Gebruiker:Klever/incubator

Werk in uitvoering

(of in voorbereiding)

Ideetjes voor de 2017/18 #100wikiwomen challenge:

Mogelijk komen een paar van deze in het lijstje terecht na nieuwjaar, als er nog openingen zijn...

Patricia Moyes

Patricia Moyes, pseudoniem van Patricia Pakenham-Walsh, Britse schrijfster. Werd bekend door haar detective-verhalen met als hoofdfiguur "Hoofdinspecteur Henry Tibbett van de criminele recherche" (d.w.z. Scotland Yard)

".... born in Dublin. She was educated at Overstone girls´ school in Northampton. In 1939, she joined the WAAF. She always wanted to write and during her years as a flight officer she wrote sketches for barrack concerts. Peter Ustinov asked her to be his technical assistant on the film School for Secrets about the discovery of radar. They became friends. She later became his personal assistant for eight years. In 1951, she married the photographer John Moyes. The marriage broke up in 1959. She married James Haszard, a lawyer and interpreter at the international court of justice in The Hague. She was the creator of Scotland Yard detective ´Henry Tibbett´."

In Prisma Detective verschenen zeven vertalingen van Patricia Moyes:

• PD 17: De Conferentie van Genève (vert. van "Death on the agenda" uit 1962)
• PD 42: Misdaad in de Modewereld (vert. van "Murder à la Mode uit 1963)
• PD 124: De gevallen ster (vert. van "Falling Star" uit 1964)
• PD 163: Tolk van de dood (vert. van "Death and the Dutch Uncle" uit 1968) (1970).
• PD 236: Onder één hoedje (vert. van "Season of snows and sins" uit 1971)
• PD 285: Het raadsel van de derde hond (vert. van "The Curious Affair of the Third Dog" uit 1973)
• PD 334: Moord op de ambassade (vert. van "Black widower" uit 1972)

"Moord in de skilift" verscheen in de Prisma Boeken reeks nr. 853 (vert. van "Dead Men Don't Ski" uit 1959, de eerste Henry Tibbett)

"Dood onder zeil" verscheen als Prisma 874 (vert. van "The sunken sailor" uit 1961)

Verder:

• "De kokosnootmoorden" als vert. van "To kill a coconut" (ook "The coconut killings") uit 1977
• "Wie is Simon Warwick?" als vert. van "Who is Simon Warwick?" uit 1978
• "Een dodelijk paradijs" (1982) als vert. van "Angel death" uit 1980

Deze drie verschenen bij Sijthoff. Totaal 12 vertalingen van 19 Tibbetts.

Jacqueline Auriol

Jacqueline Auriol, geboren als Jacqueline Douet (Challans (Vendée), 5 november 1917 – Parijs, 11 februari 2000) was de eerste vrouwelijke militaire testpiloot. Ze verbrak meermaals het wereldsnelheidsrecord voor vrouwelijke piloten.

Jacqueline Douet studeerde aan de École du Louvre in Parijs met de bedoeling zich aan de schilderkunst te wijden. In 1938 trouwde ze met Paul Auriol, wiens vader Vincent Auriol later in 1947 president van Frankrijk zou worden.

In de Tweede Wereldoorlog verleende Jacqueline haar steun aan het Franse verzet. Kort na de oorlog raakten Paul en Jacqueline in de ban van het vliegen, en in 1948 behaalde zij haar pilotenbrevet. Omdat ze militair testpiloot wilde worden leerde ze als eerste vrouw luchtacrobatie. In juli 1949 raakte ze ernstig gewond toen het watervliegtuig waarin zij meevloog te laag over de Seine vloog en neerstortte. Haar gezicht was zodanig verminkt dat er meer dan twintig chirurgische ingrepen nodig waren om het te herstellen. Maar dat belette haar niet om in 1951 haar brevet als testpiloot te behalen en een eerste maal het snelheidsrecord voor vrouwelijke piloten te verbreken. In een De Havilland Vampire vloog ze in een gesloten circuit 818 km/h en verbeterde het record van haar Amerikaanse concurrente Jacqueline Cochran. Beide piloten kwamen trouwens goed overeen. Cochran kwam zelfs bij president Truman tussenbeide om de Amerikaanse Harmon Trophy voor vrouwen aan Auriol uit te reiken. Deze trofee bekroont de grootste prestatie van het jaar op luchtvaartgebied. Auriol kreeg de Harmon Trophy nog driemaal, in 1952, 1955 en 1956.

In december 1952 brak ze haar eigen snelheidsrecord in een SNCASE DH-100 Mistral, de Franse versie van de Vampire, met 855,9 km/h. Auriol en Cochran braken nadien om de beurt het wereldsnelheidsrecord. In 1953 brak Cochran het record en brak als eerste vrouw door de geluidsmuur; in augustus van dat jaar deed Auriol hetzelfde als eerste Europese, in een Dassault Mystère II. in 1955 nam Auriol het record weer over met 1151 km/h in een Dassault Mystère IV. Cochran brak dat record zes jaar later en in 1962 werd Auriol weer de snelste vrouw met 1849 km/h in een Mirage III C. In 1963 vloog ze in een Mirage III R 2030 km/h. Cochran zou dat record tenslotte in een Lockheed F-104 Starfighter verbeteren tot 2097 km/h. Hun tweestrijd werd in de media voorgesteld als "de oorlog van de twee Jacquelines" hoewel ze in realiteit goede vriendinnen waren.

Na haar militaire carrière vloog Auriol voor het Franse Ministère de la Coopération (het ministerie voor ontwikkelingssamenwerking met de voormalige Franse kolonies), voor het ontwikkelen van nieuwe remote sensing-technieken voor de landbouw. Voor dat werk kreeg ze in 1973 een Ceres-medaille van de FAO van de Verenigde Naties.

Tijdens haar pilotencarrière heeft Jacqueline Auriol zo'n 5000 vlieguren gepresteerd op meer dan 140 verschillende toestellen, waaronder ook helikopters en de supersonische Concorde. In 1970 verscheen haar autobiografie Vivre pour voler, die ook in het Engels verscheen als I Live to Fly.

Jacqueline Auriol kreeg talrijke onderscheidingen, waaronder die van grootofficier in het Legioen van Eer en grootkruis in de Nationale Orde van Verdienste.

Externe links

• Video's over Jacqueline Auriol bij Institut national de l'audiovisuel (ina.fr)
• "Le dernier voyage de Jacqueline Auriol". Overlijdensbericht, Libération, 14 februari 2000
• http://auriol.free.fr
• Aerostories: Jacqueline Auriol (pdf-bestand)

Mediabestanden

Zie de categorie Jacqueline Auriol van Wikimedia Commons voor mediabestanden over dit onderwerp.

Categorie:Frans vliegenier

Jacqueline Cochran

Amerikaanse pilote, tijdgenote van Jacqueline Auriol waarmee ze een vriendschappelijke strijd leverde om nieuwe records voor vrouwelijke piloten (snelste, hoogste, ...). Zie artikel in de Engelstalige wp.

Marina Popovitsj

Sovjet-Russische pilote uit de periode van de Koude Oorlog, de enige vrouwelijke testpilote aldaar en de eerste vrouw die sneller dan het geluid vloog. Overleden in 2017. Was getrouwd (en scheidde van) de kosmonaut Pavel Popovitsj. Zie artikel in de Engelstalige wp (als Marina Popovich).

Francine du Plessix Gray

Amerikaanse schrijfster, Pulitzerprijs-winnares.

Veronica Dahl

Argentijns/Canadese computerwetenschapper, een van de grondleggers van logisch programmeren. Heeft artikel op de Engelstalige wp.

---

Deze artikelen hoop ik op niet al te lange tijd (!?) toonbaar te kunnen maken:

• Triaminoguanidinenitraat (afbeelding, reactievergelijkingen opschonen)

• Supramoleculaire structuren: rotaxaan

• Polymeren: polyimide

• Vinylsulfons

• Iets heel anders: Lijst (opsomming), een artikel over een alledaags onderwerp waar veel over gezegd kan worden maar waarover weinig betrouwbare bronnen beschikbaar zijn

• Nog te doen:
  • Elektronische artikelbeveiliging (Engels, antidiefstalbeveiligingssystemen);
  • probleem (Duits)
  • Opnamestudios: FAME Studios en Muscle Shoals Sound Studio, verantwoordelijk voor de "Muscle Shoals sound"

Triaminoguanidinenitraat

Triaminoguanidinenitraat
Algemeen
Molecuulformule	CH9N7O3
Andere namen	TAGN; triaminoguanidinemononitraat; 1,2,3-triaminoguanidiniumnitraat
Molmassa	167,128 g/mol
InChI	1/CH8N6.HNO3/c2-1(6-3)7(4)5;2-1(3)4/h3-5H2,(H2,2,6);(H,2,3,4)
CAS-nummer	4000-16-2
EG-nummer	223-647-2
Waarschuwingen en veiligheidsmaatregelen
Gevaar
H-zinnen	H272 - H301 - H314
EUH-zinnen	geen
P-zinnen	P220 - P280 - P305+P351+P338
VN-nummer	3122
Fysische eigenschappen
Aggregatietoestand	vast
Tenzij anders vermeld zijn standaardomstandigheden gebruikt (298,15 K of 25 °C, 1 bar).
Portaal    Scheikunde

Triaminoguanidinenitraat (TAGN) is een chemische verbinding, die gebruikt wordt in springstoffen, als oxidatiemiddel en in raketbrandstof. Het is een zout van triaminoguanidine en salpeterzuur.

Synthese

TAGN kan langs verschillende wegen bereid worden:

• door de reactie van calciumcyaanamide met hydrazinenitraat in waterig milieu:

CaCN + 3 H2N-NH2.HNO3 -> TAGN + Ca(NO3)2 + 2 NH3

• door de reactie van cyaanamide met salpeterzuur en hydrazine:

NH2CN + HNO3 + 3 H2N-NH2 -> TAGN + 2 NH3

• door de reactie van guanidinenitraat met hydrazine:

CH6N4O3 + 3 H2N-NH2 -> TAGN + 3 NH3

Toepassingen

TAGN wordt gebruikt in vaste voortstuwingsmiddelen in munitie voor vuurwapens. Het kan ook gebruikt worden als gasgenererende stof in airbags en brandblussystemen Als raketbrandstof heeft het een aantal voordelen ten opzichte van conventionele, samengestelde brandstoffen: het heeft een hogere specifieke impuls; het is minder toxisch; het vormt minder vaste verbrandingsproducten en de verbrandingsproducten zijn minder corrosief.

{{Appendix}} [[Categorie:Guanidine]] [[Categorie:Nitraat (zout)]] [[Categorie:Iminiumzout]] [[Categorie:Organisch zout]] [[Categorie:Oxidator]] [[Categorie:Brandstof]]

Rotaxaan

en:Rotaxane

schematische voorstelling van een rotaxaan (Dumbbell=halter)

Een rotaxaan is een supramoleculaire structuur die bestaat uit twee moleculen: een haltervormige molecule die als het ware doorheen een ringvormige molecule is geregen. De ringvormige macrocyclische molecule ligt rond de haltervormige molecule als een halssnoer rond een hals. Er is geen covalente binding tussen beide moleculen; de ringvormige molecule kan dus in principe bewegen langsheen de haltervormige molecule of errond roteren. Twee volumineuze eindgroepen of "stoppers" aan de uiteinden van de haltervormige molecule verhinderen echter dat de twee moleculen uiteen kunnen gaan.

De cyclische molecule wordt ook wel aangeduid als "wiel" en de haltervormige molecule als "as". De naam rotaxaan is trouwens afgeleid van de Latijnse woorden voor wiel en as (rota en axis).

Rotaxanen zijn enigszins vergelijkbaar met catenanen, dit zijn structuren van twee of meer ringvormige moleculen die in elkaar gestrengeld zijn als ringen in een ketting.

Sedert de eerste gerapporteerde synthese van een rotaxaan in 1967 is er een grote verscheidenheid aan rotaxanen gesynthetiseerd. Als macrocyclische moleculen worden daarbij onder meer cyclodextrines, kroonethers, cyclofanen of cucurbiturilen gebruikt. Ook in biologische systemen heeft men rotaxaanstructuren vastgesteld.

Pseudorotoxanen en semirotaxanen

Men spreekt van een pseudorotaxaan wanneer één of beide stoppers aan de haltervormige molecule ontbreken. Als er één stopper ontbreekt spreekt men van een semirotaxaan. De macrocyclische molecule kan dan in principe van de andere molecule wegschuiven; zwakke interacties tussen beide moleculen (waterstofbruggen, Van der Waalskrachten, donor-acceptorbindingen, ...) kunnen dit echter verhinderen. Pseudorotaxanen komen vaak voor als tussenvorm tijdens de synthese van rotaxanen en van catenanen.

Synthese

De eerste pogingen om rotaxanen te bereiden waren gebaseerd op het toeval. De redenering was als volgt: wanneer een haltervormige molecule wordt gevormd in een chemische reactie, en dit gebeurt in de aanwezigheid van een overmaat van de macrocyclische verbinding, zal dit statistisch gezien in een klein aantal gevallen moeten resulteren in een rotaxaan. Om dit te toetsen bereidden de onderzoekers eerst een polymeerhars met zijketens die een macrocyclische groep bezaten. Dat werd toegevoegd aan het reactiemidden waarin de twee delen van de haltervormige molecule met elkaar reageerden. Na de reactie werd het hars geïsoleerd. De proef werd 70 maal na elkaar uitgevoerd en daarna werden de macrocyclische zijketens van het hars gehaald en geanalyseerd. 6% ervan bleek een rotaxaan te zijn.

Synthesemethoden voor rotaxanen

Naderhand zijn er veel efficiëntere methoden op punt gesteld om een rotaxaan te bereiden. De meest gebruikte zijn "capping", "clipping" en "slipping". Een andere methode is de zogenaamde "active template"-methode (actieve sjabloon?).

• Met "capping" vormt men eerst een pseudorotaxaan zonder stoppers. Men maakt gebruik van zwakke niet-covalente krachten tussen bepaalde gedeelten van de twee moleculen om ze bijeen te houden. Nadien wordt het pseudorotaxaan omgezet in een rotaxaan door de stoppers aan te brengen.
• "Clipping" gaat uit van een haltermolecule, dat in twee stappen omringd wordt met het wiel. Eerst wordt een eerste deel van het wiel vastgehouden aan het haltermolecule, op dezelfde manier als bij capping. Daarna wordt de macrocylische verbinding gevormd door een ringsluiting.
• "Slipping" maakt gebruik van de vormverandering die de macrocyclische verbinding ondergaat bij verwarming. Die kan bij hogere temperatuur over de stopper glijden. Na afkoeling is dat niet meer mogelijk.
• "Active template" gebruikt bepaalde metaalionen die als katalysator fungeren van de reactie tot een rotaxaan. De katalysator is een soort "sjabloon" die de reagentia in de juiste positie dwingt die nodig is om een rotaxaan te verkrijgen.

Polyimide

Een polyimide is een polymeer met imidegroepen in de polymeerketen. Polyimiden zijn polycondensatieproducten van tetracarbonzuurdianhydriden en diaminen. In de praktijk gebruikt men enkel aromatische dianhydriden en diaminen, waarmee hoogwaardige polymeren bekomen worden die tegen hoge temperaturen zijn bestand en een grote chemische bestendigheid vertonen. Polyimides kunnen lange tijd weerstaan aan een temperatuur van 400°C en kortstondig zelfs aan meer dan 500°C.

levensduur van polyimide in functie van de temperatuur, vergeleken met die van PVC

Synthese

Synthese:

De synthese van een aromatisch polyimide gebeurt gewoonlijk in twee stappen. De reactie van een diamine (4,4'-diaminodifenylether) met pyromellietzuurdianhydride (A) levert een "polyamidocarbonzuur" (B), een intermediair polymeer met amide- en zuurgroepen. Dit is een oplosbaar product dat in een latere stap tot het polyimide wordt opgewerkt: door het te verwarmen verkrijgt men de vorming van het onoplosbare polyimide (C), onder vrijzetting van water en vorming van imide-ringen (dehydrocyclisatie). De laatste stap voert men uit door van het polyamidocarbonzuur een dunne film uit te gieten en die door een oven te leiden. Een polymerisatie "in bulk" is niet bruikbaar omdat de ontsnappende waterdamp in het vaste polyimide wordt vastgehouden. Een andere mogelijkheid is gebruik maken van chemische dehydratie, die bij gewone temperatuur kan uitgevoerd worden. Gebruikelijke dehydratiemiddelen zijn carbonzuuranhydrides gecombineerd met een base als katalysator; bijvoorbeeld azijnzuuranhydride of propionzuuranhydride met pyridine.

Dit polyimide wordt geproduceerd door DuPont onder de merknaam Kapton, verkrijgbaar in verschillende variëteiten DuPont Kapton polyimide films.

en:Polyimide de:Polyimide bg:Полиимиди fr:Polyimide id:Poliimid it:Poliimmide ja:ポリイミド pl:Poliimidy pt:Poliimida zh:聚酰亚胺

Vinylsulfon

Overzicht van enkele eenvoudige vinylsulfons:(bron: Sigma-Aldrich)

Methylvinylsulfon

methylvinylsulfon

• CAS 3680-02-2
• Formule H2C=CHSO2CH3
• MW 106,14
• EC 222-958-0
• dichtheid 1,212 bij 25°C
• GHS pictogram 05, 06 (C, T) – H302 – H310 – H318
• gebruikt o.a. in de Heck-vinylering van arylhalides.

Fenylvinylsulfon

fenylvinylsulfon

• CAS 5535-48-8
• Formule C6H5-SO2CH=CH2
• MW 168,21
• EC 226-890-2
• vast (smeltpunt 67-69°C)
• GHS 05, 07 (C,X) – H301 – H315+H317 – H318 – H335
• gebruikt in cycloadditiereacties om cyclopropanen, cyclohexenen en cyclooctadienen te vormen. Ref.: Tetrahedron 49, 5495, (1993)

Ethylvinylsulfon

ethylvinylsulfon

• CAS 1889-59-4
• Formule C2H5S(O)2CH=CH2
• MW 120,17
• EC 217-567-7
• GHS: symbool 07 (! - gevaar; H315-H319-H335)
• dichtheid 1,151 g/ml bij 25°C

Ethylvinylsulfon kan geproduceerd worden uit de reactie van etheen met zwaveldioxide, in waterige oplossing met palladiumchloride als katalysator en een opgelost halide, bijvoorbeeld kaliumchloride, als co-katalysator.

Ethylvinylsulfon is polymeriseerbaar op zichzelf of samen met andere onverzadigde verbindingen zoals styreen, 1,3-butadieen, acrylnitril enz.

Andere

• divinylsulfon, cas: 77-77-0
• bis(vinylsulfonyl)ethaan (een geminale verbinding: twee sulfonylgroepen verbonden aan één koolstofatoom). cas: 39690-70-5

Lijst

Voorbeeld van een lijst: een setlist van Nirvana.

Een lijst is, volgens het woordenboek Van Dale Hedendaags Nederlands, een opsomming van onder elkaar geplaatste namen van personen of zaken. Het woord opsomming of enumeratie, gedefinieerd als reeks feiten, is volgens dit woordenboek een hyperoniem van het woord "lijst". Volgens deze definitie is "Jan, Piet, Joris en Korneel" dus een opsomming en

Jan

Piet

Joris

Korneel

een lijst. De definitie impliceert ook dat een lijst geschreven of gedrukt is; mondelinge lijsten bestaan niet. Wanneer een lerares de letters van het alfabet opzegt of de namen van haar leerlingen afroept, maakt ze een opsomming, geen lijst.

De "namen van personen of zaken" in een lijst noemt men meestal items. In ruimere zin kunnen items ook afbeeldingen zijn, bijvoorbeeld foto's of thumbnails van de grafische bestanden in een directory. Een item in een lijst kan zelf ook een lijst zijn, waardoor men geneste lijsten verkrijgt met meerdere niveaus.

Voorstelling

De eenvoudigste voorstelling van een lijst bestaat uit de items zondermeer:

Jan

Piet

Joris

Korneel

In geschreven of gedrukte lijsten zet men dikwijls streepjes vóór de items:

- Jan

- Piet

- Joris

- Korneel

Het uiterlijk van een gedrukte lijst kan worden verfraaid met opsommingstekens, die in uiteenlopende vormen beschikbaar zijn:

♦ Jan

♦ Piet

♦ Joris

♦ Korneel

Men kiest vaak om de items te nummeren, met Arabische cijfers, Romeinse cijfers, hoofd- of kleine letters of combinaties hiertussen.

In geneste lijsten maakt men verder onderscheid tussen de verschillende niveaus door lagere niveaus te laten inspringen en/of te voorzien van andere opsommingstekens of andere nummeringen; eventueel ook door een ander lettertype of korpsgrootte te gebruiken.

Tekstverwerkers bieden uitgebreide functies om de vormgeving van lijsten naar eigen wens aan te passen.

Gebruik

dit informatiebord combineert twee voorstellingswijzen van informatie: een kaart en een lijst met straatnamen en bezienswaardigheden.

De lijst is een van de meest eenvoudige en meest gebruikte manieren om informatie te ordenen en overzichtelijk voor te stellen, of zoals Umberto Eco het omschreef, "orde in de chaos te scheppen" (ref. bijvoegen aub). Lijsten helpen om ontbrekende informatie te identificeren. Een geordende lijst vergemakkelijkt het terugvinden van afzonderlijke items.

Andere manieren om informatie voor te stellen zijn bijvoorbeeld: tabellen, tekeningen en foto's, diagrammen en schema's, kaarten en plattegronden, en fysieke of wiskundige modellen.

Kenmerken

Een petitie met lijst van handtekeningen

Groepering

Louter het feit van in eenzelfde opsomming of lijst te staan maakt dat de items gegroepeerd zijn en onderscheidt hen van alle andere items die niet in de lijst staan. In de regel komt een item niet zomaar op een lijst terecht, maar wel omdat het voldoet aan een of meerdere onderscheidingscriteria die voorschrijven welke items in de lijst komen en welke niet; bijvoorbeeld het giftig zijn van een plant leidt ertoe om ze op te nemen in een "lijst van giftige planten". Gewoonlijk blijkt uit de naam of de titel van de lijst op welke criteria ze gebaseerd is, of is dit af te leiden uit de context waarin de lijst voorkomt.

Rangschikking

Items in een lijst staan per definitie steeds in een bepaalde volgorde of rangschikking. Deze rangschikking kan niet van belang zijn (bijvoorbeeld de volgorde van de winnende nummers bij de lotto), of juist essentieel (bijvoorbeeld de volgorde van aankomst van renners in een wielerwedstrijd). Een welbepaalde rangschikking, ook al is ze niet essentieel, is een hulpmiddel om items op te zoeken in de lijst of om te controleren of de lijst volledig is. Naam- en woordenlijsten hebben doorgaans een alfabetische volgorde. Lijsten met gebeurtenissen en data kan men chronologisch rangschikken. Lijsten met documenten of webpagina's die voldoen aan een zoekopdracht zijn gerangschikt volgens een of ander relevantiecriterium (bijvoorbeeld het aantal maal dat de gezochte term erin voorkomt). Een takenlijst kan gerangschikt zijn naar de dringendheid of prioriteit van de taken. Als de volgorde van een lijst belang heeft wordt dit gewoonlijk benadrukt door de items in de lijst te nummeren.

Volledigheid

Een lijst wordt in principe opgesteld met de bedoeling dat ze volledig of exhaustief is; dat wil zeggen, dat alle items die voldoen aan het onderscheidingscriterium, en enkel die items, op de lijst voorkomen. Van praktisch bruikbare of "formele" lijsten moet worden verwacht dat ze volledig zijn. Een lijst van ingrediënten voor een recept, de ledenlijst van een vereniging, de lijst van genodigden voor een huwelijksfeest of een checklist is waardeloos als ze niet volledig is. In de wet- en regelgeving spreekt men van limitatieve opsomming of limitatieve lijst, wat betekent dat de wet of regelgeving enkel toepasbaar is op de zaken in de lijst en niet op andere.

In de praktijk (legio voorbeelden in deze wikipedia!) zijn vele lijsten, om wat voor reden ook (gebrek aan plaats, gebrek aan tijd, gebrek aan kennis, geheugenverlies, of omdat het niet nodig is over een volledige lijst te beschikken ...), niet volledig of niet exhaustief.

Verband met verzameling (wiskunde)

Er is tot op zekere hoogte een analogie tussen een lijst of opsomming en het wiskundige concept "verzameling". Verzamelingen bestaan uit elementen (die zelf een verzameling kunnen zijn), lijsten uit items (die zelf een lijst kunnen zijn). Een element komt slechts éénmaal voor in een verzameling; een item slechts éénmaal op een lijst. Een (eindige) verzameling kan men voorstellen door de elementen op te sommen (extensionele definitie): V = {Jan, Piet, Joris, Korneel} definieert de verzameling met de vier gegeven elementen. In tegenstelling tot een lijst is de volgorde van de elementen in een verzameling echter van geen belang. De verzameling {Piet, Jan, Korneel, Joris} is identiek aan de verzameling {Jan, Piet, Joris, Korneel}.

Voorbeelden

Inventarislijst

• Voorbeelden uit het dagelijkse leven van lijstjes of documenten met lijstjes: boodschappenlijstje, adreslijsten, to-do-lijstje, lijst van muzieknummers op een CD, allerhande naamlijsten (ledenlijst, klantenlijst, personeelslijst ...) agenda van een vergadering, menu van een restaurant, rekeningafschrift, bestelbon, kassabon, facturen, prijslijst, uurregeling, inventarislijst, vragenlijst, rolverdeling, bibliografie, discografie, filmografie, ...
• Boeken, kranten of tijdschriften zijn op zichzelf geen lijsten, maar kunnen ze wel bevatten. De inhoudsopgave, de index of het trefwoordenregister van een boek is een lijst op zich, evenals de errata. Er bestaan wel boeken die uitsluitend bestaan uit lijsten; het telefoonboek is een triviaal voorbeeld. In het Engels taalgebied zijn er talrijke "books of lists" In een willekeurige krant kan men bv. lijsten aantreffen met beurskoersen, televisie- en radioprogramma's, weerkundige waarnemingen, sportuitslagen en -rangschikkingen, evenals hitlijsten. Artikels in magazines kunnen echter wel opgezet zijn als lijsten. Zulke artikels zijn niet geschreven als een doorlopend verhaal maar zijn opgesplitst in items die elk bestaan uit een korte tekst en/of een afbeelding. In de Engelse taal is daarvoor het portmanteauwoord "listicle" uitgevonden. Dergelijke artikels hebben meestal een getal in de titel, bijvoorbeeld "10 Ways to Warm Up Your Bedroom in Winter", of "25 Hairstyles of the Last Hundred Years".

Lijst van vertrekkende vluchten op een luchthaven

Grafische lijsten en opsommingen

grafische opsomming van een schilderijenverzameling

Een groepsfoto, bijvoorbeeld van een voetbalploeg, kan men beschouwen als de grafische opsomming van de leden van die ploeg; een catalogus als lijst of opsomming van de producten die een bedrijf aanbiedt; de thumbnails van een grafische bestanden op een computer of op het internet (denk aan Flickr, Wikimedia Commons en dergelijke) zijn ook grafische lijsten, net als de woordenloze instructies voor de assemblage van (bij wijze van voorbeeld) een IKEA-meubel.

In de schilderkunst zijn stillevens (volgens Eco) opsommingen, net als de schilderijen die een kunst- of rariteitenkabinet afbeelden een opsomming geven van de collecties in die kabinetten.

Lijsten in de informatica

menus zijn ook lijsten

(hoofdartikel: lijst (informatica))

De lijst is een van de fundamentele gegevensstructuren in de informatica. Informatie wordt zeer vaak gepresenteerd in de vorm van een lijst: de inhoudsopgave (lijst van bestanden) van een directory; menus; lijst van e-mailberichten; resultaten van bevragingen van databanken of zoekopdrachten op het internet ... Ook als informatie niet in de vorm van een lijst wordt gepresenteerd, kan ze intern in het computergeheugen toch aanwezig zijn als een lijst. Een tekstverwerkingsprogramma kan bijvoorbeeld een document opslaan als een lijst van alinea's, en een alinea als een lijst van zinnen. Een graaf kan opgeslagen worden als een lijst van knopen, waarbij aan elk knooppunt een lijst gekoppeld is van de knooppunten waarmee het is verbonden. Een computerprogramma is zelf een lijst van gecodeerde instructies; de voorstelling ervan wordt daarom ook listing genoemd.

Efficiënt en snel werken met lijsten is een belangrijke opgave van de computerwetenschap en voor bewerkingen met lijsten zijn efficiënte datastructuren en algoritmes ontwikkeld. Die bewerkingen kunnen zijn:

• een lijst sorteren;
• twee of meer lijsten samenvoegen, met behoud van sortering;
• een lijst splitsen in twee of meer lijsten;
• items in een lijst invoegen, met behoud van sortering;
• items uit een lijst verwijderen;
• items in een lijst zoeken.

LISP (list processing) is zelfs een programmeertaal die volledig gebouwd is rond het concept "lijst".

Lijsten en opsommingen in de literatuur

(hiervoor is het boek van Eco te raadplegen). In de Bijbel vindt men verschillende opsommingen, bijvoorbeeld de geslachtslijsten in Genesis 11 en I Kronieken, de Tien Geboden en de Acht zaligheden.

De opsomming als stijlfiguur wordt reeds sedert de oudheid door dichters en schrijvers gebruikt, en ook moderne auteurs grijpen ernaar. Lange opsommingen dienen vaak om een indruk van overmaat of onmetelijkheid over te brengen (en soms ook om en passant de eruditie van de auteur aan te tonen).

Voorbeelden:

• Homeros probeert in boek 2 van de Ilias de indrukwekkende omvang van het Griekse leger aan te geven door een lange opsomming van de kapiteins en de schepen van de Griekse vloot.

• François Rabelais gebruikte overvloedig opsommingen in zijn Gargantua en Pantagruel; zo geeft hij in Hoofdstuk 7 van Pantagruel een opsomming van (fictieve) titels van boeken in de bibliotheek van St. Victor. Andere voorbeelden vindt men in de proloog van het Derde Boek ([...] en grande vehemence d'esprit desployant ses braz le tournoit, viroit, brouilloit, barbouilloit, hersoit, versoit, renversoit, grattoit, flattoit, barattoit, bastoit, boutoit, butoit, tabustoit, cullebutoit, trepoit, trempoit, tapoit, timpoit, estouppoit, destouppoit, detraquoit, triquotoit, chapotoit, croulloit, elançoit, chamailloit, bransloit, esbranloit, levoit, lavoit, clavoit, entravoit, bracquoit, bricquoit, blocquoit, tracassoit, ramassoit, clabossoit, afestoit, bassouoit, enclouoit, amadouoit, goildronnoit, mittonnoit, tastonnoit, bimbelotoit, clabossoit, terrassoit, bistorioit, vreloppoit, chaluppoit, charmoit, armoit, gizarmoit, enharnachoit, empennachoit, carapassonnoit [...])

• James Joyce beschrijft in Ulysses wat Leopold Bloom vindt als hij zijn laden opentrekt. Episode 17 (Ithaca) is geconstrueerd als een vragenlijst uit een catechismus en de antwoorden op verschillende vragen zijn zelf opsommingen.

• Umberto Eco stopt graag (zeer lange) opsommingen in zijn boeken (o.m. in De naam van de roos)

• Walter van den Broeck deed het ook in Het beleg van Laken.

• De hoofdfiguur in de roman High Fidelity van Nick Hornby is een compulsieve lijstjesmaker die voortdurend "top 5"-lijstjes maakt.

• De roman Het leven een gebruiksaanwijzing van Georges Perec is een grote opsomming en wemelt van allerlei kleinere opsommingen en lijsten.

Zie ook

• rol
• register
• tabel
• litanie
• civiele lijst
• zwarte lijst
• dodenlijst
• kandidatenlijst bij verkiezingen, bij uitbreiding betekent "lijst" metonymisch de partij zelf ("Lijst Dedecker")
• setlist
• stuklijst
• playlist
• (ondertekenaars van een) petitie

Externe links

Veel websites hebben zich gespecialiseerd in het verzamelen van allerlei lijsten. Wat volgt is dus allesbehalve een exhaustieve lijst:

• Lists of Note
• The Grocery List Collection, een verzameling van gevonden boodschappenlijstjes;
• To-Do List, een blog met en over to-do-lijsten;
• Listography.

Bronnen

• Umberto Eco, De betovering van lijsten. Bert Bakker, 2011. ISBN 9789035135079
• Interview met Umberto Eco naar aanleiding van De betovering van lijsten, Der Spiegel, 11/11/2009

Interwiki's: [[da:Liste]][[de:Liste]][[eo:Listo]][[es:Lista]][[fr:Liste]][[pl:Lista]][[pt:Lista (desambiguação)]][[ru:Список]][[sl:Seznam]]

Categorieën:[[Categorie:...]] nog te bepalen!

Bronnen, noten en/of referenties