Ir. D.F. Woudagemaal
| Ir. D.F. Woudagemaal | ||
|---|---|---|
_(cropped).jpg)
| ||
Ir. D.F. Woudagemaal met op de achtergrond het stroomkanaal
| ||
| Gebouw | ||
| Plaats | Lemmer | |
| Coördinaten | 52° 51′ NB, 5° 41′ OL | |
| Bouwjaar | 1916-1920 | |
| Verbouwing | 1955, 1967, 2012- | |
| Architect | Ir. D.F. Wouda | |
| Locatie | Gemaalweg 1 | |
| Huidig gebruik | Noodgemaal, met bezoekerscentrum en expositieruimte | |
| Monumentnummer | 25772 | |
| Monumentstatus | Rijksmonument, werelderfgoed UNESCO volgnr. 867 inschrijving 1998, (22e sessie) | |
| Eigenaar | Wetterskip Fryslân | |
| Gemaal | ||
| Functie | Boezemgemaal | |
| Buitenwater | IJsselmeer (voorheen Zuiderzee) | |
| Binnenwater | Stroomkanaal, Friese boezem | |
| Oppervlakte binnenwater | 18.650 ha (boezem) | |
| Opvoerhoogte | 50 cm | |
| Capaciteit | 4000 m³ per minuut | |
| Aandrijving | Stoom | |
| Fabrikant motor | Machinefabriek Jaffa | |
| Bouwjaar motor | 1919-1920 | |
  | ||
| Opvoerwerktuig | 8 centrifugaalpompen | |
| Waterschap | Wetterskip Fryslân | |
| Ir. D.F. Woudagemaal (D.F. Wouda Steam Pumping Station) | ||
|---|---|---|
| Werelderfgoed cultuur | ||
| Land |  Nederland
| |
| UNESCO-regio | Europa en Noord-Amerika | |
| Criteria | i, ii, iv | |
| Inschrijvingsverloop | ||
| UNESCO-volgnr. | 867 | |
| Inschrijving | 1998 (22e sessie) | |
| UNESCO-werelderfgoedlijst | ||
Het Ir. D.F. Woudagemaal is het grootste stoomgemaal ter wereld ooit gebouwd, en dat zo nu en dan ook nog in werking is.[1] Het gemaal bevindt zich in Lemmer nabij Tacozijl in Friesland. Het wordt gemiddeld eens per jaar gebruikt, tijdens perioden met veel regen en wind, om het Friese boezemwater op het vereiste peil te houden als het J.L. Hooglandgemaal bij Stavoren door omstandigheden onvoldoende capaciteit kan leveren. Sinds 1998 staat het gemaal op de UNESCO-Werelderfgoedlijst.
Geschiedenis[bewerken | brontekst bewerken]
Het gemaal is in 1947 vernoemd naar ir. D.F. Wouda, hoofdingenieur van de Provinciale Waterstaat van Friesland.[2] Hij ontwierp het in 1917-1918 gebouwde pand in een traditionele stijl met invloeden van het rationalisme.
Tijdens de bouw sloeg de bliksem in in de vrijstaande schoorsteen. De schoorsteen was net gereed gekomen, maar de bliksemafleider was nog niet aangebracht, omdat de specie daarvoor nog te nat was. De schoorsteen moest geheel afgebroken worden en weer opgebouwd.
Om het gemaal te voeden werd een speciaal stroomkanaal gegraven, dat extra breed is om de hoeveelheid water te kunnen verwerken.
Het gemaal werd op 7 oktober 1920 geopend door koningin Wilhelmina.[3]
Ter herinnering aan het 100-jarig bestaan is een vijf euro herdenkingsmunt, het Woudagemaal Vijfje, met het portret van Koning Willem-Alexander gemaakt.[4]
Machines[bewerken | brontekst bewerken]
Het door J.C. Dijxhoorn ontworpen machinepark werd geplaatst in 1919-1920. Dijxhoorn heeft een en ander uitgebreid beschreven in een artikel in "De Ingenieur".[5] Het werd gebouwd door de Machinefabriek Jaffa te Utrecht.[6]
Het machinepark bestaat uit vier tandem-compound hoofdstoommachines van 500 IPK en acht tweezijdig aanzuigende centrifugaalpompen. Elke hoofdstoommachine is gekoppeld aan twee van deze pompen. Per twee hoofdstoommachines zijn er condensatie-inrichtingen opgesteld met elk een kleine tandem-compound stoommachine. In 1955 werden de zes kolengestookte Piedboeuf stoomketels vervangen door vier vlampijpketels van Werkspoor, die in 1967 op zware stookolie werden omgebouwd.
Schoorsteen en ketels[bewerken | brontekst bewerken]
De schoorsteen bij het gemaal heeft niet alleen tot doel om de rookgassen af te voeren, maar heeft vooral als functie trek te veroorzaken in de ketels. Door de trek wordt lucht aangezogen die nodig is voor de verbranding van de brandstof in de vuurkamer van de ketels. Maar ook zorgt deze trek ervoor dat de hete verbrandingsproducten door de rookkanalen in de ketel gezogen worden, zodat deze hete verbrandingsgassen in effectief contact komen met de wanden van de rookkanalen, waarachter het water, resp. de nog natte stoom zich bevindt. De gassen die onderaan de schoorsteen komen moeten nog een temperatuur van 200 graden hebben om een goede trek te kunnen veroorzaken.[7]
Inzet[bewerken | brontekst bewerken]
Tot 1966 werd het gemaal gebruikt om het boezempeil van Friesland (het FZP) te verlagen. In dat jaar werd het J.L. Hooglandgemaal opgeleverd, sindsdien wordt het Ir. D.F. Woudagemaal nog gemiddeld eenmaal per jaar ingezet. Om het personeel vaardig te houden wordt het gemaal daarnaast tweemaal per jaar gepland onder stoom gezet.[8] Door onder andere de klimaatverandering is de inzet van het gemaal bij langdurige en hevige regenval echter nog van belang voor het handhaven van het peil van de Friese boezem.
Werelderfgoed[bewerken | brontekst bewerken]
Sinds 1998 staat het gemaal op de UNESCO-Werelderfgoedlijst.[1] Het behoort tot de top 100 der Nederlandse rijksmonumenten.
Afbeeldingen[bewerken | brontekst bewerken]
-
Woudagemaal zijde IJsselmeer
-
Zijde stroomkanaal
-
Stoomketels
-
Detail ketel met de ronde rookkanalen
-
Werkende stoommachine
-
Tandemstoommachines met rechts de centrifuaalpompen en vliegwielen
-
Schroefcentrifugaalpompen en vliegwielen
-
Zie ook[bewerken | brontekst bewerken]
Externe links[bewerken | brontekst bewerken]
Referenties
|
