Hunze (rivier)

Uit Wikipedia, de vrije encyclopedie
(Doorverwezen vanaf Drentsche diep)
Hunze
De Hunze op de kaart van Drenthe door Cornelis Pijnacker uit 1634 - op deze kaart Schuyten diep genoemd
De Hunze bij Gasselternijveen (2017)
Portaal  Portaalicoon   Geografie

De Hunze (ook Oostermoerse Vaart, Oostermoersche Vaart, Drentsche Diep en Schuyten diep) is een rivier gelegen in het grensgebied van Drenthe en Groningen, ten oosten van de Hondsrug. Vroeger liep de Hunze door tot de Waddenzee, eerst bij Pieterburen en later bij Zoutkamp, via de Lauwerszee.

De naam betekent moeras- of modder(stroom). De gebiedsnaam Hunsingo verwijst naar deze rivier die dus oorspronkelijke uitmondde in de Waddenzee.

Ontstaan[bewerken | brontekst bewerken]

Het Hunzedal is waarschijnlijk ontstaan in het Saalien (de voorlaatste ijstijd; 236.000 tot 124.000 v.Chr.) in de laatste fase van vergletsjering, toen de ijsstroom van het landijs van richting veranderde van noordoost-zuidwest naar noordwest-zuidzuidoost. Mogelijk werd de uitsnijding veroorzaakt door een ijslob. Eerder werd gedacht dat dit later zou zijn gebeurd en dat het dal zou zijn ontstaan door het afstromen van smeltwater. De aanwezigheid van depressies en de steile rechte begrenzing aan westzijde van het Hunzedal maken dit echter onlogisch. Later deed het dal wel dienst bij de afvoer van het smeltwater. Het dal had oorspronkelijk een breedte van 15 kilometer en een diepte van 50 meter. Tijdens het Saalien de daaropvolgende periodes Eemien (tot 114.000 v.Chr.; interglaciaal) en het Weichselien (tot 9.700 v.Chr.) werd een groot deel van het dal gevuld met vooral zand. Het Eemien, dus tussen 124.000 en 114.000 v.Chr.) wordt gezien als de periode waarin waarschijnlijk ofwel het rivierenstelsel van de Hunze (hoofdstroom met toevoerende zijstroompjes) werd gevormd of de tijd waarin een moeras (gevoed door beekjes) ontstond op de plek van de Hunze. Bewijzen hiervoor ontbreken echter vooralsnog.[1]

De rivier werd in de loop der tijd gereduceerd tot een stroomdal van hooguit enkele kilometers breed. In een onbekend tijdvak ontstond door een nog onbekende reden (mogelijk door een overstroming of door menselijk toedoen) vanuit het westen een verbinding tussen de Lauwers en de Hunze. Hierdoor ontstond een extra monding naar het westen via de Lauwerszee. De noordelijke loop slibde ondertussen steeds verder dicht. In de 14e eeuw werd de noordelijke arm richting de Hiddingezijl afgedijkt en resteerde alleen nog de westelijke arm, die in de loop der tijd werd vergraven tot het Reitdiep. Met name aan oostzijde van de stad Groningen werden delen vergraven om een betere afwatering en scheepvaartverbinding te realiseren. Vanaf halverwege de 18e eeuw werd door verveningen het dal verder versmald. In de 20e eeuw werd het water op veel plekken gekanaliseerd door meanders af te snijden en delen te vergraven. Begin 21e eeuw zijn delen omgevormd tot natuurgebied, waarbij er plannen om de Hunze deels te hermeanderen zijn uitgevoerd. Het gaat onder andere om een circa 3 km lang traject ten zuidoosten van Buinen en een circa 16 km lang traject tussen Schreierswijk en Oud-Annerveen. Nog steeds wordt het traject verder uitgebreid. Eind 2020 werd het traject bijvoorbeeld nog ter hoogte van Buinen, in het gebied Paardetangen, verlengd.[2]

Loop van de rivier[bewerken | brontekst bewerken]

De Hunze begint ten oosten van Gasselte en ten westen van Drouwenerveen, waar het Voorste en Achterste Diepje bij elkaar komen. Het Voorste Diep is een van de twee doorbraakdalen door de Hondsrug. Vanaf dat punt tot het Zuidlaardermeer wordt het ook wel de Oostermoerschevaart genoemd, naar het dingspel Oostermoer. Het woord moer duidt op moeras en laagveen. Ten westen van het Zuidlaarderdiep werd de Hunze vroeger door een doorbraakdal door de Besloten Venen verbonden met de Drentsche Aa.

Oorspronkelijk meanderde de rivier door dit drassige gebied. Deze drassigheid is er de oorzaak van dat er in Drenthe eigenlijk geen enkele plaats echt aan de oude Hunzeboezem ligt, hoewel het riviertje bij Gasselternijveen en Spijkerboor de beide dorpen bijna raakt. Dit laatste is waarschijnlijk het resultaat van het afsnijden en rechttrekken van de oorspronkelijke meanders bij deze dorpen.

Bij Meerwijck, waar de Hunze aan de noordzijde het Zuidlaardermeer verlaat, bevindt zich een fiets- en voetveer. Vanaf hier wordt de rivier het Drentsche Diep genoemd dat loopt door het natuurgebied de Westerbroekstermadepolder, omdat het dan vanuit die provincie door de provincie Groningen stroomt. Het mondt bij Waterhuizen uit in het Winschoterdiep.

Historische lopen[bewerken | brontekst bewerken]

Hunze, Drentsche Aa, Winschoterdiep en Eemskanaal in het systeem van de Nedereems
Kaart Hunze met sluis (De Hilte, omgeving Gieterveen omstreeks 1760)
Historische loop van de Hunze rond de stad Groningen

Tussen het Winschoterdiep en het Damsterdiep is de rivier sterk verzand en nog moeilijk als zodanig te herkennen. Ten noorden van de (oude) stad Groningen heet de Hunze het Selwerderdiepje.

Vanaf Wierumerschouw was het Reitdiep vanaf halverwege de 17e eeuw de voor een groot deel rechtgetrokken benedenloop van de Hunze. Het gedeelte van Groningen tot Wierumerschouw is de gegraven benedenloop van de Drentsche Aa.

Rond het jaar 1400 werd de Hunze bij Roodehaan afgedamd en in het nieuw gegraven Schuitendiep naar de stad Groningen omgeleid.[3] Een gedeelte ervan werd later benut voor het gegraven Winschoterdiep. Hierdoor kreeg de stad rechtstreeks verbinding met de veengebieden in Oost-Groningen, zodat zij de turfhandel onder controle kon krijgen. Het verlengde van het Schuitendiep in de stad heet dan ook heel toepasselijk Turfsingel, de stapelplaats voor turf.

Op luchtfoto's en ook op bepaalde plekken in het landschap is het oude stroomdal nog wel te herkennen. De rivier stroomde van Waterhuizen naar Oosterhoogebrug en is o.a. bij Oude Roodehaan nog te traceren. In de stad Groningen zijn twee grote bochten van de oude loop nog herkenbaar tussen Ooster- en Noorderhoogebrug. Ook aan de oostzijde van de begraafplaats de Selwerderhof zijn nog structuren te vinden. Aan de noordkant van het Van Starkenborghkanaal zijn de contouren in het kleigebied rondom Adorp nog zichtbaar. Vanaf daar heeft de rivier noordwaarts geslingerd en zijn de oude meanders nog te herkennen, zoals de "bocht van Hekkum" en het Oude Diepje. Bij het latere Schouwerzijl splitste de rivier zich in een noordelijke tak (zie: Kromme Raken) die nabij Pieterburen in de Waddenzee uitmondde, en een westelijke tak (later onderdeel van het Reitdiep) die bij Zoutkamp naar de Lauwerszee stroomde.

Hunzevisie[bewerken | brontekst bewerken]

In 1995 hebben Het Groninger Landschap, Het Drentse Landschap en het Wereldnatuurfonds het plan Hunzevisie opgesteld om te komen tot herstel van natuur in het Hunzedal en om zoveel mogelijk de oorspronkelijke rivierloop te reconstrueren.[4]

Door de provincie Drenthe en de gemeenten Aa en Hunze, Borger-Odoorn en Tynaarlo gezamenlijk worden de oude meanders van de Hunze in het Drentse deel van het riviertje weer hersteld.[5] Bij deze werkzaamheden werd in oktober 2014 de restanten van een oude keersluis gevonden nabij de buurtschap De Hilte.[6]

In Groningen zijn de Kropswolderbuitenpolder en de Westerbroekstermadepolder ten noorden van het Zuidlaardermeer voorbeelden van gerealiseerde natuurgebieden. Ook is ter weerszijden van de Euvelgunnerweg, mede dankzij wijlen boer Thies Dijkhuis, de Hunzezone gerealiseerd als groene zone tussen twee industriegebieden, met behoud van de hier nog bestaande Hunzeloop.

In 2014 werd Hunzevisie 2030 gepresenteerd. Hierin wordt ook de ambitie geuit om de Hunze weer naar de Waddenzee door te laten stromen.[7]

In 2023 presenteerde ook de gemeente Groningen een Hunzevisie, die aansluit bij de wens van de andere partijen om de rivier te herstellen tot aan de Waddenzee. Groningen denkt aan een serie projecten die in totaal dertig jaar in beslag zullen nemen. Het is de bedoeling dat een ieder die iets wil ontwikkelen of bouwen in het gebied van de Hunze, in de plannen het herstel ter plaatse van de rivier meeneemt.[8]

Vernoemd naar de Hunze[bewerken | brontekst bewerken]

  • De gemeente Aa en Hunze dankt haar naam aan de twee rivieren die door de gemeente stromen. Naast de Hunze is dit de Drentsche Aa.
  • KGR De Hunze is de naam van een (burger)roeivereniging gelegen in het centrum van de stad Groningen, opgericht 19 februari 1886. Volledige naam: Koninklijke Groninger Roeivereniging De Hunze.
  • De Hunze is de naam van een wijk van de stad Groningen die vanaf 1989 in het noordoosten van de stad is gebouwd.
  • Ongeveer op de locatie van de Euroborg, het huidige stadion van FC Groningen, stond jarenlang de Hunzecentrale, een van de horizonbepalende gebouwen van Groningen die met vijf pijpen de Martinitoren naar de kroon stak.
  • De landstreek Hunsingo.
  • Waterschap Hunze en Aa's
Zie de categorie Hunze (river) van Wikimedia Commons voor mediabestanden over dit onderwerp.