgenvloedbossen en -struwelen) Associaties: Artemisio-Salicetum albae (bijvoet-ooibos) · Irido-Salicetum albae (lissen-ooibos) · Cardamino amarae-Salicetum albae (veldkers-ooibos)