Gebruiker:Zomerklokje/Schilder

Infobox kunstenaar voor 1800

• naam
• afbeelding
• onderschrift
• volledige naam
• bijnaam
• schuilnaam
• GEBOORTEGEGEVENS
• geboortedatum
• geboorteplaats
• doopdatum
• doopplaats
• bron (bijv. doopboek, familieboek, eigentijdse biografie)
• OVERLIJDENSGEGEVENS
• overlijdensdatum
• overlijdensplaats
• begraven
• gecremeerd
• begraafplaats
• bron (bijv. begraafboek, rouwkaart, biografie, tijdgenoot)
• LEVENSLOOP
• woonplaatsen (bijv. Antwerpen, Haarlem, Praag)
• onderdaan van (bijv. Hertog van Bourgondië / Bourgondische Rijk)
• beroep
• CARRIÈRE
• stijl
• leerling van
• beïnvloed door
• leermeester van
• invloed op

---

• RKD

Carel Fabritius
Zelfportret, circa 1647-1648 Museum Boijmans Van Beuningen
Persoonsgegevens
Volledige naam	Carel Pietersz. Fabritius
Geboorte
Datum	1622
Plaats	Middenbeemster
Gedoopt	27 februari 1622
Kerk	Kerk van Middenbeemster
Bron	Doopboek
Overlijden
Datum	12 oktober 1654
Plaats	Delft (omgekomen bij kruithuisramp)
Begraven	14 oktober 1654
Graf	Oude Kerk, Delft
Bron	Ooggetuigenverslag; begraafboek
Levensloop
Woonplaats	Middenbeemster Amsterdam Delft
Land	Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden
Beroep	Kunstschilder
Opdrachtgevers	Abraham de Potter Balthasar Deutz Elisabeth Coymans
Artistieke carrière
Jaren actief	Circa 1640-1654
Stijl	Barok
Genres	historiestuk, portret, genrestuk, stilleven, trompe l'oeil
Leermeester	Rembrandt van Rijn
Invloed op	Johannes Vermeer
Bekende werken	Het puttertje
Kunstzinnige familieleden
Pieter Carelsz. Fabritius (vader) Barent Fabritius (broer) Johannes Fabritius (broer)
RKD-profiel
Portaal    Kunst & Cultuur

Carel Fabritius

Carel Fabritius, Portret van Abraham de Potter, 1649, Rijksmuseum Amsterdam, Amsterdam

Abraham van Dijck
Geboorte
Datum	1635 of 1636 (?)
Plaats	Dordrecht
Gedoopt	onbekend
Bron	schatting op basis van eigentijdse documenten
Overlijden
Datum	1680
Plaats	Dordrecht
Begraven	27 augustus 1680
Graf	Grote Kerk
Bron	Begraafboek (dodenregister)
Levensloop
Woonplaats	Dordrecht Amsterdam Londen (?)
Land	Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden
Beroep	Kunstschilder
Artistieke carrière
Jaren actief	1651-1667 (gedateerde werken)
Stijl	Barok
Genres	Historiestuk, portret, genrestuk, stilleven
Leermeester	Samuel van Hoogstraten (?) Rembrandt van Rijn
Beïnvloed door	Rembrandt van Rijn Nicolaes Maes Gabriël Metsu Leidse fijnschilders
Bekende werken	Presentatie in de tempel
RKD-profiel
Portaal    Kunst & Cultuur

Abraham van Dijck

ARENT DE GELDER

Arent de Gelder
Zelfportret als Zeuxis, 1685 Städelsches Kunstinsitut, Frankfurt am Main
Persoonsgegevens
Volledige naam	Arent Jansz. de Gelder
Geboorte
Datum	26 oktober 1645 (?)
Plaats	Dordrecht
Gedoopt	11 november 1645
Kerk	Grote Kerk
Bron	Houbraken (geboorte); doopboek
Overlijden
Datum	27 augustus 1727
Plaats	Dordrecht
Begraven	29 augustus 1727
Graf	Grote Kerk
Levensloop
Woonplaats	Dordrecht Amsterdam (ca. 1660-1662)
Land	Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden
Beroep	kunstschilder
Opdrachtgevers	Dordtse regenten Herman Boerhaave
Artistieke carrière
Jaren actief	ca. 1660-1727
Stijl	barok
Genres	historiestuk, portret
Leermeester	Samuel van Hoogstraten Rembrandt van Rijn
Bekende werken	Zelfportret als Zeuxis Het loflied van Simeon
Portaal    Kunst & Cultuur

Arent de Gelder

Arent de Gelder werd volgens de biografie van zijn collega en stadgenoot Arnold Houbraken geboren op 26 augustus 1645 in Dordrecht. Het doopboek van de Grote Kerk vermeldt dat hij werd gedoopt op 11 november als zoon van Jan de Gelder en Maria Lotterich. Hij is vernoemd naar zijn grootvader Arent Jansz. de Gelder. In veel kunsthistorische publicaties uit de 20e eeuw wordt de schilder Aert de Gelder genoemd, maar in alle 17e-eeuwse documenten, inclusief het doopboek van de Grote Kerk, heet hij Arent. Mogelijk is het misverstand ontstaan doordat hij zijn werk altijd met "A. de Gelder" signeerde en Arents vader in de bronnen vaak als Jan Aertsz. de Gelder voorkomt (naast Jan Arentsz. de Gelder). De grootvader werd klaarblijkelijk vaak Aert (een variant van Arent) genoemd.

test

Werken

Het oeuvre van Arent de Gelder bestaat vooral uit Bijbelse voorstellingen. Verder heeft hij ook portretten en een paar genrestukken geschilderd. Aan het eind van zijn leven schijnt Herman Boerhaave zijn belangrijkste opdrachtgever te zijn geweest. Er wordt verondersteld dat De Gelder met hem in contact is gekomen toen hij hulp zocht voor zijn oogproblemen. Tijdgenoten vermelden dat hij enorm loensde.

• 
  De voorhof van een tempel, 1679, Mauritshuis
• 
  Juda en Tamar, ca. 1681, Mauritshuis / National Gallery, Londen
• 
  Esther en Mordechai, ca. 1685, Rhode Island School of Design Museum, Providence
• 
  Het loflied van Simeon, ca. 1700-1710, Mauritshuis
• 
  De doop van Christus, 1710, Fitzwilliam Museum, Cambridge
• 
  Portret van een verzamelaar met de Honderdguldenprent van Rembrandt, na 1685, Hermitage (inv. nr. ГЭ-790), Sint-Petersburg
• 
  Portret van Herman Boerhaave, 1722, Mauritshuis

Literatuur

• (nl) Houbraken, Arnold, 1718-1721 (1753), De groote schouburgh der Nederlantsche konstschilders en schilderessen. Derde deel, Den Haag, Swart, Boucquet en Gaillard, p. 206-209; te lezen op DBNL (KB)
• (de) Lilienfeld, K., 1914, Arent de Gelder. Sein Leben und seine Kunst, Den Haag
• (nl) Loughman e.a., 1992, De Zichtbaere Werelt, Zwolle, Waanders / Dordrechts Museum
• (en) Blankert, Albert, 1997, Rembrandt. A genius and his impact, Melbourne, National Gallery of Victoria / Zwolle, Waanders
• (nl) Bijker, Dirk et. al. (red.), 1998, Arent de Gelder (1645-1727), Rembrants laatste leerling, Zwolle, Waanders / Dordrechts Museum
• (nl) Sluiter, G., 1998, "De fascinatie van Arent de Gelder voor Rembrandts etsen", Dordrechts Museum Bulletin, 1998/3, p. 35-45
• (nl) Graaf, F. de, 1998, "Gebaren en houdingen in de schilderijen van Arent de Gelder", Dordrechts Museum Bulletin, 1998/4, p. 51-60
• (en) Loughman, John & Montias, John Michael, 2000, Public and private spaces. Works of art in seventeenth-century Dutch houses, Zwolle, Waanders
• (en) Wetering, Ernst van de, 2017, Rembrandt's paintings revisited. A complete survey, Dordrecht, Springer

---

---

JOHANNES VERMEER

Literatuur

• Montias
• Blankert
• (nl) Chong, Alan, 1992, Johannes Vermeer (Palet Serie), Bloemendaal, Gottmer / H.J.W. Becht
• (nl) Wheelock Jr, A.K. (red.), 1995, Johannes Vermeer, Zwolle / Den Haag / Washington D.C.
• (nl) Blankert, Albert, 1995, Vermeers 'moderne' onderwerpen, in: Wheelock Jr, A.K. (red.), Johannes Vermeer, Zwolle / Den Haag / Washington D.C., p. 30-45
• (nl) Broos, Ben, 1995, Un celebre Peijntre nommé Verme[e]r, in: Wheelock Jr, A.K. (red.), Johannes Vermeer, Zwolle / Den Haag / Washington D.C., p. 46-65
• (nl) Wadum, Jørgen, 1995, Vermeer in perspectief, in: Wheelock Jr, A.K. (red.), Johannes Vermeer, Zwolle / Den Haag / Washington D.C., p. 66-78
• (nl) Berkel, K. van e.a., 1996, De wereld der geleerdheid rond Vermeer, 1996, Zwolle, Waanders
• (nl) Haks, D. & Sman, M.C. van der (red.), 1996, De Hollandse samenleving in de tijd van Vermeer, 1996, Zwolle, Waanders
• (nl) Maarseveen, M. P. van, 1996, Vermeer in Delft, Amersfoort, Bekking / Museum Het Prinsenhof Delft
• (en) Kobayashi-Sato, Yoriko, 2006, Vermeer and his thematic use of perspective, in: Golahny, A. e.a. (red.), In his milieu. Essays on Netherlandish art in memory of John Michael Montias, Amsterdam University Press, p. 209-218

SAMUEL VAN HOOGSTRATEN

Samuel van Hoogstraten (Dordrecht, 2 augustus 1627 – Dordrecht, 19 oktober 1678) was een Nederlands kunstschilder en schrijver.

Leven

Jeugd en opleiding (1627-1642)

Van Hoogstraten ging eerst in de leer bij zijn vader Dirk van Hoogstraten.

In de leer bij Rembrandt (1642-1648)

Na de dood van zijn vader werkte hij tussen 1640 en 1648 als leerling in het atelier van Rembrandt. Diens stijl is goed herkenbaar in zijn tekeningen.

Wenen en Rome (1651-1656)

In 1652 in Rome : Bentvueghels (Eddy de Jong, p. 136)

Van 1651 tot 1654 werkte hij in Duitsland en Wenen

Londen (1662-1667)

en van 1662 tot 1666 in Londen.

Laatste jaren in Dordrecht (1668-1678)

Daarna ging hij terug naar zijn geboortestad Dordrecht waar hij tot aan zijn dood bleef wonen.

Stijl en techniek

Trompe-l'oeil

Wellicht onder invloed van Carel Fabritius ging hij zich interesseren voor de problematiek van het perspectief en eveneens voor de trompe-l'oeilschilderkunst, die hij ook toepaste voor interieurs (Mauritshuis, Den Haag).

Kunsttheorie

Frontispiece van Inleyding tot de Hooge Schoole der Schilderkonst, 1678

In 1678 publiceerde hij een 'Inleiding in de schilderkunst' onder de titel Inleyding tot de hooge schoole der schilderkonst.

Werk

Zie ook Lijst van werken van Samuel van Hoogstraten

Zelfportretten

• 
  Zelfportret, ca. 1644, Museum Bredius
• 
  Zelfportret met vanitasstilleven, 1644, Museum Boijmans van Beuningen

In de stijl van Rembrandt

historiestukken

• 
  Aanbidding door de herders, 1647, Dordrechts Museum

genrestukken

Portretten

• 
  Portret van Mattheus van den Broucke (1620-1685), 1676, Dordrechts Museum

Groepsportretten

• 
  Portret van Johan Cornelisz. Vijgeboom en zijn vrouw, 1647, pv

Perspectief en trompe l'oeil

Ramen en deuren

• 
  Oude man in een raam, 1653, Kunsthistorisches Museum, Wenen
• 
  Stilleven met doek, 1655, Academie van beeldende kunsten in Wenen
• 
  Gezicht in een gang, 1662, Dyrham Park

Brievenborden

• 
  Brievenbord, ca. 1662, pv
• 
  1664, Dordrechts Museum
• 
  Brievenbord, ca. 1666-1678, Staatliche Kunsthalle Karlsruhe

'perspectief' in de betekenis stadsgezicht of interieur

• 
  Innerer Burgplatz in Wenen, 1652, Kunsthistorisches Museum, Wenen

Doorkijkjes

• 
• 
  De muiltjes, Louvre
• 
  De bleekzuchtige vrouw, ca. 1660-1670, Rijksmuseum Amsterdam
• 
  Dame in interieur met hondje en poes, Dordrechts Museum

Perspectiefkastjes

Classicisme

• 
  Opstanding van Christus, ca. 1665-1670, Art Institute of Chicago

Teksten en prenten

De Zichtbaere Werelt (prenten)

SvH verwoordt theorieën die elkaar lijken tegen te spreken; VdWetering geeft als verklaring dat SvH zowel zijn lessen van Rembrandt als zijn latere ideeën onder invloed De Lairesse naast elkaar presenteerde zonder te proberen er een sluitende theorie van te maken. Hoewel hij de werkwijze van Rembrandt had afgezworen, vond hij diens aanpak en uitspraken kennelijk waardevol genoeg om vast te leggen. [Rembrandt was te charismatisch om zomaar te vergeten / had te veel indruk gemaakt...] Of: er waren meerdere manieren om kunst te maken die ieder hun sterke en zwakke punten hadden, en ook al had hij zijn keuze gemaakt, hij wilde ook de andere manieren aan bod laten komen.

Andere teksten

Literatuur

17e- en 18e-eeuwse teksten

• Karel van Mander
• Karel van Mander (1604/1969): "Van Ganymedes", in: Het Schilder-Boeck: Wtlegghingh op den Metamorphosis Pub. Ouidij Nasonis., Haarlem; te lezen op DBNL (KB)

• Iunius
• Balen (?) / Beverwijck

• Hoogstraten, Samuel van (1678): Inleyding tot de hooge schoole der schilderkonst: anders de zichtbaere werelt, Rotterdam, Fransois van Hoogstraeten; geraadpleegd op DBNL (KB)
• Houbraken, Arnold (1718-1721/1753): "Samuel van Hoogstraten", in: De groote schouburgh der Nederlantsche konstschilders en schilderessen. Tweede deel, Den Haag, Swart, Boucquet en Gaillard, p. 156-170; te lezen op DBNL (KB)

Kunsthistorische literatuur

• Bulletin Dordrechts Museum
• Kunstschrift (?)
• Ontrouw aan Rembrandt ->
• Wetering, Ernst van de (1982): "Ontrouw aan Rembrandt", in: Kunstschrift 5/1982, p. 166-171; herdrukt in: Ontrouw aan Rembrandt en andere verhalen, 1991, Amsterdam, Sdu/Openbaar kunstbezit, p. 99-106
• Public and Private Spaces
• Seductress of Sight (ivm Goltzius)
• Wooncultuur in de Nederlanden
• Baarsen, Reinier (2007): Wonen in de Gouden Eeuw: 17de-eeuwse meubelen, Amsterdam: Rijksmuseum / Nieuw Amsterdam Uitgevers -> p. 144-145 (Twee vrouwen bij een wieg met een baby, 1670, Springfield, Mass.)

---

• Bevers, Holm; Peter Schatborn & Barbara Welzel (1991): Rembrandt. De meester & zijn werkplaats. Tekeningen & etsen, Amsterdam: Rijksmuseum / Zwolle: Waanders
• Brown, Christopher; Jan Kelch & Pieter van Thiel (1991): Rembrandt. De meester & zijn werkplaats. Schilderijen, Amsterdam: Rijksmuseum / Zwolle: Waanders
• (en) Blankert, Albert (red.) (1997): A genius and his impact, Melbourne: National Gallery of Victoria / Zwolle: Waanders
• Brusati, Celeste; Chong, Alan; Loughman, John & Wieseman, Marjorie E. (1992): De Zichtbaere Werelt, Zwolle: Waanders / Dordrechts Museum
• Haak, Bob (1984 (2003)): Hollandse schilders in de Gouden Eeuw, Zwolle, Waanders
• Jongh, Eddy de (1967): Zinne- en minnebeelden in de schilderkunst van de zeventiende eeuw, Amsterdam: Openbaar Kunstbezit, p. 87-91 (over het Zelfportret in Rotterdam); te lezen op DBNL(KB)
• Jongh, Eddy de (1976): "De zieke dame", in: Tot lering en vermaak. Betekenissen van Hollandse genrevoorstellingen uit de zeventiende eeuw, Amsterdam: Rijksmuseum, p. 134-137; te lezen op DBNL(KB)
• Kersten, M. & Lokin, D. (red.) (1996): Delftse meesters, tijdgenoten van Vermeer. Een andere kijk op perspectief, licht en ruimte, Zwolle, Waanders
• (en) Loughman, John (2006): Abraham van Dijck (1635?-1680), a Dordrecht painter in the shadow of Rembrandt, in: Golahny, A. e.a. (red.), In his milieu. Essays on Netherlandish art in memory of John Michael Montias, Amsterdam University Press, p. 265-278
• (en) Mare, Heidi de (2003/2021): The House and the Rules of Thought] (2021). A comparative study of the work of Simon Stevin, Jacob Cats, Pieter de Hooch en Samuel van Hoogstraten; te lezen op www.academia.edu (originele cum laude dissertatie 2003)
• Mare, Heidi de (2012), Huiselijke taferelen, Vantilt; handelseditie van de dissertatie uit 2003
• Marijnissen, Peter e.a. (red.) (1992): De Zichtbaere Werelt, Zwolle: Waanders / Dordrechts Museum
• Matsier, Nicolaas (2009): Het bedrogen oog, Amsterdam: De Harmonie
• Schatborn, Peter (1985): Tekeningen van Rembrandt, zijn onbekende leerlingen en navolgers, Den Haag: Staatsuitgeverij
• (en) Wetering, Ernst van de (1997): Rembrandt. The painter at work, Amsterdam University Press
• (en) Wetering, Ernst van de (2016): Rembrandt. The painter thinking, Amsterdam University Press
• White, Christopher & Quentin Buvelot (red.) (1999): Rembrandt zelf, Zwolle: Waanders / Den Haag: Mauritshuis / Londen: National Gallery

Lijst van werken van Samuel van Hoogstraten

• Heidi de Mare: Johannes Vermeer: Migratie van een icoon (academia.edu)
• Recensie Huiselijke taferelen

---

• d:Wikidata:WikiProject_sum_of_all_paintings/Creator/Samuel_van_Hoogstraten
• boek Willemijn Fock
• Wooncultuur in de NL: p. 223, persp kast, Detroit
• Kijkdozen (National Gallery, Londen)
• (en) Werk in de National Gallery

• 
  Zelfportret, ca. 1644, Museum Bredius
• 
  Zelfportret met vanitasstilleven, 1644, Museum Boijmans van Beuningen
• 
  Vrouw bij een halfopen deur, 1645, Art Institute of Chicago
• 
  Aanbidding door de herders, 1647, Dordrechts Museum
• 
  Portret van Johan Cornelisz. Vijgeboom en zijn vrouw, 1647, pv
• 
• 
• 
• 
  1652
• 
  Innerer Burgplatz in Wenen, 1652, Kunsthistorisches Museum, Wenen
• 
  Oude man in venster, 1653, Kunsthistorisches Museum, Wenen
• 
  Oude man in een raam, 1653, Kunsthistorisches Museum, Wenen
• 
  Stilleven met doek, 1655, Academie van beeldende kunsten in Wenen
• 
• 
  ca. 1655-1660
• 
• 
  De muiltjes, ca. 1658, Louvre
• 
  De pantoffels, ca. 1660.
• 
  Gezicht in een gang, 1662, Dyrham Park
• 
  Zicht op een gang, 1662.
• 
  1662
• 
• 
• 
• 
  Brievenbord, ca. 1662, pv
• 
  Brievenbord, Londen 20 januari 1664, 1664
• 
  1664, Dordrechts Museum
• 
  Brievenbord, ca. 1666-1678, Staatliche Kunsthalle Karlsruhe
• 
  Opstanding van Christus, ca. 1665-1670, Art Institute of Chicago
• 
• 
  ca. 1671-1676
• 
  Portret van Mattheus van den Broucke (1620-1685), 1676, Dordrechts Museum
• 
  De bleekzuchtige vrouw, ca. 1660-1670, Rijksmuseum Amsterdam
• 
  Twee vrouwen bij een wieg, 1670, Springfield
• 
  Dame in interieur met hondje en poes, 1678 (?), Dordrechts Museum
• 
  Trant van PdH of SvH: (zie RKD)

CORNELIS BISSCHOP

Cornelis Bisschop
Zelfportret als Zeuxis, 1668
Persoonsgegevens
Geboren	Dordrecht, 1630
Overleden	Dordrecht, 1674
Signatuur
Oriënterende gegevens
Jaren actief	1645-1674
Stijl(en)	barok, classicisme
Bekende werken	De appelschilster Keukeninterieur Allegorie op de tocht naar Chatham
Portaal    Kunst & Cultuur

Cornelis Bisschop, of Cornelis Busschop (Dordrecht, gedoopt 12 februari 1630 – overleden januari 1674) [RKD: begraven 21 januari] bron: Loughman 1992: Zicht W, p. 85

Leven

In de leer bij Bol, invloed van Maes etc (Zichtb W, p. 28)

juli 1663: bezoek van Monconys e.a. (Zicht W, p. 85)

Leerling: Margaretha van Godewijk) -> zie p. 28 & 90 (zelfportret Corn Bisschop)

Werk

Historiestukken

Mythologische voorstellingen

• 
  Mercurius en Argus, Dordrechts Museum
• 
  (vroeger Nic Maes), Kinderbacchanaal, pv

Bijbelse voorstellingen

• 
  Elia en de engel, pv, Den Haag
• 
  Bathseba, ca. 1660-1665, Norton Simon Museum
• 
  Christus voor Pilatus,

Portretten

Allegorische portretten

• 
  Portret van een jongen als een jager met zijn King Charles Spaniel, 1660, pv
• 
  Familieportret in Oudtestamentische setting, ca. 1674, pv
• 
  Allegorie op de tocht naar Chatham (1667) met een portret van Cornelis de Witt, 1668, Rijksmuseum

Groepsportretten

• 
  Familieportret, ca. 1660, Musée des Beaux-Arts d'Orléans
• 
  (toegeschreven CB) Krijgsraad van elf compagnieën van de Burgerwacht te Dordrecht, (291 x 567 cm), ca. 1675, Dordrechts Museum (DM/922/836); in bruikleen van het Rijksmuseum Amsterdam (SK-A-983)

Genrescènes

De genrestukken van Cornelis Bisschop vertonen veel overeenkomsten met het werk van zijn stadgenoten Samuel van Hoogstraten (ingewikkeld perspectief) en Nicolaes Maes (onderwerpen).

• 
  Oude slapende vrouw, Kunsthalle Hamburg
• 
  Jonge vrouw met soldaat, ca. 1660-1665, Met NY
• 
  Jongen die zijn kat voert, 1660-1669, Museum Bredius

Perspectief en trompe l'oeil

• 
  Kunstenaar in atelier, 1665, Detroit Institute of Arts
• 
  Keukeninterieur met kokende vrouw, 1665, Dordrechts Museum
• 
  De appelschilster, 1667, Rijksmuseum
• 
  (omgeving CB), Elegant interieur met stoffenhandelaar, veiling Bonhams Londen 2009

trompe l'oeil en wandschilderingen

• 
  Verspronck?
• 
  Decoratief tafereel, Museum Ridder Smidt van Gelder, Antwerpen

rest

• 
  signatuur
• 
• 
  Zelfportret als Zeuxis, "C.Busschop 1668", Dordrechts Museum
• 
• 

Literatuur

• (nl) Houbraken, Arnold, 1718-1721 (1753), De groote schouburgh der Nederlantsche konstschilders en schilderessen. Tweede deel, Den Haag, Swart, Boucquet en Gaillard, p. 220-222 ("Kornelis Bisschop of Biskop"); geraadpleegd op DBNL (KB)
• (nl) Haak, Bob, 1984 (2003), Hollandse schilders in de Gouden Eeuw, Zwolle, Waanders, ISBN 9040087911
• (nl) Loughman, John e.a., 1992, De Zichtbaere Werelt, Zwolle, Waanders / Dordrechts Museum, ISBN 9066303670
• (nl) Matsier, Nicolaas, 2009, Het bedrogen oog, Amsterdam, De Harmonie, ISBN 9789061698715
• (nl) Paarlberg, Sander, 2014, Aanwinst Cornelis Bisschop. Een uitstekend schilder van perspectief, in: Culthure 6 (september 2014), p. 13-15
• (nl) Speleers, Lidwien, 2018, Het palet van Cornelis Bisschop, in: Culthure 18 (april 2018), p. 20-22

REINIER COVIJN

Literatuur

• (nl) Haak, Bob, 1984 (2003), Hollandse schilders in de Gouden Eeuw, Zwolle, Waanders, ISBN 9040087911
• (nl) Loughman, John e.a., 1992, De Zichtbaere Werelt, Zwolle, Waanders / Dordrechts Museum, ISBN 9066303670

ABRAHAM VAN DIJCK

ABRAHAM VAN DIJCK (werkte samen met Maes) Dordrecht, 1635/1636 – Dordrecht, begraven 27 augustus 1680 overleden: Dordrecht 1680-08-17/1680-08-27

Leven

Afkomst

Er heeft lange tijd verwarring geheerst over de identiteit en herkomst van Abraham van Dijck, maar de Ierse kunsthistoricus John Loughman heeft in een essay uit 2006 veel van de onduidelijkheden weggenomen.

De schilderijen die gesigneerd waren met "Abraham van Dijck", werden in de 19e eeuw toegeschreven aan "de Alkmaarsche Van Dijck", kennelijk om hem te onderscheiden van de Antwerpenaar Antoon van Dyck. En hoewel in de literatuur uit die tijd wordt vermeld dat Abraham van Dijck in Alkmaar ingeschreven stond als kunstschilder, is daar in de archieven niets van terug te vinden en moet dit op een plaatselijke mythe berusten.

Volgens Bredius was Abraham van Dijck afkomstig uit Amsterdam, omdat hij in de archieven een paar keer een Abraham van Dijck was tegengekomen, maar hoogstwaarschijnlijk heeft maar een van die vermeldingen betrekking op de schilder en gaat het in de andere gevallen om iemand anders.

Daar staat tegenover dat er in de archieven van Dordrecht regelmatig een schilder opduikt met de naam Abraham van Dijck, die in deze stad is overleden en heeft samengewerkt met Nicolaes Maes, een Dordtse schilder van wie de invloed op de schilderijen van Abraham van Dijck onmiskenbaar is. Bovendien was Maes een leerling van Rembrandt in dezelfde periode dat Van Dijck schilderijen in de stijl van Rembrandt maakte. Zelfs Houbrakens opmerking over Van Dijcks verblijf in Engeland verwijst indirect naar Dordrecht: het is goed mogelijk dat hij is meegereisd met zijn eerste leermeester, de Dordtse schilder Samuel van Hoogstraten, die in 1661-1667 in Engeland verbleef.

Jeugd en opleiding

Abraham van Dijck is waarschijnlijk geboren in 1635 of 1636 in Dordrecht. Het jaartal valt af te leiden uit een notariële acte, die in 1661 in Amsterdam is opgesteld en waarin staat dat hij op dat moment 25 jaar oud was. In de doopregisters van Dordrecht ontbreekt zijn naam, maar precies in 1635 en 1636 zijn ze niet volledig ingevuld, en omdat uit andere documenten zijn link met Dordrecht overduidelijk blijkt, lijkt het niet te ver gezocht om te veronderstellen dat hij in deze jaren werd geboren – wellicht in december 1635, toen het doopregister helemaal niet werd bijgehouden.

Vader en wijn.

Opleiding bij Samuel van Hoogstraten:

• Eerst samen met Maes en Leveck in de leer bij Samuel van Hoogstraten; en nadat die in 1651 min of meer halsoverkop naar Wenen afreisde, gingen ze met zijn drieën in de leer bij Rembrandt; eerste gesigneerde werk 1651

Amsterdam

• vanaf ca. 1651/2: Een leertijd bij Rembrandt is niet gedocumenteerd, maar op stilistische gronden wordt aangenomen dat Abraham van Dijck rond 1650 bij Rembrandt in de leer is geweest (Saur dl. 27 (2000), p. 372)
• ca. 1655: in de jaren 1650 vermoedelijk in Dordrecht (Loughman 2006, p. 270); vroegste gesigneerde en gedateerde schilderijen stammen uit 1651 (Saur dl. 27 (2000), p. 372)
• 1661: Amsterdam – Loughman 2006, p. 267-268

Engeland?

• Geen spoor meer van hem te vinden, is wellicht met SvH naar Engeland gegaan (vgl. Houbraken p. 345: ABRAHAM VAN DYK, die moderne ordonantien Schilderden, en zyn meesten levenstyd in Engeland heeft doorgebragt.;

Arnold Houbraken noemt een Abraham van Dijck, maar hij vermeldt alleen dat het een schilder was van "moderne composities" (dwz. genreschilderijen) en dat hij vooral in Engeland actief was geweest (het is onwaarschijnlijk dat Houbraken hem met de ook toen al beroemde Antoon van Dyck zou hebben verward).

Hugo van Dijck had schilderij "van" Lely)

Terug in Dordrecht

• 1667: in Dordrecht; laatst gedateerde werk
• 1680: begraven op 27 augustus 1680 vanuit huis aan Steegoversloot; de straat waar Maes had gewoond (ZW 226; Loughman 2006, p. 266, 273) [de identificatie door Bredius met een Abraham van Dijk die werd begraven te Amsterdam op 26 februari 1672 is onjuist ( Loughman 2006, p. 266, p. 268 en noot 12)]

Werk

• Rembr/Van Dijck?, Oude vrouw die haar nagels knipt, ca. 1655-1660, Met NY: https://rkd.nl/explore/images/208534
• Portret van Hugo van Dijck (1660?, veiling Lempertz, Keulen, 1956)
• Presentatie in de tempel, 1651[1655], privécollectie
• Vgl. De ongelovige Thomas (Hoogstraten, 1649, Mainz) & Rembrandts verloren gegane Besnijdenis + ets (1630) voor Frederik Hendrik
• Portret van een vrouw in Oosters gewaad, ten halven lijve met een roos in de hand, ca. 1655 (Christie's NY, 2000): à la Saskia met een bloem (1641, Dresden)
• verwantschap met werk van Willem Drost
• Tijd in Dordrecht en invloed van Maes: "quiet domesticity" and "picturesque old age": Slapende oude man ca. 1655-1660 (DM/Mauritshuis)
• Frontaal portret, 1655 (Milwaukee): verwantschap met Maes en Leveck
• Historiestuk ook beïnvloed door Maes (1658) (Rembrandt, 1646 & Van Hoogstraten, 1647): Aanbidding door de herders
• Oorsprong Maes' genre-motieven: Leidse fijnschilders (Dou, Koedyck, Brekelenkam) -> via Maes Leidse invloed op Van Dijck in 1657 en 1659, of anders in Amsterdam via Metsu: Van Dijck, Haringverkoper, 1659 (vgl. Metsu in Rijksmuseum)
• Invloed Brekelenkam: Genre (1659) en Gebed voor de maaltijd; + biddende heremiet (?)
• Na 1660
• Laatst gedateerde werk: Grote marktscène, 1667 (stilleven-achtig)
• Stilleven met dode roerdomp (à la Ferdinand Bol)
• 2 "moderne composities"(?) met kaartspelers (à la Van den Eeckhout en Jacob van Loo)
• Na 1670?
• In Engeland?

• 
  Presentatie in de tempel, 1651[1655], privécollectie
• 
  Aanbidding van de herders, ca. 1672, Sotheby's New York, 31 January - 01 February 2013, lot 154
• 
  Meisje met roos, ca. 1655, pv (Christie's 2000)
• 
  Slapende oude man, 1656, Mauritshuis / Dordrechts Museum
• 
  Oude vrouw die haar nagels knipt, ca. 1655-1660, Met NY

RKD:

• AvDijck
• Drie mannen in een wijnkelder
• Zittende oude man, staande jonge vrouw en een piskijkende dokter in een interieur (gesigneerd), Christie's (London (England)) 1997-12-03, nr. 142
• Portret van een vrouw
• Stilleven met roerdomp

• Bijbelse voorstellingen
• Portretten: broer Hugo van Dijck (1640-1705) en diens eerste vrouw door Van Dijck & Maes (ZW 226)
• Genre, architectuur (genre): onderwerpen (oude mensen) en kleurgebruik (rood, bruin en zwart) overgenomen van Maes; verder invloed van Metsu, Netscher en Quiringh van Brekelenkam
• Marktscènes
• Stillevens: een werk met een dode roerdomp en jachtattributen bij Christie's op 9 jul. 1999 (Willigen/Meijer 2003, p. 73)

• 
  (Rembrandt), Jachtstilleven met meisje en roerdomp
• 
  Presentatie in de tempel, 1651[1655], privécollectie
• 
  Het vertrek van Benjamin [ook toegeschr. aan Fabritius of Renesse], ca. 1650, Mauritshuis
• 
  Tobias en de engel, 1650, Gemäldegalerie
• 
  Isaäk zegent Jacob, Nationalmuseum, Stockholm
• 
  De profeet Elisa weigert Naämans geschenken, pv (Hampel, München)
• 
  Aanbidding van de herders, ca. 1672, Sotheby's New York, 31 January - 01 February 2013, lot 154
• 
  De bevrijding van Petrus, ca. 1655, Rhode Island School of Design Museum, Providence
• 
  De weduwe van Sarefat bakt pannenkoeken voor Elia (1 Koningen 17: 13-16), Statens Museum for Kunst, Kopenhagen
• 
  Fluitspelende jongen, ca. 1655, pv
• 
  Lezende profetes, ca. 1660, Museum der bildenden Künste, Leipzig
• 
  Oude vrouw met boek, Dordrechts Museum (Rijksmuseum)
• 
  idem
• 
  Rokende oude vrouw, pv (Sotheby's Amsterdam, 2003)
• 
  Slapende oude man, 1656, Mauritshuis / Dordrechts Museum
• 
  Oude man, Antwerpen
• 
  Meisje met roos, ca. 1650, pv (Christie's 2000)
• 
  Portret van een man, waarschijnlijk Johannes van Zell, pv
• 
  [toegeschreven], Abraham van Dijck - Portret van William Cavendish, 3rd Earl of Devonshire (1617-1684), Chatworth House
• 
  De heilige Hiëronymus, Sotheby's 2009, lot 124
• 
  idem

Provenance 'Saint Jerome' by Abraham van Dijck:

• The Earl of Derby, Knowsley Hall, Lancashire, by 1728 (as Rembrandt);
• Thence by descent to Edward John Stanley, 18th Earl of Derby, M.C. (1918–94);
• His sale, London, Christie's, 8 October 1954, lot 123 (as Jan Lievens) to Asschen for 50 guineas;
• With Alfred Brod Gallery, London, 1957;
• Private collection, United States;
• Anonymous sale, New York, Sotheby's, 29 January 2009, lot 124

Literatuur

• Abraham van Dijck op RKD
• (nl) Houbraken, Arnold, 1718-1721 (1753), De groote schouburgh der Nederlantsche konstschilders en schilderessen. Tweede deel, Den Haag, Swart, Boucquet en Gaillard, p. 345; geraadpleegd op DBNL (KB)
• (nl) Loughman, John, 1992, Nicolaes Maes, in: Marijnissen, Peter e.a. (red.), De Zichtbaere Werelt, Zwolle, Waanders / Dordrechts Museum, ISBN 9066303670, p. 226-227
• (en) Loughman, John, 2006, Abraham van Dijck (1635?-1680), a Dordrecht painter in the shadow of Rembrandt, in: Golahny, A. e.a. (red.), In his milieu. Essays on Netherlandish art in memory of John Michael Montias, Amsterdam University Press, ISBN 9789053569337, p. 265-278

NICOLAES MAES

Oeuvrelijst

Historiestukken

Bijbelse en mythologische onderwerpen

• 
  Christus zegent de kinderen, ca. 1652-1653, National Gallery, Londen
• 
  De wegzending van Hagar en Ismaël, 1653, Met NY
• 
  Het offer van Abraham, ca. 1653-1655, Agnes Etherington Art Centre, Kingston (Canada)
• 
  Vertumnus and Pomona, 1653, National Gallery of Ireland
• 
  ?, Christus voor Pilatus, Boedapest
• 
  Jacob ontvangt de bloedbesmeurde mantel van Jozef, ca. 1653, Met NY
• 
  Aanbidding van de herders, ca. 1660, Getty Center
• 
  De vlucht van Lot, ca. 1675, pv

Genrestukken

Diversen

• 
  Vissersjongen, Antwerpen
• 
  Meisje aan het raam, ca. 1654, Rijksmuseum
• 
  Stilleven met perziken, 1655, Dordrechts Museum
• 
  Badende kinderen, ca. 1655-1660, Louvre

In de jaren 1655-1657 maakte Nicolaes Maes een reeks genreschilderijen met een kenmerkend kleurenpalet van rood, bruin en glanzend zwart. De meestal lichtelijk moraliserende schilderijen zijn gesitueerd in burgerhuizen met doorkijkjes naar achterkamers, kelders en tuinen. Dergelijke perspectivische constructies kan hij hebben overgenomen van Carel Fabritius en Samuel van Hoogstraten (schilder). Hij liep hiermee vooruit op soortgelijke composities die Pieter de Hooch en Johannes Vermeer (Slapend meisje) vanaf circa 1657 maakten. De schilderijen van Maes werden ook nagevolgd door stadgenoten als Cornelis Bisschop, Abraham van Dijck en Reynier Covyn.

• 
  Kantklosser, 1655, Ottawa
• 
  De deugdzame vrouw, ca. 1656, The Wallace Collection
• 
  De ondeugende trommelaar, Thyssen-Bornemisza Museum, Madrid
• 
  De slapende dienstmeid, 1655, National Gallery, Londen
• 
  Appelschillende jonge vrouw, ca. 1655, Met NY
• 
  Kantklosser met babystoel, ca. 1656, Met NY

Een bijzondere categorie van deze genreschilderijen staat bekend als "de luistervinken". Centraal staat meestal een vrouw (soms een klerk) die een amoureuze stelletje afluistert en samenzweerderig uit het schilderij kijkt.

• 
  De mannelijke luistervink, 1655, Boston
• 
  De luistervink, 1656, The Wallace Collection
• 
  De luistervink, 1657, Dordrechts Museum
• 
  De luistervink, 1655, Royal Collection
• 
  De luistervink met gordijn, 1655, pv
• 
  De luistervink, 1656, Apsley House

Maes had ook succes met schilderijen van vlijtige en vrome oude mensen, die vooral door Abraham van Dijck werden nagevolgd.

• 
  Spinnende vrouw, ca. 1655, Rijksmuseum
• 
  Biddende oude vrouw, ca. 1655, Worcester Art Museum
• 
  De apostel Thomas, 1656, Kassel
• 
  Oude Kantklosser, ca. 1655, Mauritshuis
• 
  Biddende oude vrouw, ca. 1656, Rijksmuseum

In zijn straatscènes voert Maes meestal een verkoper, muzikant of bedelaar op die op de stoep van een huis door een bewoner of dienstmeid te woord wordt gestaan. Op de achtergrond is vaak een Dordtse stadspoort of een ander opvallend gebouw te zien. Vanaf 1658 lijkt de locatie naar Amsterdam verplaatst te zijn.

• 
  De melkmeid, ca. 1656, Ascott House
• 
  Het melkmeisje, ca. 1656, Apsley House
• 
  Twee kletsende vrouwen, ca. 1655-1660, Dordrechts Museum
• 
  Melkverkoopster, ..., Guildhall Art Gallery
• 
  Bedelende jongen bij oude man, 1656, Montreal
• 
  De liereman, Dordrechts Museum
• 
  Groentemarkt, Amsterdam Museum
• 
  Groenteverkoopster, ca. 1658, Basel

Portretten

Portretten (voor 1665)

• 
  Hollands gezin, ca. 1655, Schotland
• 
  Een Dordts gezin, ca. 1656, Norton Simon Museum
• 
  Portret van vier kinderen, 1657, Groeningemuseum
• 
  Kapitein Job Jansse Cuijter en zijn gezin, 1659, North Carolina Museum of Art, Raleigh
• 
  Portret van een kunstenaar, pv
• 
  Meisjesportret, 1660, privécollectie
• 
  Jacob Trip, ca. 1660, Boedapest
• 
  MdG, ca. 1660, Boedapest
• 
  Portret van een vrouw, 1663, Gent
• 
  JTrip, ca. 1665, Mauritshuis
• 
  Justus Criex, 1666, Boedapest

Portretten (na 1665)

• 
  Portret van een jonge vrouw, Nationale Galerie van Finland
• 
  Willem III, na 1677, Blanton Museum of Art, Austin (Texas)
• 
  Portret van een dame, 1678, Sotheby's New York, 2015
• 
  ca. 1678, pv
• 
  Portret van een jonge edelman als jager, pv
• 
  Portret van Anthonia des Quiens, na 1675, privécollectie
• 
  Portret van een man, misschien Joan Blaeu, ca. 1680, Twickel Castle
• 
  Barones Van Heeckeren, ca. 1685, privécollectie
• 
  Portret van een vrouw in een zwarte jurk, 1690, pv

Verkleedpartijen en allegorische portretten

• 
  Portret van een jongen in een geitenkar, 1667, privécollectie
• 
  Portret van een jongen als Daifilo, 1671, pv
• 
  Groepportret als Spiegel van Deugd, ca. 1670-1675, privécollectie
• 
  Vier kinderen als Ceres, Ganymedes, Cherubijn en Diana, ca. 1673, privécollectie
• 
  Portret van vier kinderen, 1674, Dordrechts Museum
• 
  Familieportret, ca. 1675, pv
• 
  Ganymedes, 1678, Poesjkin, Moskou

CAREL FABRITIUS

Werk

De lessen van Rembrandt

Dankzij Samuel van Hoogstraten weten we iets over Fabritius' verblijf in het atelier van Rembrandt. Hij noemde de vijf jaar oudere Carel Fabritius zijn meedeleerling en ze hadden allebei de ambitie om een goet schilder te worden. Op een dag vroeg Fabritius hem welke eigenschappen een jonge leerling moest bezitten om dat doel te bereiken. Van Hoogstraten antwoordde – na de maete mijns begrips in dien ouderdom – dat de aanstormende kunstenaar verlieft moest zijn op het uitbeelden van de bevallijke natuur, de drang moest hebben de andere schilders te overtreffen en moest proberen alles door eygen arbeit uit te vinden. Volgens Ernst van de Wetering geeft hij hier een artistieke opvatting weer die kenmerkend – en misschien zelfs uniek – was voor Rembrandt en die hij aan zijn leerlingen heeft doorgegeven.

Daarna vertelt Van Hoogstraten dat hij soms gefrustreerd raakte over zijn eigen vorderingen (op artistiek gebied), en als hij zijn meester dan lastigviel met te veel oorzaek vragen (nl. wat de diepere gedachte is achter de opdrachten die ze krijgen, oftewel de "tricks of the trade"), antwoordde Rembrandt: "Wees tevreden met wat je al weet en probeer dat zo goed mogelijk uit te voeren. Op die manier kom je de geheimen waar je nu naar vraagt, vanzelf te weten." Van Hoogstraten werkt dit uit tot...

Hij vertelt dat Fabritius streefde naar een harmonieuze manier van schilderen waarbij dingen samengevoegd werden die als het ware een maegschappy (familieverwantschap) met elkaar hadden. Daar moest volgens hem een goed schilderij aan voldoen, en ook dat was ontleend aan Rembrandt. Zo leerden ze van Rembrandt hoe ze een grote variatie aan kleurschakeringen konden bereiken zonder alles door een te haspelen, namelijk door bevriende kleuren te gebruiken. [Houding -> Wetering]

Kleur

Terwijl het vroege werk van Fabritius vanzelfsprekend sterk beïnvloed is door Rembrandt, doet hij daarna wat Rembrandt hem heeft opgedragen en zoekt hij zijn eigen weg. Zo verruilt hij geleidelijk de barokke, theatrale belichting van zijn historiestukken voor een meer naturalistische benadering. De manier waarop hij diepte en volume weergaf was niet meer op contrasten gebaseerd, maar op "een nauwkeurige observatie van de onderlinge lichtwaarden", zoals kunsthistoricus Bob Haak het omschreef. In de schildwacht speelt hij met grijze en okerkleurige tintverschillen om ruimte en sfeer op te roepen. En in het puttertje combineert hij de vlotte schildertrant die hij van Rembrandt leerde, met een naturalistische, zorgvuldig bestudeerde lichtval.

Fabritius' tijdgenoten hadden zijn [unieke benadering/de bijzondere verdiensten] ook al herkend. Direct na zijn dood werd Carel Fabritius door de Delftste stadshistoricus Van Bleyswijck geprezen om zijn beheersing van het perspectief en zijn natuurgetrouwe/harmonieuze kleuren ("natuyrlijk coloreren") Van Bleyswijck gebruikt hier het woord "coloreren", dat in de 17e eeuw specifiek "allerlei kleurschakeeringen en -nuances aanbrengen" betekent –

In twee schilderijen van Fabritius (Gezicht in Delft en het zelfportret uit 1654) is vivianiet aangetoond, een blauwgrijs pigment waarvan lange tijd niet bekend was dat 17e-eeuwse schilders het gebruikten. Het is ook aangetroffen in De koppelaarster (1656) van Johannes Vermeer en in het werk van Aelbert Cuyp en Gerrit Dou. In ... werd het pigment ontdekt in Rembrandts Suzanna uit 1636, een schilderij dat in het Mauritshuis hangt.

Perspectief

Perspectivische effecten met dieptewerking en "weggeschilderde" hoeken: Giulio Romano, De val van de Giganten, 1532-1534, Sala dei Giganti, Palazzo del Te, Mantua

Baldassare Peruzzi, Sala delle Prospettive, ca. 1515, Villa Farnesina, Rome

Daniël Vosmaer, Gezicht op Delft met een fantasieloggia, 91x113 cm, Prinsenhof, Delft, 1663. Dit schilderij is misschien een weerslag van de samenwerking tussen Fabritius en de broers Vosmaer, maar Vosmaer had minder kennis van perspectief dan Fabritius.

Ook in het atelier van Rembrandt was er in het midden van de 17e eeuw belangstelling voor trompe l'oeil-effecten: Rembrandt (of leerling), Heilige familie met gordijn, 1646, Gemäldegalerie Alte Meister, Kassel

Terwijl Rembrandt, die in het begin van zijn carrière nog wel af en toe een perspectiefprent van Hans Vredeman de Vries citeerde (zoals de spiltrap op Mediterende filosoof), de dieptewerking vrijwel uitsluitend tot stand bracht met licht- en kleurcontrasten, ontwikkelde Fabritius zich volgens zijn tijdgenoten ook tot een expert op het gebied van perspectief en trompe l'oeil.

De opmerking van Van Bleyswijck over Fabritius' meesterlijke beheersing van het perspectief wordt bevestigd door Samuel van Hoogstraten. Hij gebruikt de term "Fabritische deurzichten" ("doorzicht" was destijds de gebruikelijke term voor "perspectief"), wat suggerereert dat Fabritius bij uitstek uitblonk in dit genre. Hij vergelijkt zijn werk met het Palazzo del Te van Giulio Romano. Daarin heeft de schilder met behulp van het perspectief in een kleine ruimte de strijd tussen de goden en giganten uit de Griekse mythologie in een weidse ruimte weergegeven. Verder noemt hij dit een voorbeeld van het "wegschilderen" van hoeken en vlakke wanden waardoor de rechthoekige kamer een heel andere vorm lijkt te krijgen. En daarna schrijft hij: "Fabritius heeft hier ook wonder meede gedaen, gelijk tot Delft ten huize van den konstliefdigen Heer Zal: Do. Valentius, en elders noch te zien is." Deze opdrachtgever was waarschijnlijk Dr. Theodorus Vallentius (1612-1673), deken van het Delftse chirurgijnsgilde en hofarts van stadhouder Frederik Hendrik.

Van Hoogstraten betreurde het dat er zich geen voorbeelden van zijn werk in paleizen of kerken bevonden, omdat ze daar nog beter tot hun recht zouden zijn gekomen. Van zijn virtuositeit op dit gebied is alleen het Gezicht in Delft bewaard gebleven, waarin hij op piepklein formaat een enorme diepte weet te suggeren, vanaf een reusachtige viola da gamba op de voorgrond via de volledige Nieuwe Kerk tot aan het stadhuis in verte.

Trompe l'oeil

Van Hoogstraten noemt hem verder "heerlijk" in de toepassing van trompe-l'oeil. Volgens hem hoefde Fabritius' werk in dit opzicht niet onder te doen voor de beroemde fresco's van Baldassare Peruzzi in de Villa Farnesina, die naar verluidt zelfs Titiaan voor de gek hielden. Van Hoogstraten ziet dit genre niet zomaar als een simpel spelletje, want het bedriegen van het oog vereist veel kennis en ervaring: "Maer ik zegge dat een Schilder, diens werk het is, het gezigt te bedriegen, ook zoo veel kennis van de natuur der dingen moet hebben, dat hy grondig verstaet, waer door het oog bedroogen wort. En deeze kennis brengt ons ook zoo ver, dat wy bescheydelijk weeten, hoe verre het eene ding van het ander is, schoon het in d' oogen der onkundigen als in malkander hangt." (En over "de wonderlijke perspectyfkas".)

Het vroegste voorbeeld in het werk van Fabritius, dat we hiervan kennen, is de geschilderde spijker in de rechterbovenhoek van Het portret van Abraham de Potter uit 1649. En ook Het puttertje was vrijwel zeker bedoeld "om het oog te bedriegen". Het grote verschil met andere trompe l'oeil-schilders, zoals Gerrit Dou en Samuel van Hoogstraten zelf, is dat hij hiervoor geen fijnschildertechniek gebruikte, maar de lessen van Rembrandt trouw bleef: een brede, vlotte schildertrant (sprezzatura), dun en transparant in de schaduwpartijen en met dik opgebrachte lichtaccenten, zoals de felgele streep op de vleugel van het puttertje en het glanzende harnas van zijn laatste zelfportret. Omdat de schilderijen vanaf enige afstand en in het volle licht moesten worden bekeken, zorgde de vlotte penseelvoering voor een indruk van onscherpte in de verte en kon het zonlicht fonkelen ("voncken", zoals Rembrandt het zelf noemde) op de witte en gele verfklodders.

De enige uitzondering hierop is Het gezicht in Delft, waarvoor hij juist wel een verfijnde, gedetailleerde techniek gebruikte, maar dit schilderijtje was dan ook hoogstwaarschijnlijk bedoeld om van dichtbij bekeken te worden in een perspectiefkastje dat was afgedekt met doorzichtig papier, waardoor het licht er diffuus inviel en niet de kans kreeg om te fonkelen.

Voorstellingen

Fabritius had, net als Rembrandt, een voorliefde voor ongewone onderwerpen en originele composities. Sommige historiestukken, zoals Hera en ..., zijn zo obscuur dat er nog altijd geen zekerheid is over de voorstelling. En van het op het oog simpele genrestuk De schildwacht is het volkomen duister wat het nu precies voorstelt, welke betekenis (voor zover die er is) de diverse elementen hebben en wat de aanleiding voor het schilderij geweest kan zijn.

Ook zijn latere portretten wijken af van wat destijds gebruikelijk was. Voor Abraham de Potter gebruikt hij een lichte in plaats van een donkere achtergrond, en op zijn laatste zelfportret uit 1654 poseert hij zelfs voor een imposante wolkenlucht. Overigens zijn de 'zelfportretten' niet zozeer portretten maar eerder 'tronies' of studiekoppen, waarvoor hij - ook weer in navolging van Rembrandt - zichzelf als model heeft gebruikt.

• Schilderijen die wellicht een indruk geven van Fabritius' verloren gegane werk
• 
  Gerard Houckgeest, Nieuwe Kerk in Delft, 1651, Mauritshuis
• 
  Emanuel de Witte, Vrouw aan clavecimbel, 1660, Boijmans Van Beuningen
• 
  Anoniem, Het terras, ca. 1660, Art Institute of Chicago
• 
  Samuel van Hoogstraten, Gezicht in een gang, 1662, Dyrham Park
• 
  Samuel van Hoogstraten, Lezende vrouw, ca. 1670, Mauritshuis

Referenties

17e-eeuwse documenten en getuigenissen