Heythuysen (plaats)

**Heythuysen**
Heitse
Plaats in Nederland
	(Details) (Details)
	;
Situering
Provincie	Limburg
Gemeente	Leudal
Coördinaten	51° 15′ NB, 5° 54′ OL
Algemeen
Oppervlakte	27,55 km²
- land	27,29 km²
- water	0,26 km²
Inwoners ; (2023-01-01)	6.625 ; (240 inw./km²)
Hoogte	29 m
Inwonersnaam	Heythuysenaren
- Bijnaam	'Klein Paries' (Klein Parijs)
Woningvoorraad	3.239 woningen
Overig
Postcode	6093
Netnummer	0475
Woonplaatscode	2947
Belangrijke verkeersaders	N279
COROP-gebied	Midden-Limburg
Portaal	Nederland

Heythuysen (uitspraak^ⓘ) (Limburgs: Heitse) is een kerkdorp in de Nederlandse provincie Limburg, gemeente Leudal met ruim 6.625 inwoners. De naam Heythuysen is afkomstig van 'heidehuizen', welke naam voor zichzelf spreekt. De lokale bevolking gebruikt als bijnaam voor Heythuysen de flatteuze term 'Klein Paries' (Klein Parijs).

Geschiedenis[bewerken | brontekst bewerken]

Heythuysen is in de vroege middeleeuwen ontstaan op een zandrug tussen de Bevelandse Beek en de Tungelroyse Beek. Het behoorde in 1243 tot het Land van Horn, werd later eigendom van het Prinsbisdom Luik, en in 1680 werd het een zelfstandige heerlijkheid, in de Franse tijd werd het een gemeente.

Vooral in de 19e eeuw ontwikkelde Heythuysen zich tot een nederzetting en na de Tweede Wereldoorlog kwamen er veel forensen wonen.

In 1891 werd het orgelbouwbedrijf Verschueren Orgelbouw opgericht. Het bedrijf is in 2016 verhuisd naar Ittervoort.

In de 19e eeuw werd om de wateroverlast in het gebied te beteugelen het waterschap Het Land van Weert opgericht.

Bij de gemeentelijke herindeling in 1991 werden de gemeenten Heythuysen, Baexem en Grathem (met Kelpen-Oler) samengevoegd tot een nieuwe gemeente Heythuysen.

Op 1 januari 2007 ontstond de gemeente Leudal, door opnieuw een herindeling, uit de voormalige gemeenten Haelen, Heythuysen, Hunsel en Roggel en Neer. Heythuysen is van deze gemeente het kerndorp. De gemeente Leudal is sinds de herindeling qua oppervlakte de grootste gemeente van Limburg.

Geografie[bewerken | brontekst bewerken]

Geologie[bewerken | brontekst bewerken]

Heythuysen wordt in het noorden begrensd door de Bevelandse Beek welke uitmondt in de Roggelse Beek. Aan de zuidkant van Heythuysen stroomt de Tungelroyse Beek. Al deze beken stromen oostwaarts naar het natuurgebied Leudal, dat zich ten oosten van Heythuysen uitstrekt. Ten zuiden van de Tungelroyse Beek ligt het Landgoed Beijlshof, dat dicht bij het dorp ligt, maar tot Haelen behoort. In het noorden vindt men, naast landbouwgebieden, de Asbroekerheide, een boscomplex.

In Heythuysen zijn twee bodemtypes te vinden: hoger gelegen zandgronden en lager gelegen zandgronden. Over het algemeen bevinden de hoger gelegen zandgronden zich in het zuiden en oosten van het grondgebied van Heythuysen, terwijl de lager gelegen zandgronden zich in het noorden en westen bevinden.

Heythuysen zelf ligt op een hoogte tussen ongeveer 27 en 32 meter boven N.A.P. en het watert af richting de Maas.^[2]

Topografie[bewerken | brontekst bewerken]

Kaart van Heythuysen (2022), inclusief buitengebied

Heythuysen is een dorp in de provincie Limburg, in de regio Midden-Limburg. Tot en met 2006 was het een zelfstandige gemeente. Tegenwoordig is het onderdeel van de gemeente Leudal. Heythuysen is de grootste kern van de gemeente en is ook de plaats waar het gemeentehuis van Leudal staat.

Aan Heythuysen grenzen verschillende andere dorpen. Dit zijn: Baexem (ten zuiden), Roggel en Heibloem (ten noorden), Leveroy (ten westen) en Haelen (ten oosten).

Onder Heythuysen vallen ook 9 buurtschappen:

Klimaat[bewerken | brontekst bewerken]

Heythuysen heeft een gematigd zeeklimaat, maar omdat het wat dieper landinwaarts ligt wordt het minder beïnvloedt door de zee. Daarom neigt Heythuysen, en de rest van Limburg, wat meer naar een landklimaat dan de meer westelijke delen van Nederland.

Weergemiddelden voor Weergemiddelden voor Heythuysen (gemiddelde temperaturen 1991-2020)
Maand	jan	feb	mrt	apr	mei	jun	jul	aug	sep	okt	nov	dec	Jaar
Gemiddeld maximum (°C)	13,3	14,3	15,3	20,1	24,2	27,3	28,6	27,1	23,6	19,8	17,4	16,1	20,6
Gemiddelde temperatuur (°C)	3,6	3,9	6,5	9,9	13,4	16,2	18,3	17,9	14,7	10,9	7,0	4,2	10,5
Gemiddeld minimum (°C)	−13,0	−12,2	−4,4	1,0	5,7	9,5	11,5	12,1	8,0	0,1	−2,5	−9,4	0,5
Bron: Bron: KNMI statistieken voor weerstation Ell^[3]

Cultuur[bewerken | brontekst bewerken]

Sport- en verenigingsleven[bewerken | brontekst bewerken]

Heythuysen heeft een rijk sport- en verenigingsleven. Op het sportpark Molenhoek, aan de rand van het dorp zijn veel van deze sportverenigingen gevestigd. Op het park zijn voetbalvelden, tennisvelden en een atletiekbaan te vinden. Naast dit complex is het Laco sportcentrum gevestigd. Dit omvat zowel een sporthal als een zwembad.

SV Heythuysen is de voetbalvereniging van Heythuysen en heeft vijf seniorenteams, twaalf jeugdteams, drie G-teams en een meisjesteam. De Heytserse voetbalclub ontstond in 1922 als KMD (“Klein Maar Dapper”). In de jaren ‘20 en ‘30 fuseerde KMD verschillende malen en veranderde uiteindelijk van naam naar RKS Sparta. RKS Sparta was succesvol en won zelfs het kampioenschap van de tweede klasse, maar na interne problemen volgde in 1940 een herstart als RKVV Heythuysen. De KNVB erkent 10 november 1940 als de officiële oprichtingsdatum, maar de vereniging blijft 1922 als haar oprichtingsjaar hanteren. In 1951 verhuist RKVV Heythuysen naar de accommodatie aan de Prins Bisschoplaan. In 1972 verhuisde de club opnieuw, nu naar een accommodatie bij de Sint-Antoniusmolen. Later zou het naar het nabijgelegen Sportpark Molenhoek verhuizen. In 1980 werd de naam gewijzigd naar SV Heythuysen. Hoogtepunten zijn onder meer het winnen van de afdelingsbeker in 1983 en de start van het G-voetbal in 1992. In 2012 vierde de club haar 90-jarig bestaan.^[4]

Tennisvereniging TC Rulec, opgericht in 1936 door de notarisfamilie Rutten-Leclerq in Heythuysen, begon met een privé-tennisbaan in hun tuin. Mevr. Rutten lanceerde het idee voor een tennisvereniging, die Rulec werd genoemd naar de familienamen. Tijdens de oorlog bleef Rulec actief en werd in 1942 lid van de K.N.L.T.B. Regelmatige competities volgden, hoewel de faciliteiten in de beginjaren beperkt waren. In 1959 kreeg Rulec gravelbanen en in 1965 begon de bouw van een clubhuis. In 1972 verhuisde de club naar een nieuw tennispark aan de Prins Bisschoplaan, wat leidde tot verdere groei. Regelmatige upgrades en uitbreidingen volgden, zoals verlichte banen in 1995 en een verhuizing naar Sportpark Molenhoek in 2002. In 2011 vierde de tennisvereniging haar 75-jarig jubileum.^[5]

Op 17 mei 1973 werd de Atletiekvereniging Heythuysen (A.V.H.) opgericht. De atletiekvereniging heeft een traditionele sintelbaan waar verschillende atletiekonderdelen zoals lopen, werpen en springen worden uitgeoefend. Tijdens het 40-jarig jubileum van Atletiekvereniging Heythuysen in 2013 is de naam gewijzigd in Atletiek Leudal. De vereniging heeft ca. 200 leden, uit zowel Heythuysen als omliggende kernen.^[6]

Andere sportverenigingen in Heythuysen:

Handbalclub VIOS

Twee handboogbonden, namelijk “Gezellig Samenzijn” en “Onze Vrije Uren”
Schaakvereniging Leudal
Schutterij St. Nicolaas Heythuysen
Hengelsportvereniging Leudal

Behalve deze sportverenigingen heeft ook een aantal cultureel-maatschappelijke verenigingen:

Heemkundevereniging Heitse
Harmonie L’Union
Seniorenvereniging Heythuysen
Carnavalsvereniging V.V. De Kwakkert

Bezienswaardigheden[bewerken | brontekst bewerken]

De belangrijkste bezienswaardigheden zijn:

Sint-Nicolaaskerk, een 16e eeuwse laatgotische bakstenen pseudobasiliek
Sint-Elisabethklooster, het moederhuis van de Congregatie van de Zusters Franciscanessen van Heythuysen
Sint-Antoniusmolen, een windmolen uit 1861
Lancastermonument, een monument uit 2003 ter herinnering aan het neerstorten van Lancaster ME752 van 75 sq. (NZ)RAF op 21 juli 1944^[7]
Leudal, een groot natuurgebied tussen dorpskernen Haelen, Roggel, Neer, Nunhem en Heythuysen in dat bekend staat om zijn beekdalen
Prehistorisch grafveld de Busjop

Heythuysen heeft ook een aantal grote en kleine kapellen:

Missiekapel, een kapel naast de Sint-Nicolaaskerk die tegenwoordig een functie heeft als kunsttempel
Sint-Antoniuskapel, aan de Sint-Antoniusstraat
Mariakapel, aan de Walk
Sint-Rochuskapel, aan Aan de Watermolen
Niskapelletjes, namelijk:
- Mariakapelletje in Maxet, aan Leveroyseweg
- Sint-Jozefkapelletje, nabij Vlasstraat 23

Zie ook Lijst van rijksmonumenten in Heythuysen en Lijst van gemeentelijke monumenten in Heythuysen

Religie en levensbeschouwing[bewerken | brontekst bewerken]

De Rooms-Katholieke Kerk heeft van oudsher een sterke aanwezigheid in Heythuysen. Heythuysen valt onder de parochie H. Nicolaas, onderdeel van parochiefederatie Tabor. De Sint-Nicolaaskerk in het centrum van het dorp is een belangrijk historisch en religieus gebouw. Deze kerk speelt een centrale rol in de lokale gemeenschap en blijft een belangrijke plek voor religieuze vieringen en bijeenkomsten.

Echter speelt ook in Heythuysen ontkerkelijking een rol. Het aantal vieringen van de Heilige Mis en het aantal reguliere kerkgangers is, net zoals in grote delen van Nederland, in de afgelopen decennia sterk afgenomen.

Dialect[bewerken | brontekst bewerken]

Van oudsher spreekt men in Heythuysen het Limburgse dialect, specifiek het Noordelijk Oost-Limburgs (of Midden-Limburgs). Ook al is er overlap met het dialect gesproken in andere delen van Limburg, dorp zijn er verschillende woorden die men gebruikt, waardoor het Heitsers zijn eigen unieke karakter heeft. In 2023 werd het Heythuysense dialect voor het eerst vastgelegd in een eigen woordenboek.^[8] Ook nu wordt het Heitsers nog veel gesproken in het dorp, hoewel het door de jaren heen wel steeds meer is beïnvloed door het Standaardnederlands.

Bestuur en bevolking[bewerken | brontekst bewerken]

Demografie en ontwikkeling[bewerken | brontekst bewerken]

In 1817 telde het dorp Heythuysen 1144 inwoners en had het een volledig agrarisch karakter. Lichte industrialisering en modernisering in de periode van 1850 tot 1940 hadden een toename van bevolking en bebouwing tot gevolg. De bevolking groeide in de periode van 1850 tot 1940 van ca. 1350 tot ca. 2630 inwoners. De bebouwingstoename kwam tot uitdrukking in verdichting van reeds bestaande structuren en op sommige plaatsen vond uitbreiding plaats.

De grootste bevolkingstoename vond plaats in de periode van 1945 tot 1990. De bevolking groeide van ca. 2630 tot 5831 inwoners. Deze groei had een aantal nieuwbouwwijken tot gevolg. Deze zijn gesitueerd in het gebied ten zuiden van de kern Heythuysen (het gebied wordt omsloten door de provinciale weg van Roermond naar Meijel in het oosten, de gemeentegrens in het zuiden, de weg van Baexem naar Heythuysen in het westen en de Oude Trambaan in het noorden).

Het huidige Heythuysen kan gekarakteriseerd worden als een agrarische gemeenschap met daarnaast een aanzienlijke woonfunctie voor forensen.^[2]

Politiek en bestuur[bewerken | brontekst bewerken]

Al in de Franse tijd krijgt Heythuysen een politieke-administratieve functie als hoofdplaats van een kanton van het departement Nedermaas. Later werd Heythuysen een onafhankelijke gemeente in de provincie Limburg van Nederland. In 19e en 20e eeuw behoorden tot deze gemeente de dorpen Heythuysen en een deel van Leveroy.

In 1939 wordt het Waterschap Midden-Limburg opgericht, wiens hoofdkantoor aan de Biesstraat in Heythuysen komt te liggen. In 1994 is dit waterschap opgegaan in Waterschap Peel en Maasvallei.

Bij een gemeentelijke herindeling in 1991 werden aan de gemeente Heythuysen de voormalige gemeenten Baexem en Grathem (incl. Kelpen-Oler) toegevoegd. Na 1997 kwam het deel van Leveroy dat onder Heythuysen viel, volledig onder de gemeente Nederweert te vallen.

Op 1 januari 2007 is de gemeente Heythuysen samengevoegd met de gemeenten Haelen, Hunsel en Roggel en Neer tot een nieuwe gemeente. De vier gemeenten kozen Leudal als naam voor de nieuwe gemeente. In Heythuysen kwam het gemeentehuis van de gemeente Leudal te staan.

Communicatie[bewerken | brontekst bewerken]

Verkeer en vervoer[bewerken | brontekst bewerken]

Heythuysen had eind 19e eeuw een eigen treinstation. Station Baexem-Heythuysen maakte deel uit van de spoorlijn die Weert met Roermond verbond. Het treinstation werd gesloten in 1938, maar werd tijdens de Tweede Wereldoorlog tijdelijk heropend, totdat het in 1944 door Duitse troepen werd vernietigd.

Van 1918 tot begin jaren' 30 lag Heythuysen aan het traject van een stoomtramlijn tussen Roermond en Deurne. De tramlijn was echter geen succes en werd wegens gebrek aan passagiers in mei 1931 gesloten. Van deze tramlijn resteren geen overblijfselen meer; alleen de namen van enkele straten herinneren aan het tramverleden van Heythuysen, zoals de Trambaan en de Stationsstraat.^[2]

De Provinciale weg N729 loopt aan de oostelijke zijde van het dorp en verbindt Heythuysen met Roggel (ten noorden) en Horn (ten zuidoosten). Naar het zuiden loopt de weg Op de Bos naar Baexem. In westelijke richting loopt de Leveroyseweg naar Leveroy en in oostelijke richting loopt de St. Elisabethsdreef die naar Haelen leidt.

Heythuysen wordt aangedaan door verschillende buslijnen van streekvervoerder Arriva:

Lijn 796 - Heythuysen-Nederweert
Lijn 790 - Weert-Heythuysen
Lijn 71 - Weert-Meijel
Lijn 72 - Roermond-Venlo
Lijn 672 - Panningen-Roermond

Media[bewerken | brontekst bewerken]

Lokale informatie wordt verschaft door provinciale media, zoals het dagblad De Limburger en de radio- en televisiezender L1. Ook was de radiozender 3ML jarenlang gevestigd geweest in Heythuysen. In 2018 zijn 3ML en RTV Roermond gefuseerd onder de naam ML5 en in 2023 is men met de radiostudio verhuisd van Heythuysen naar een pand in Roermond.

Wetenswaardigheden[bewerken | brontekst bewerken]

Veel van de dorpse bebouwing in het centrum van Heythuysen is in de loop van de jaren vervangen door meer stedelijke nieuwbouw. De twee basisscholen, de Sint Nicolaasschool en de Beukenhof, zijn gefuseerd tot een in één gebouw ondergebrachte brede school. Het oude gemeentehuis in het centrum is vervangen door een nieuw pand aan de rand van het dorp.

Bekende Heythuysenaren[bewerken | brontekst bewerken]

Bekende personen die geboren of gestorven zijn in Heythuysen of anderzijds nauw verbonden zijn met het dorp:

Maria Catherina Daemen (1787-1858) - stichtster van de zustercongegratie Franciscanessen van Heythuysen
Jean Scheyven (1804-1862) - Belgisch advocaat, magistraat en katholiek politicus
Leo Mertens (1885-1970) - burgemeester van de gemeente Heythuysen (1919-1941;1944-1950)
Laurens Kirkels (1897-1960) - burgemeester van verschillende Nederlandse gemeenten
Leon van Acht (1899-1991) - dirigent, muziekpedagoog en fluitist
Arnold Geurts (1909-1978) - burgemeester van de gemeente Heythuysen (1951-1971)
Julia op ten Noort (1910-1994) - Nederlandse nationaalsocialistische politiek activiste en directrice van de Reichsschule Heythuysen
Jacques Gubbels (1920-2019) - politicus
Toon Steeghs (1923-2007) - burgemeester van de gemeente Heythuysen (1989-1991)
Leo Hendrikx (1923-2023) - Nederlandse Engelandvaarder
K.J. van Gerven (1924-2023) - burgemeester van verschillende Nederlandse gemeenten
Sef Hannen (1929-2012) - burgemeester van de gemeente Heythuysen (1971-1989)
Pierre Janse (1933-2005) - profvoetballer
Ienne Biemans (1944) - auteur van kindergedichten
Irene Maks-van Veen (1944) - burgemeester van de gemeente Heythuysen (1991-2003)
Joos Truijen (1944) - burgemeester van de gemeente Heythuysen (2002-2007)
Patrick Brouns (1971) - bestuurder en politicus van het CDA
Sander Gommans (1978) - muzikant en songwriter
Joerie Minses (1980) - lid gemeenteraad van Heythuysen/Leudal en huidige burgemeester van Heumen
Robert Willemse (1989) - profvoetballer