Boomheiligdom

Uit Wikipedia, de vrije encyclopedie
(Doorverwezen vanaf Heilige boom)
Zomereik en zijn kapel op de Les Brieux heuvel
Heilige boom bij Pura Tirta Empul (Bali)
Jaya Sri Maha Bodhi (Sri Lanka), uit de derde eeuw voor christus

Boomheiligdommen zijn de heilige plaatsen, of cultusplaatsen, van verschillende bevolkingsgroepen verspreid over de hele wereld. Bij deze heilige bomen komt en kwam men om de goden te vereren, te bidden of te offeren. Deze plekken werden meestal bezocht als heiligdom, maar vaak ook vonden belangrijke bijeenkomsten (zoals rechtspraak) plaats bij het boomheiligdom.

Voorbeelden[bewerken | brontekst bewerken]

In het oude Elam bevonden veel heiligdommen zich in een husa, een heilige gaarde. Een stele van Šilḫak-Inšušinak vermeldt er negentien verspreid over het hele rijk.[1] Deze heilige gaarden waren ook de plaats waar het offerfeest de šip gehouden werd.[2] Assurbanipal, die de Elamitische hoofdstad Susa verwoestte, pocht dat hij de heilige gaarde rond de tempel, die voorheen door geen enkele vreemdeling betreden mocht worden, binnengedrongen was.

In Europa waren het de Kelten en Germanen, waaronder de Saksen, die heilige bomen hadden alwaar ze hun rituelen uitvoerden ten behoeve van hun religie. De Kelten gebruikten vooral de eik en de linde die ze als heilig zagen, Linde is nog altijd een veel voorkomende plaatsnaam. Onder zulke bomen werd vaak ook recht gesproken. Ook bij de Grieken en Romeinen kende men heilige bossen en bomen, zoals de Zeuseik van het Orakel van Dodona (gewijd aan Zeus Naios en de moedergodin) en de twee lotusbomen bij de tempel van Juno Lucina.

Nog altijd zijn de indrukwekkende bomen in het landschap te ontdekken, vaak staan ze op het hoogste punt in de omgeving. Er zijn vele vermeldingen over boomheiligdommen die door brand (blikseminslag) of een storm zijn geveld, vaak echter loopt de schijnbaar dode boom daarna toch weer uit.

In India zijn ook heilige bomen waar lappen stof en kledingstukken in worden gehangen, waarmee men genezing probeert te vragen. Ook op Bali zijn heilige bomen aanwezig, ook hier worden lappen stof rond (en in) de boom gehangen en er worden dagelijks offers achtergelaten. Osun-Osogbo is het laatst overgebleven heilige bos van het Yoruba-volk in Nigeria en is opgenomen op de Werelderfgoedlijst van UNESCO. In Sulawesi staan snelgroeiende bomen waarin gaten worden gekapt en dode baby's worden begraven, afgeschermd met een vlechtmatje.

Wichelroedelopers zijn bij heilige bomen vaak op zoek naar leylijnen, omdat die daar zouden kruisen.

Een boomheiligdom heeft veel overeenkomsten met een totempaal.

Soort boomheiligdom[bewerken | brontekst bewerken]

Er zijn specifieke benamingen van boomheiligdommen, waaronder:

Kerstening[bewerken | brontekst bewerken]

Een schilderij uit 1737; Bonifatius houdt toezicht terwijl de al gekerstende franken de Donareik bij Fritzlar vernietigen, om zo de germaanse bevolking (de Chatten) te bekeren tot het christendom

In de Indiculus superstitionum et paganiarum uit de achtste eeuw werd de natuurverering bij heilige plaatsen (zoals bij bomen en in bossen), net als andere heidense gebruiken, verboden. Toen de christelijke kerk in de vroege middeleeuwen begon met de kerstening van Nederland en België werden vele heilige bomen omgehakt. Het hout werd vaak gebruikt voor de bouw van de kerk of kapel, ook werden er beelden van gemaakt (vaak Mariabeelden of kruisen). Dat is bijvoorbeeld het geval met het hout van de heilige boom van Scherpenheuvel. Daar werden beeldjes van gemaakt voor verschillende kerken. En een stukje van dat sacrale hout werd ook teruggevonden als relikwie in de basiliek. Een van de bekendste boomheiligdommen is de Donareik, deze werd gerooid in opdracht van Bonifatius.

Soms bleef de boom zelf behouden, dan plaatste men vaak een kruis, beeld of kapelletje bij (of in) de boom om op die manier de bevolking te kerstenen. Later werden opnieuw pogingen gedaan de verering bij het boomheiligdom tegen te gaan, door het beeldje te verplaatsen naar een kerk in de omgeving. Dit had meestal niet het gewenste effect.

Er zijn vele volksverhalen over de wonderbaarlijke verschijning van Mariabeelden, die in de boom werden geplaatst. Wanneer de beelden verplaatst werden, kwamen ze op mysterieuze wijze weer naar de oorspronkelijke plek terug. De plaatsen werden vaak een bedevaartplaats, nog altijd trekken de boomheiligdommen vele belangstellenden.

Bekende bomen[bewerken | brontekst bewerken]

De beroemdste boom van Frankrijk bij Allouville-Bellefosse, in de boom zijn twee kapellen waarvan de bovenste met een wenteltrap te bereiken is

Er zijn nog enkele tientallen heilige bomen overgebleven vooral in de zuidelijke delen van Nederland en België, enkele opvallende exemplaren zijn:

Frankrijk[bewerken | brontekst bewerken]

  • Zomereik uit de 9e eeuw, Allouville-Bellefosse, dit is de beroemdste boom van Frankrijk, er zijn twee kapellen gemaakt - de bovenste is bereikbaar via een wenteltrap rond de boom (zie afbeelding).

Overblijfselen[bewerken | brontekst bewerken]

Gerlachus van Houthem voor zijn holle boom

Ook als het boomheiligdom inmiddels verdwenen is, kun je vaak aan namen herleiden dat er ooit sprake was van een heilige boom.

Afbeeldingen[bewerken | brontekst bewerken]

Wereldwijd zijn vele boomheiligdommen te vinden, hieronder volgen enkele afbeeldingen:

Goden en mythologie[bewerken | brontekst bewerken]

De Noordse kosmogonie had een heilige boom, de wereldboom Yggdrasil, die echter niet op een aanwijsbare plaats staat. In de Germaanse mythologie is de Irminsul bekend. In de Kanaän was Asherah de levensboom, ze wordt ook in de bijbel genoemd. Het christendom kent de boom van kennis van goed en kwaad en de boom des levens. De bantoe-mythologie kent een levensboom die de godin van vruchtbaarheid achtervolgt. In India is de Aśvattha-boom geworteld in de hoogste hemel en reikt omlaag door de ruimte met zijn takken door de bestaande werelden.

De heilige boom van Heliopolis mit Thot und Sesjat, die de naam van de koning op de bladeren schrijven
Prinses Parizade brengt de zingende boom thuis, uit de vertellingen van Duizend-en-één-nacht
Freya en de appelboom
Beer en appelboom, Alpes-de-Haute-Provence

Vele goden en mythologische wezens worden in verband gebracht met een (bepaalde soort) boom.

  • Mayadevi (Boeddha's moeder) nam een bad voordat ze beviel bij de Bodhiboom, Gautama Boeddha bereikte verlichting onder de boom
    Mayadevi (Boeddha's moeder) nam een bad voordat ze beviel bij de Bodhiboom, Gautama Boeddha bereikte verlichting onder de boom
  • Vrouwen uit Tibet brengen een offer op de Medicijnberg
    Vrouwen uit Tibet brengen een offer op de Medicijnberg
  • Hindoeïstisch boomheiligdom vlak bij Chandod, 1813
    Hindoeïstisch boomheiligdom vlak bij Chandod, 1813

Enkele mythologische figuren worden in verband gebracht met vele soorten bomen.

Trivia[bewerken | brontekst bewerken]

De grootste Würzelgnom ter wereld (met een vermelding in het Guinness Book of Records), veel overeenkomsten met een totempaal
Wensboom bij Pfullingen
  • De pelgrimsstaven van kluizenaar Gummarus van Lier en de heilige Rumoldus van Mechelen zouden in eiken zijn veranderd bij Lier
  • In Laren staat de dikste eik van Nederland, de Dikke Boom. Het is een enorme boom, een volwassene kan in de holte komen (zie afbeeldingen).
  • De Major Oak, een oude eik, in Sherwood Forest wordt gezien als het hoofdkwartier van Robin Hood (hij bracht het geld van de rijken naar de armen). De boom trekt vele belangstellenden en kan gezien worden als heiligdom.
  • Er werden in het verleden huwelijken gesloten onder een lindeboom.
  • Ook in sprookjes spelen bomen een belangrijke rol, het is soms de woonplaats van een mythologisch wezen zoals een kabouter of nimf. Ook spelen bomen andere symbolische rollen, bijvoorbeeld in De kikkerkoning en Van de wachtelboom (de jeneverbesboom).
  • In het heilige bos van de Semnonen mocht men alleen geboeid naar binnen, als men viel moest men verder kruipen.
  • De Terpentijnboom wordt in het Oude Testament als heilige boom omschreven.
  • De meiboom was oorspronkelijk een berk.
  • Het woord eik is verwant aan het Indische igja dat verering betekent.
  • De namen van Gallische stammen laten boomverering zien: de Eburones waren de Taxusstam en de Lemovices waren het Volk van de Iep.
  • In Ierse mythologie zijn alle bomen heilig, in het bijzonder de eik, taxus en hazelaar. Een heilige boom wordt in Ierland bile genoemd. Een boomgroep noemt men in Ierland fidnemed en in Gallië en Bretagne nemeton[3].
  • Het woord 'druïde' is verwant met het Keltische woord voor 'eik', zo was de verzamelplaats van de Galaten bekend als Drunemeton ("eikheiligdom"). Volgens Strabo ontmoetten de Galaten elkaar elk jaar in Drunemeton om belangrijke religieuze en politieke zaken te bespreken[4].
  • Eiken waren de Germanen heilig en in het Derde Rijk werd een Germaans ritueel herhaald waarbij een eikenkrans op de zomerzonnewende in een vuur werd verbrand. Daarbij werd de "Rütlischwur" uitgesproken[5]. Zie ook eikenloof.

Zie ook[bewerken | brontekst bewerken]

Bij deze votiefboom worden spenen achtergelaten als ze niet meer nodig zijn, Denemarken
Op Java kwamen nogal wat bossen voor die voor de inheemse bevolking een bijzondere betekenis hadden. Dat soort 'heilige' bossen mocht men niet betreden of men mocht er in elk geval niets hakken of plukken. Ook kleinere boomgroepen of individuele bomen konden als 'heilig' beschouwd worden. Dat betekende op z'n minst dat ze niet omgekapt werden, al kwam het ook voor dat daar woonachtige Europeanen zich aan zulk 'bijgeloof' niet wensten te storen. De waringin, die ook elders in Indië een speciale status heeft - hij wordt door velen als een verblijfplaats van geesten beschouwd - is een goed voorbeeld van zo'n bijzondere boom. Op de foto (1900-1920) een waringin voor woonhuis in Soemberkareng, Wereldmuseum Amsterdam
Overgenomen van "https://nl.wikipedia.org/w/index.php?title=Boomheiligdom&oldid=66223246"