Ernest Mandel

Ernest Mandel
	Ernest Mandel (1970)
Persoonsgegevens
Naam	Ernest Ezra Mandel
Geboren	Frankfurt am Main, 5 april 1923
Overleden	Brussel, 20 juli 1995
Land	België
Functie	Econoom
Oriënterende gegevens
Stroming	Trotskisme
Beïnvloed door	Trotski, Marx en Lenin
Partij	RAL / SAP
Levensbeschouwing	Atheïsme
Portaal	Filosofie ; Economie

Ernest Ezra Mandel (Frankfurt am Main, 5 april 1923 - Brussel, 20 juli 1995), ook bekend onder de pseudoniemen Ernest Germain, Pierre Gousset, Henri Vallin en Walter, was een Belgische econoom in de marxistische school en een leidende figuur in de trotskistische beweging. Hij was lange tijd professor in de economische wetenschappen aan de Vrije Universiteit Brussel. Bij leven was Mandel een populaire intellectueel en de meest vertaalde Belgische schrijver na Simenon.^[1]

Leven[bewerken | brontekst bewerken]

Jeugd[bewerken | brontekst bewerken]

Mandel was kind van links georiënteerde (areligieuze) Joden.^[2] Vader Henri Mandel had zijn orthodoxe omgeving in Oostenrijks Polen eerst verruild voor Antwerpen, daarna (wegens de Eerste Wereldoorlog) Den Haag. Na een verblijf in Berlijn (1919), waar hij in kringen van revolutionairen verkeerde, vestigde hij zich opnieuw in Antwerpen. Moeder Rosa Mateles was een ver familielid van haar man, die bij hun ontmoeting een succesvol zakenman was geworden. Op doktersvoorschrift beviel zij van haar zoon in een gespecialiseerde kliniek te Frankfurt. Na Ernest werd nog een jongen geboren, Michel.

De jonge Mandel was een begaafde leerling en een lezer. Op dertienjarige leeftijd was hij socialist geworden na het lezen van Les Misérables. Na de machtsovername van Hitler ontving het gezin-Mandel vluchtelingen uit Duitsland, met name Fritz Besser, die Mandels politieke bewustwording beïnvloedden. In reactie op de Spaanse Burgeroorlog en de Moskouse Processen sloten vader en zoon Mandel zich beiden aan bij de trotskistische Vierde Internationale.

Enkele maanden na de Duitse inval in mei 1940 richtten zij met kameraden uit de beweging (velen Joods) de verzetsgroep Vrank en Vrij op, die de verzetskrant Het Vrije Woord uitgaf. Henri en Ernest Mandel schreven het leeuwendeel van de kopij. Nadat in juni 1942 de Jodenster in bezet België verplicht was gesteld, dook het gezin onder, verspreid over Antwerpen, Brussel en de Ardennen. Ernest Mandel bleef in Antwerpen verzetswerk verrichten door o.a. informatie over de Slag om Stalingrad te verspreiden onder Duitse soldaten, om hen te demoraliseren.

Mandel werd twee maal opgepakt, één keer vrijgekocht^[3] en één keer berecht. Wegens zijn activiteiten gericht op Duitse soldaten had hij het geluk als krijgsgevangene te worden behandeld in plaats van als Jood. Een reeks gevangenissen en werkkampen volgde, waarbij Mandel eenmaal tijdelijk wist te ontsnappen. In maart 1945 was hij geïnterneerd te Nieder-Roden toen dit kamp door de Amerikanen bevrijd werd. De rest van het gezin overleefde eveneens de oorlog, hoewel diverse familieleden in Auschwitz waren omgebracht.

Studie en werk[bewerken | brontekst bewerken]

Na de oorlog hervatte Mandel zijn activiteiten voor de Vierde Internationale, evenals zijn studie aan de Vrije Universiteit Brussel, die hij in 1941 wegens sluiting van die universiteit had moeten staken. Hij formuleerde een program voor de algemene staking tegen de Eenheidswet (1961).

In 1972 publiceerde Mandel Het laatkapitalisme: Proeve van een marxistische verklaring, dat als zijn hoofdwerk wordt beschouwd. De Vrije Universiteit Berlijn accepteerde het als een proefschrift en verleende Mandel er de doctorsgraad voor.^[4] Intussen had hij naam gemaakt als denker van de generatie van '68. Dit maakte hem voor diverse regeringen een verdachte figuur: in 1969 weigerden de Verenigde Staten hem de toegang en toen hij in 1972 zijn proefschrift wilde verdedigen te Berlijn, wees West-Duitsland hem uit zodat de ceremonie te Brussel moest plaatsvinden.^[5]^[6]^[7]

Laatste jaren[bewerken | brontekst bewerken]

Mandel bleef altijd geloven in de mogelijkheid van revolutie. Hij verwelkomde (met enige reserves) de glasnost en perestrojka in de Sovjet-Unie en hoopte dat de omwentelingen in Oost-Europa rond 1990 een democratisch socialisme zouden brengen. Al in de jaren 80 waarschuwde hij voor de schuldenberg die zich in het kapitalistische westen werd opgestapeld.

Mandel overleed in 1995 te Brussel aan een hartaanval.^[8]

Invloed[bewerken | brontekst bewerken]

Mandel werd bekend als een popularisator van het marxisme, vanwege zijn boeken over het laatkapitalisme en de langegolftheorie, en vanwege zijn actieve rol in de leiding van de Vierde Internationale, en de Belgische afdeling ervan, de Revolutionaire Arbeidersliga (RAL), de latere Socialistische Arbeiderspartij (SAP). Buiten het trotskistische milieu was zijn invloed merkbaar in de kring van neomarxisten rond de New Left Review.^[9] In Nederlandse universiteitssteden was zijn "Inleiding in de marxistische economie" (1964) bij linkse studenten zeer populair als eerste inleiding in het marxistisch denken.

Binnen de economische wetenschap was Mandel een exponent van de hedendaagse golventheorieën. In combinatie met onder meer zijn visie op de tendentiële daling van de winstvoet heeft Mandel een belangrijke plek ingenomen in het debat destijds. Ook was hij een drijvende kracht achter de voortdurende uitdieping van de arbeidswaardeleer, en trachtte hij nieuwe visies over waardecreatie, zoals die van Robert Langston, te populariseren.

Bibliografie[bewerken | brontekst bewerken]

Hendrik De Man: een intellectuele tragedie, 1959
Inleiding in de marxistische economie, 1964 — Belangrijk werk
De bureaucratie, 1965-67 — Belangrijk werk
De theorie van Marx over de oorspronkelijke accumulatie en de industrialisering van de Derde Wereld, 1967
Internationaal kapitalisme en "supranationaliteit", 1967
Emancipatie en wetenschap bij Karl Marx, 1967
Een revolutionaire strategie in het huidige kapitalisme, 1968
Wie was Roman Rosdolsky (1898-1967), 1968
De EEG en de rivaliteit Europa-Amerika. Een economische en politieke analyse, 1968
Latijns-Amerika: imperialisme en nationale bourgeoisie, 1970
Wordt de Sovjet-Unie kapitalistisch?, 1970
Arbeiderscontrole, arbeidersraden, arbeiderszelfbeheer, 1970
De marxistische vervreemdingstheorie, 1970
Kapitalisme vandaag, 1970
Lenin en het probleem van het proletarisch klassenbewustzijn, 1970 — Belangrijk werk
Beginselen en toepassing van de marxistische economie, 1972 — Belangrijk werk
Permanente inflatie en de crisis van het internationaal muntstelsel, 1972
Over arbeiders en bedienden, 1972
Antwoord op het Vlaams Marxistisch Tijdschrift: kritiek en "kritiek, 1973
De tweede val van de dollar, 1973
De strategie der overgangseisen, 1973
Systeemconforme vakorganisaties?, 1973
De marxistische opvatting over de staat, 1973
Het socialisme dat wij willen, 1973
Het BSP-Congres en de fundamentele problemen van het socialisme, 1974
De crisis: hun antwoord en het onze, 1975
Mao is dood, 1976
De revolutionaire crisis, 1976
Tien stellingen over de sociaal-economische wetmatigheden van de overgangsmaatschappij tussen kapitalisme en socialisme, 1976
De kapitalistische economie in het begin van 1977: massale en blijvende werkloosheid, 1977
Van een toenemende instabiliteit naar een revolutionaire opgang, 1977
De kapitalistische economie vandaag: een marxistische visie, 1978
1979-1980: een nieuwe veralgemeende recessie? De internationale kapitalistische economie, 1978
Kritiek op het eurocommunisme, 1979
Trotski: zijn bijdrage tot het marxisme, 1979 — Belangrijk werk
Het 11de wereldcongres van de Vierde Internationale, 1980
Inleiding tot het marxisme, 1980 — Belangrijk werk
De bewegingswetten van de Sovjet-Economie, 1980
Methodologische problemen bij het bepalen van de klassennatuur van de burgerlijke staat, 1980
Vijftig jaar geleden greep Hitler de macht, 1982
De arbeidersbeweging en de crisis, 1982 — Belangrijk werk
Functies en limieten van de Europese eenheidsmarkt, 1984
Ricardo, Marx, Sraffa: The Langston Memorial Volume (editor), 1984
Draagwijdte en beperkingen van de hervormingen van Gorbatchov, 1987
Naar een nieuwe economische recessie, 1987
Getuigenis van Ernest Mandel, 1988
De opkomende "Vierde stand" in de burgerlijke omwenteling van de Zuidelijke Nederlanden (1565-1585, 1789-1794, 1830), 1988
De marxistische opvatting over revolutie en contrarevolutie, 1989
Trotski's opvatting over zelforganisatie en voorhoedepartij, 1989
Socialisme en vrijheid, 1990
Het lange golven debat: de inzet, 1991
De lessen uit het BCCI-schandaal, 1991
Europa: heropleving en besparingsbeleid, 1992
Economische crisis veroorzaakt tegengestelde impact, 1993
Een ander Europa! Een andere wereld!, 1993
De lange golven van de kapitalistische ontwikkeling, 1995
De opheffing van de schuld van de Derde Wereld, 1995
Crisis van het socialisme en vernieuwing van het marxisme, 1995

Externe links[bewerken | brontekst bewerken]

Ernest Mandel internet-archief
Overzicht van zijn werken
Ernest Ezra Mandel Archief, Internationaal Instituut voor Sociale Geschiedenis
(en) Ernest Mandel, Lubitz TrotskyanaNet

Bronnen[bewerken | brontekst bewerken]

Jan-Willem Stutje, "Ernest Mandel in Resistance: Revolutionary Socialists in Belgium, 1940-1945", Left History 10(1), 2004.
Micheline Weinstock, Ernest Mandel, in: Dictionnaire biographique des juifs de Belgique, Brussel, De Boeck, 2002.

Noten[bewerken | brontekst bewerken]

↑ Stutje (2004:125).
↑ De informatie in deze paragraaf is grotendeels ontleend aan Stutje (2004).
↑ Mandel zelf beweerde na de oorlog dat hij was ontsnapt door de openstaande deur van een gevangenenwagen, wat Stutje (2004:138) onwaarschijnlijk acht.
↑ Stutje (2004:147).
↑ Dr. Ernest Mandel mag VS niet in. Algemeen Handelsblad (28 november 1969).
↑ Voorstander van klasseloze maatschappij met arbeidersraden. Limburgsch Dagblad (18 maart 1972).
↑ Ernest Mandel gepromoveerd. NRC Handelsblad (26 augustus 1972).
↑ Persoonlijk. De Volkskrant (21 juli 1995).
↑ John Molyneux, Contradictory states. Socialist Review 189 (1995). Gearchiveerd op 2 oktober 2022.

Bronnen, noten en/of referenties

[1] Stutje (2004:125).

[2] De informatie in deze paragraaf is grotendeels ontleend aan Stutje (2004).

[3] Mandel zelf beweerde na de oorlog dat hij was ontsnapt door de openstaande deur van een gevangenenwagen, wat Stutje (2004:138) onwaarschijnlijk acht.

[4] Stutje (2004:147).

[5] Dr. Ernest Mandel mag VS niet in. Algemeen Handelsblad (28 november 1969).

[6] Voorstander van klasseloze maatschappij met arbeidersraden. Limburgsch Dagblad (18 maart 1972).

[7] Ernest Mandel gepromoveerd. NRC Handelsblad (26 augustus 1972).

[8] Persoonlijk. De Volkskrant (21 juli 1995).

[9] John Molyneux, Contradictory states. Socialist Review 189 (1995). Gearchiveerd op 2 oktober 2022.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]