Christian Felix Weiße

Christian Felix Weiße
	Christian Felix Weiße, geschilderd door Anton Graff, rond 1769.
Algemene informatie
Geboren	28 januari 1726
Geboorteplaats	Annaberg
Overleden	16 december 1804
Overlijdensplaats	Stötteritz
Land	Duitsland
Beroep	schrijver, dichter, pedagoog
Werk
Genre	toneelstukken, kinderboeken
Stroming	Verlichting
Bekende werken	Kleine Lieder für Kinder (1766), Der Kinderfreund (1775–1782)
	Dbnl-profiel
Portaal	Literatuur

Christian Felix Weiße (Annaberg, 28 januari 1726 — Stötteritz, 16 december 1804) was een Duitse schrijver, dichter en pedagoog. Hij was een belangrijke vertegenwoordiger van de Verlichting en wordt beschouwd als de grondlegger van de Duitse kinderliteratuur.^[1]

Hij heeft bovendien de aanzet gegeven tot het begin van de gericht voor kinderen geschreven literatuur in Nederland. Weiße was namelijk (met de Duitse kinderdichter Gottlob Burmann) de belangrijkste inspiratiebron voor de Nederlandse kinderdichter Hieronymus van Alphen,^[2] die met zijn Kleine Gedigten voor kinderen (1778) op zijn beurt als de grondlegger van de kinderliteratuur in Nederland wordt gezien.^[3]^[4]

Bovendien werd Weißes kindertijdschrift Der Kinderfreund (1775 tot 1782) als De Vriend der Kinderen (1779-1783) in het Nederlands vertaald. Daarmee kan de kiem van de Nederlandstalige kinderliteratuur herleid worden tot deze Duitse verlichtings-pedagoog.

Leven en werk[bewerken | brontekst bewerken]

Christian Felix Weiße was de zoon van Christian Heinrich Weiße (overl. in 1730) en Christiane Elisabeth Kleemann. Hij was de helft van een tweeling (zijn tweelingzus was Johanne Christiane). Zijn vader was hoofd van een Latijnse school en onderwijzer in oosterse en moderne Europese talen. Toen Christian één jaar oud was, verhuisde het gezin naar Altenburg in Thüringen. Hier volgde hij het gymnasium en schreef hij zijn vroegste gedichten.^[5]

Later verhuisde het gezin naar Leipzig. Hier studeerde hij filologie en theologie aan de Universiteit van Leipzig (1745-1750). Hij maakte hier kennis met mensen als de dichter Christian Fürchtegott Gellert, schrijver en aanhanger van de Verlichting Gotthold Ephraim Lessing, theaterdirectrice Friederike Caroline Neuber, schrijver Gottlieb Rabener en dichter Ewald Christian von Kleist. Deze mensen waren zowel bewonderaars als critici van zijn werk. Zijn eerste deel van Beytrag zum deutschen Theater verscheen in 1759.

Na zijn studie werd Weiße privéleraar bij graaf Geyersberg, die hij ook uit zijn studietijd kende. In 1759 werd hij door Friedrich Nicolai gevraagd om redacteur te worden van het tijdschrift Bibliothek der schönen Wissenschaften ("Bibliotheek der schone wetenschappen"), dat Nicolai twee jaar daarvoor had opgericht. Weiße bleef hier tot 1788 aan verbonden. In hetzelfde jaar 1759 ging Weiße met zijn leerling Johann Heinrich von Geyersberg naar Parijs. Na zijn terugkeer zegde hij zijn baan als onderwijzer op en werd gezelschapsheer van graaf Schulenburg in diens kasteel in Burgscheidungen.

Kindertijdschrift *Der Kinderfreund* (deel 11, 1781).

Grafsteen van Christian Felix Weiße op het Alten Johannisfriedhof in Leipzig.

In 1762 werd Christian Weiße belastinginner in Leipzig en in het jaar erna trouwde hij met Christiane Platner, dochter van een befaamde arts en zuster van antropoloog en filosoof Ernst Platner. Zij kregen vijf kinderen: Christiana Henriette, Christian Ernst, Christian August, Carolina Sophia und Juliana Dorothea. In deze periode gaf hij zijn eerste kinderliedboek uit, Kleine Lieder für Kinder (1766), en zijn eerste kinderboek, Neues ABC-Buch (1772).

Kort daarna bracht Weiße een heel nieuw genre in omloop, het tijdschrift Der Kinderfreund ("De kindervriend"), dat hij uitgaf van 1775 tot 1782 (24 afleveringen). Dit wordt beschouwd als het eerste kindertijdschrift in Duitsland en werd enkele jaren later vertaald als De Vriend der Kinderen (1779-1783), het eerste kindertijdschrift in het Nederlands.

In de jaren 1770-1780 verschenen verzamelde werken van zowel zijn blijspelen (3 dln.) als zijn treurspelen (5 dln.). Vier van zijn gedichten werden op muziek gezet door Wolfgang Amadeus Mozart. Hoewel Weiße bekend en geliefd werd om zijn gedichten, toneelstukken en kinderliteratuur, werd hij niet gewaardeerd door de aanhangers van de in die tijd nieuwe beweging Sturm und Drang.

Dankzij de begunstiging van graaf Schulenburg kon hij in 1790 landhuis Stötteritz verwerven (dat momenteel onder Leipzig valt). Hij liet het grondig verbouwen en legde een Engelse tuin aan. Hij ontving hier gasten als Verlichtings-filosoof Christian Garve en schrijvers Christoph Martin Wieland, Moritz August von Thümmel en Jean Paul.

Christian Weiße overleed in 1804 in Stötteritz en werd begraven in het Alter Johannisfriedhof in Leipzig. Kort na zijn overlijden verscheen zijn autobiografie Christian Felix Weißens Selbstbiographie (1806). Zijn echtgenote stierf in 1813. Hun zoon Christian Ernst Weiße werd bekend als historicus en jurist.

Werken (selectie)[bewerken | brontekst bewerken]

Libretto's

Die verwandelten Weiber (1766), muziek: Johann Adam Hiller
Lottchen am Hofe (1767), idem
Die Jagd (1770), idem
Der Dorfbarbier (1771), muziek: Christian Gottlob Neefe en Johann Adam Hiller
Romeo und Julie (vertaling), muziek: Georg Benda

Blijspelen

Die Freundschaft auf der Probe (1768)
Verzameld werk, 3 dln. (1783)

Treurspelen

Die Befreyung von Theben (1764)
Verzameld werk, 5 dln. (1776–1780)

Kinderboeken

Kleine Lieder für Kinder (1766)
Neues ABC-Buch (1772)
Der Kinderfreund, tijdschrift, 24 dln. (1775–1782)
Briefwechsel der Familie des Kinderfreundes, 12 dln. (1784–1792)
Achthundert neue noch nie gedruckte Räthsel (1791)

Non-fictie

Beytrag zum deutschen Theater, 5 dln. (1759–1768)
Christian Felix Weißens Selbstbiographie, autobiografie (1806)

Literatuur[bewerken | brontekst bewerken]

(de) Carola Cardi, Das Kinderschauspiel der Aufklärungszeit. Eine Untersuchung der deutschsprachigen Kinderschauspiele von 1769–1800 (Frankfurt am Main, 1983).
(de) Anne-Kristin Mai, Christian Felix Weiße 1726–1804. Leipziger Literat zwischen Amtshaus, Bühne und Stötteritzer Idyll. Biographische Skizze und Werkauswahl (Beucha, 2003)
(de) Bettina Hurrelmann, Jugendliteratur und Bürgerlichkeit. Soziale Erziehung in der Jugendliteratur der Aufklärung am Beispiel von Christian Felix Weisses 'Kinderfreund' 1776–1782 (Paderborn, 1974)
(de) Walter Huettemann, Christian Felix Weisse und seine Zeit in seinem Verhältnis zu Shakespeare (proefschrift, universiteit Bonn, 1912)
(de) Walter Pape, Das literarische Kinderbuch. Studien zur Entstehung und Typologie (Berlin, 1981)
(de) Jacob Minor, "Christian Felix Weiße", in: Allgemeine Deutsche Biographie (ADB), deel 41 (Leipzig 1896), blz. 587–590
(de) Gotthard B. Schicker, "Felix Weiße, Kinderfreund aus Annaberg", in: Dicknischl, Erzgebirgsleute von damals und heute (Marienberg, 2008)

Externe links[bewerken | brontekst bewerken]

(de) Werke von Christian Felix Weiße, op de.wikisource.org
(de) Gedichte von Christian Felix Weiße, op: zgedichte.de

Bronnen

Dit artikel of een eerdere versie ervan is een (gedeeltelijke) vertaling van het artikel Christian Felix Weiße op de Engelstalige Wikipedia, dat onder de licentie Creative Commons Naamsvermelding/Gelijk delen valt. Zie de bewerkingsgeschiedenis aldaar.
Dit artikel of een eerdere versie ervan is een (gedeeltelijke) vertaling van het artikel Christian Felix Weiße op de Duitstalige Wikipedia, dat onder de licentie Creative Commons Naamsvermelding/Gelijk delen valt. Zie de bewerkingsgeschiedenis aldaar.

Voetnoten

↑ Zie hiervoor de bronnen genoemd onder het kopje 'Literatuur', met name Hurrelmann (1974) en Pape (1981).
↑ Twee Duitse voorgangers: Weisse en Burmann. P.J. Buijnsters, 'Nawoord', in: Kleine gedigten voor kinderen (Amsterdam, 1998). Op dbnl.org. Hierin: "Over twee meer directe inspiratiebronnen heeft Van Alphen nooit geheimzinnig gedaan. In het voorbericht tot zijn Proeve noemt hij als zodanig Weisses Lieder für Kinder (Leipzig 1767/1769) en de Kleine Lieder für kleine Mädchen und Jünglinge (Berlijn 1777) van Gottlob Wilhelm Burmann. (...) Want wat mr. Hieronijmus in 1778 voor Nederland met zijn eerste bundel kindergedichten wilde beproeven, dat had Weisse in 1767-1769 al voor Duitsland bereikt met zijn Lieder für Kinder. Weisses bundel moet Van Alphen ook daarom zo hebben aangesproken, omdat de Duitse dichter eveneens recent voor de eerste keer vader was geworden en deze liederen voor zijn eigen kinderen gemaakt had. Daarnaast vond hij in Weisses liederen het hele deugdenscala van de christelijke Verlichting op een voor kinderen aantrekkelijke wijze verwoord". Gearchiveerd op 12 maart 2023.
↑ Kleine gedigten voor kinderen, op kb.nl. Hierin: "De gedichtjes zijn een enorm succes. Voor het eerst worden hier in het Nederlands teksten gemaakt speciaal voor kinderen, geschreven vanuit de belevingswereld van een kind. In Nederland is dat niet eerder vertoond. De stijl van de gedichten is vlot en toegankelijk, ook nu nog. Er zit meestal wel een wijze les in de teksten, maar die is niet streng. Van Alphen is de vriendelijke jonge vader die de kinderen goed gezind is en begrip heeft voor hun leefwereld.". Gearchiveerd op 2 maart 2022.
↑ Kinderliteratuur. Alweer een nieuw genre: kinderliteratuur, op: literatuurgeschiedenis.nl. Hierin: "Van Alphen was de eerste schrijver die er in 1778 in slaagde een echt Nederlands kinderboek te schrijven. Voor die tijd bestonden er wel kinderboeken, maar alleen in vertaling. De sprookjes van Moeder de Gans, met beroemde sprookjes als Doornroosje, Roodkapje, Assepoester, De gelaarsde kat en Klein Duimpje, waren al in 1754 te krijgen. Uit het Frans vertaald. Rond die tijd werden in Nederland ook discussies gevoerd over de vraag hoe kinderen het best konden worden aangesproken en onderwezen. Toch duurde het tot 1778 voordat Van Alphens kindergedichtjes verschenen. (...) Daarin worden voor het eerst in eenvoudige kindertaal Nederlandse kinderen met Nederlandse problemen beschreven. Elk gedichtje gaat over herkenbare situaties in en om het huis en leert hoe kinderen zich idealiter zouden moeten gedragen, zodat ze beschaafde, tolerante burgers worden. (...) Na Van Alphens bundel werd kinderliteratuur ontdekt als interessant commercieel genre en gingen uitgevers, pedagogen en broodschrijvers ermee aan de haal. Typisch achttiende-eeuwse genres als het tijdschrift en de briefroman verschenen al snel in varianten voor kinderen".
↑ Zie voor de biografische gegevens de bronnen genoemd onder het kopje 'Literatuur', met name Minor (1896) en Mai (2003).

[1] Zie hiervoor de bronnen genoemd onder het kopje 'Literatuur', met name Hurrelmann (1974) en Pape (1981).

[2] Twee Duitse voorgangers: Weisse en Burmann. P.J. Buijnsters, 'Nawoord', in: Kleine gedigten voor kinderen (Amsterdam, 1998). Op dbnl.org. Hierin: "Over twee meer directe inspiratiebronnen heeft Van Alphen nooit geheimzinnig gedaan. In het voorbericht tot zijn Proeve noemt hij als zodanig Weisses Lieder für Kinder (Leipzig 1767/1769) en de Kleine Lieder für kleine Mädchen und Jünglinge (Berlijn 1777) van Gottlob Wilhelm Burmann. (...) Want wat mr. Hieronijmus in 1778 voor Nederland met zijn eerste bundel kindergedichten wilde beproeven, dat had Weisse in 1767-1769 al voor Duitsland bereikt met zijn Lieder für Kinder. Weisses bundel moet Van Alphen ook daarom zo hebben aangesproken, omdat de Duitse dichter eveneens recent voor de eerste keer vader was geworden en deze liederen voor zijn eigen kinderen gemaakt had. Daarnaast vond hij in Weisses liederen het hele deugdenscala van de christelijke Verlichting op een voor kinderen aantrekkelijke wijze verwoord". Gearchiveerd op 12 maart 2023.

[3] Kleine gedigten voor kinderen, op kb.nl. Hierin: "De gedichtjes zijn een enorm succes. Voor het eerst worden hier in het Nederlands teksten gemaakt speciaal voor kinderen, geschreven vanuit de belevingswereld van een kind. In Nederland is dat niet eerder vertoond. De stijl van de gedichten is vlot en toegankelijk, ook nu nog. Er zit meestal wel een wijze les in de teksten, maar die is niet streng. Van Alphen is de vriendelijke jonge vader die de kinderen goed gezind is en begrip heeft voor hun leefwereld.". Gearchiveerd op 2 maart 2022.

[4] Kinderliteratuur. Alweer een nieuw genre: kinderliteratuur, op: literatuurgeschiedenis.nl. Hierin: "Van Alphen was de eerste schrijver die er in 1778 in slaagde een echt Nederlands kinderboek te schrijven. Voor die tijd bestonden er wel kinderboeken, maar alleen in vertaling. De sprookjes van Moeder de Gans, met beroemde sprookjes als Doornroosje, Roodkapje, Assepoester, De gelaarsde kat en Klein Duimpje, waren al in 1754 te krijgen. Uit het Frans vertaald. Rond die tijd werden in Nederland ook discussies gevoerd over de vraag hoe kinderen het best konden worden aangesproken en onderwezen. Toch duurde het tot 1778 voordat Van Alphens kindergedichtjes verschenen. (...) Daarin worden voor het eerst in eenvoudige kindertaal Nederlandse kinderen met Nederlandse problemen beschreven. Elk gedichtje gaat over herkenbare situaties in en om het huis en leert hoe kinderen zich idealiter zouden moeten gedragen, zodat ze beschaafde, tolerante burgers worden. (...) Na Van Alphens bundel werd kinderliteratuur ontdekt als interessant commercieel genre en gingen uitgevers, pedagogen en broodschrijvers ermee aan de haal. Typisch achttiende-eeuwse genres als het tijdschrift en de briefroman verschenen al snel in varianten voor kinderen".

[5] Zie voor de biografische gegevens de bronnen genoemd onder het kopje 'Literatuur', met name Minor (1896) en Mai (2003).

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]