Dambordpatroon

Zwart-wit

Dambord van Adelson

Een dambordpatroon of schaakbordpatroon is een geruit patroon van snijdende lijnen die vierkanten vormen, zoals op een dambord of schaakbord. Er kan een willekeurig groot vlak mee gevuld worden, zodat het in de wiskunde tot de betegelingen gerekend wordt. De vlakken worden vaak benadrukt met contrasterende kleurparen, waarbij elk vierkant omgeven wordt door de andere kleur.

In de heraldiek wordt deze vlakverdeling aangeduid als geschakeerd en in het Engels is het checkered; de finishvlag wordt de checkered flag genoemd. Er is een emoji van: 🏁. Het spel checkers ontleent zijn naam aan dit patroon. De bekende New Yorkse yellow cabs van het merk Checker waren voorzien van een geblokte bies.

Stratenpatroon

Een ruwweg rechthoekig stratenpatroon wordt wel aangeduid als dambordpatroon, terwijl er geen kleurverschil is. Ook zijn de vlakken meestal niet vierkant, en vanwege de terreingesteldheid ook niet strikt rechthoekig.

Het bekendste voorbeeld is Manhattan, als gevolg van het Commissioners' Plan van 1811 dat gericht was op optimale ruimtebenutting. Het patroon kwam echter ver voor de westerse jaartelling al voor in Klein Azië (Turkije) en is ook bekend uit de Chinese oudheid.

Contrast, attentiewaarde en illusies

Mannheim staat bekend als Quadratestadt (vierkantenstad). Klik voor het kaartbeeld van OpenStreetMap.

Chinees porselein in het Hallwyl Museum in Zweden. De vrouw had in haar rechterhand oorspronkelijk een vliegenmepper, waarvan een rest te zien is op de rechterschouder. Ruiten in wit, donkerblauw, groenzwart en turquoise. Een soortgelijk beeldje (gemerkt als Dehua) bevond zich in de lading van het wrak van de Nederlandse Oostindiëvaarder Geldermalsen (1747), dat in 1752 zonk. Qing-dynastie, midden 18e eeuw.

Bij schaken worden de vlakken aangeduid als witte en zwarte velden, maar gewoonlijk hebben die minder contrast dan de witte en zwarte stukken. Strikt nodig is het kleurverschil niet, zoals te zien is bij chaturanga, een verre voorloper van het schaken, dat vaak gespeeld werd op eenkleurige borden met alleen haakse lijnen, wat een rustiger beeld geeft. Daartegenover staat het battenburgpatroon, waar felle, vaak fluorescerende kleuren de attentiewaarde maximaliseren.

Het lage contrast op speelborden geeft aanleiding tot visuele illusies, waaronder het bekende dambord van Adelson, zie afbeelding: het 'witte' veld B in de schaduw heeft dezelfde kleur als het 'zwarte' veld A in het licht.

Afbeeldingen

• 
  Schaakbord
• 
  Wapen van Kroatië
• 
  Vlag van Noord-Brabant
• 
  Vlag van Kostelní Myslová, een dorp in Tsjechië
• 
  Ambulance met battenburgpatroon
• 
  Race van elektrische vliegtuigjes, 2011
• 
  Hoogste risiconiveau van de EAWS voor lawines: niveau 5
• 
  Het dambordje ontleent zijn naam aan de kleurstelling
• 
  Snijdende vlakken in een coördinatenstelsel

Andere rechthoekige patronen

• Ruit (textiel)
• Brabants bont en gingham

Cayley-tabel van symmetrische groep S₄

Bronnen