Hixkaryana

Uit Wikipedia, de vrije encyclopedie
Hixkaryana
Hixkaryána
Gesproken in Brazilië, Amazonas
Vitaliteit bedreigd
Sprekers 500–600
Taalfamilie
Taalcodes
ISO 639-2 -
ISO 639-3 hix
Portaal  Portaalicoon   Taal

Het Hixkaryana is een Caribische taal die wordt gesproken door een paar honderd Indianen aan de Nhamundá, een zijrivier van de Amazone in Brazilië. Opmerkelijk aan deze taal is dat het een van de zeer weinige natuurlijke talen is met de OVS-volgorde als standaardwoordvolgorde, zoals ontdekt door Derbyshire. De taal is wellicht ook als eerste hierom beschreven.

Fonologie[bewerken | brontekst bewerken]

Medeklinkers[bewerken | brontekst bewerken]

Het Hixkaryana kent de volgende medeklinkers als fonemen:

Labiaal Alveolaar Postalveolaar
or Palataal
Velaar Glottaal
Nasaal [m]? [n]? [ɲ]?
Plosief [p]? [b]? [t]? [d]? [tʃ]? [ɟ]? [k]?
Fricatief [ɸ]? [s]? [ʃ]? [h]?
Flap [ɾ]? [ɽˡ]?
Approximant [j]? [w]?
  • /ɽˡ/? is een retroflexe tap met een laterale luchtstroom.
  • De volgende orthografie wordt gebruikt: /ʧ ɟ/? = <tx dy>; /ɸ ʃ/? = <f x>; /ɲ/? = <ny>; /ɽˡ/? = <ry>; /j/? = <y>.

Klinkers[bewerken | brontekst bewerken]

De volgende klinkers worden gebruikt: /e/?, /ɯ/?, /u/?, /ɔ/?, en /æ/?, geschreven als <e>, <ɨ>, <u>, <o> en <a>.

Grammatica[bewerken | brontekst bewerken]

Aan de werkwoordsvorm worden prefixen met de functie van persoonlijk voornaamwoord toegevoegd met de hiërarchie 2e > 1e > 3e. Als het object van een transitief werkwoord belangrijker is dan het onderwerp wordt het O-prefix gebruikt, anders het A-prefix:

A-prefixen O-prefixen
1A /ɨ- 1O r(o)
2A m(ɨ)- 2O o(j)-/a(j)-
1+2A t(ɨ)- 1+2O k(ɨ)-
3A n(ɨ)-/j-

Bij intransitieve werkwoorden werkt het grotendeels hetzelfde. Het aspect getal wordt weergegeven door middel van porte-manteaumorfemen.

Meestal blijkt uit de voorvoegsels duidelijk wat het onderwerp van de zin is en wat het object, tenzij zowel het onderwerp als het object in de 3e persoon staan. De OVS-volgorde is dan cruciaal, zoals blijkt uit de zin toto yonoye kamara, die "de jaguar at de man op" betekent en niet: "de man at de jaguar op":

Hixkaryana toto yonoye kamara
toto y- ono -ye kamara
Nederlands persoon 3SG- eten - VERLEDEN TIJD jaguar
"De jaguar at de man op."

Maar indirect objecten komen pas na het onderwerp:

Hixkaryana bɨryekomo yotahahono wosɨ tɨnyo wya
bɨryekomo y- otaha -ho -no wosɨ tɨnyo wya
Nederlands jongen 3ENKELV.- slaan -OORZ. -VERL. TIJD vrouw haar-man door
"De vrouw liet haar man de jongen slaan."

Daarnaast geldt in beknopte bijzinnen de SOV-volgorde.[1]

Zie ook[bewerken | brontekst bewerken]