Katalin Karikó

Katalin Kariko
17 januari 1955
Geboorteland	Hongarije
Geboorteplaats	Szolnok
Nobelprijs	Fysiologie of Geneeskunde
Jaar	2023
Reden	"voor hun onderzoek waardoor effectieve mRNA-vaccins tegen COVID-19 konden worden ontwikkeld"
Samen met	Drew Weissman
Voorganger(s)	Svante Pääbo
Portaal	Geneeskunde

Katalin Karikó (Szolnok, 17 januari 1955) is een Hongaarse biochemicus die gespecialiseerd is in immunologische toepassingen van ribonucleïnezuur (RNA). Ze was medeoprichter en CEO van RNARx van 2006 tot 2013.^[1] Sinds 2013 is ze senior vice-president bij BioNTech RNA Pharmaceuticals.^[2] Ze is ook adjunct-professor aan de University of Pennsylvania.

Karikó's onderzoek naar de toepassing van mRNA in vaccins begon al in de jaren 1990. Samen met de Amerikaanse immunoloog Drew Weissman ontdekte ze dat bepaalde modificaties aan de basenstructuren van RNA ervoor zorgt dat het RNA zonder ontstekingsgevaar in het lichaam geïnjecteerd kan worden.^[3]^[4]^[5] Door deze doorbraak werd therapeutisch gebruik van mRNA mogelijk.^[6] Deze technologie werd in 2020 goedgekeurd door BioNTech en Moderna om hun COVID-19-vaccins te ontwikkelen.^[7]

In 2023 kreeg zij de Nobelprijs voor Geneeskunde, samen met Drew Weissman, voor hun onderzoek waardoor effectieve mRNA-vaccins tegen COVID-19 konden worden ontwikkeld.^[8]

Carrière[bewerken | brontekst bewerken]

Karikó voltooide een Ph.D aan de Hongaarse Szeged Universiteit en werd vervolgens postdoctoraal onderzoeker aan het Biological Research Center van de Hongaarse Academie van de Wetenschappen in Szeged. Omdat de financiering van het onderzoekslaboratorium ophield, besloot Karikó in 1985 om met haar man en hun tweejarige dochter naar de Verenigde Staten te emigreren.^[9] Tussen 1985 en 1988 was ze postdoctoraal fellow aan de Temple University in Philadelphia. Karikó was toen betrokken bij baanbrekende klinische tests waarbij patiënten met AIDS, bloedziektes, of chronischevermoeiheidssyndroom behandeld werden met dubbelstrengs RNA (dsRNA).

In 1989 begon ze als onderzoeker aan de Universiteit van Pennsylvania waar ze met cardioloog Elliot Barnathan aan Messenger RNA (mRNA) werkte. In 1990, toen ze adjunct-professor was aan de Perelman School of Medicine aan de Universiteit of Pennsylvania, diende Karikó voor het eerst een projectvoorstel in voor mRNA-gebaseerde gentherapy. Sindsdien heeft ze voornamelijk daaraan gewerkt. Door gebrek aan financiering voor haar onderzoek verloor ze in 1995 haar tenure track en werd ze geen hoogleraar zoals wel de bedoeling was. Ze zette echter wel door met haar onderzoek en kwam in 1997 toevallig hoogleraar immunologie Drew Weissman tegen. Deze ontmoeting leidde tot een belangrijke samenwerking en uiteindelijk tot de mRNA-vaccins.

Karikó kwam op haar belangrijkste idee toen ze focuste op de vraag waarom transfer RNA dat gebruikt werd in een controle-experiment, niet dezelfde immuunreactie opriep als het in het hoofdexperiment gebruikte messenger RNA. De cruciale ontdekking van een chemische modificatie van mRNA die het niet-immunogeen maakt werd niet geaccepteerd voor publicatie in de wetenschappelijke tijdschriften Nature en Science, maar uiteindelijk wel gepubliceerd in het kleinere tijdschrift Immunity. In een reeks artikelen, gepubliceerd vanaf 2005, beschreven Karikó en Weissman hoe specifieke nucleotide wijzigingen in mRNA leiden tot een verminderde immunorespons. Ze richtten een kleine onderneming op waarmee ze in 2006 and 2013 patenten binnenhaalden, maar de universiteit verkocht het intellectuele eigendom al snel aan Gary Dahl, hoofd van een laboratoriumbevoorradingsbedrijf dat uiteindelijk Cellscript werd. Enkele weken later legde Flagship Pioneering, een durfkapitaalbedrijf achter de farmaceut Moderna, contact met Karikó om de patentrechten vast te leggen, maar het enige antwoord van Karikó was "we don't have it".

Begin 2013 had Karikó lucht gekregen van een miljoenendeal van Moderna met AstraZeneca. Ze realiseerde zich dat ze binnen de universiteit geen kans zou krijgen om haar ervaring met mRNA te gelde te maken en werd daarom vicepresident van BioNTech RNA Pharmaceuticals.

Patenten[bewerken | brontekst bewerken]

US8278036B2 & US8748089B2

Prijzen en onderscheidingen[bewerken | brontekst bewerken]

1975 – 2020[bewerken | brontekst bewerken]

1975 – 1978: Népköztársasági ösztöndíj
2009: Kisújszállás városának Tiszteletbeli Polgára
2020: Kisújszállás díszpolgára
2020: Public Media Person Of The Year Award
2020: Rosenstiel Award

2021[bewerken | brontekst bewerken]

2021: American Academy of Achievement’s Golden Plate Award presented by Awards Council member Frances Arnold
2021: Albany Medical Center Prize
2021: Bill Foege Award
2021: Bolyai Prize
2021: Building the Foundation Award
2021: Fodor József Plaque
2021: For Human Dignity Award
2021: Forbes No. 1 (entrepreneurs, leaders, scientists, creators; 50+)
2021: Golden Goose Award
2021: Grande Médaille
2021: Hawking Lecture Cambridge
2021: ereburger van Csongrád-Csanád
2021: ereburger van Szeged
2021: eredoctoraat Duke University
2021: eredoctoraat Universiteit van Szeged
2021: Hungarian Spirit Award
2021: Janssen Award
2021: Jedlik Ányos Award
2021: John Scott Medal
2021: Keio Prize
2021: Lasker-DeBakey Clinical Medical Research Award
2021: Louisa Gross Horwitz Prize
2021: National Inventors Hall of Fame
2021: New York Academy of Medicine
2021: Novo Nordisk-prijs
2021: Prince Mahidol Award in het vakgebied medicijnen
2021: Princess of Asturias Award in de categorie wetenschappelijk onderzoek
2021: Princess Marina Sturdza Award
2021: Reichstein Medal
2021: Research!America 2021 Outstanding Achievement in Public Health Awards
2021: Semmelweis Prize
2021: Straub Plaque
2021: Széchenyi Prize
2021: Theodor Boveri Award
2021: Time 100
2021: Time Heroe of the Year 2021. According to the magazine's praise, in their research, Katalin Karikó, Kizzmekia Corbett, Barney Graham and Drew Weissman 'channeled their ambitions to the common good, talked to one another and trusted in facts'.
2021: Wilhelm Exner Medal
2021: German Future Prize
2021: Asteroid 166028 Karikókatalin, discovered by Hungarian astronomers Krisztián Sárneczky and Zsuzsanna Heiner at the Piszkéstető Station in 2002, was named in her honor.
2021: Debrecen Award for Molecular Medicine

2022[bewerken | brontekst bewerken]

2022: Breakthrough Prize in Life Sciences
2022: Duitse Immunologie-prijs
2022: L'Oréal-UNESCO For Women in Science Award
2022: Paul Ehrlich en Ludwig Darmstaedter-prijs
2022: Vilcek Prize for Excellence in Biotechnology
2022: eredoctoraat Radboud Universiteit Nijmegen

2023[bewerken | brontekst bewerken]

2023: Nobelprijs voor Geneeskunde (samen met Drew Weissman)

Media[bewerken | brontekst bewerken]

In april 2021 besteedde The New York Times aandacht aan haar carrière en baanbrekend onderzoek dat leidde tot de mRNA-vaccins die geïntroduceerd zijn om de COVID-19-pandemie te bestrijden. Op 10 juni 2021 was The Daily-podcast van The New York Times gewijd aan Karikó's carrière, met een nadruk op de vele uitdagingen die ze moest overwinnen om erkenning te krijgen voor haar onderzoek.

Trivia[bewerken | brontekst bewerken]

Ze is de moeder van olympisch kampioene roeien Susan Francia.

Externe link[bewerken | brontekst bewerken]

Kati Kariko Helped Shield the World From the Coronavirus (The New York Times, 8 april 2021)

Bronnen, noten en/of referenties

↑ (en) Katalin Karikó. 8th International mRNA Health Conference. Gearchiveerd op 12 december 2020. Geraadpleegd op 10 januari 2021.
↑ (September 2018). Just the messenger. Nature Medicine 24 (9): 1297–1300. PMID 30139958. DOI: 10.1038/s41591-018-0183-7.
↑ (en) Karikó K, Buckstein M, Ni H, Weissman D. (2005). Suppression of RNA Recognition by Toll-like Receptors: The Impact of Nucleoside Modification and the Evolutionary Origin of RNA. Immunity 23 (2): 165–175. PMID 16111635. DOI: 10.1016/j.immuni.2005.06.008.
↑ (2010). Incorporation of pseudouridine into mRNA enhances translation by diminishing PKR activation. Nucleic Acids Research 38 (17): 5884–92. PMID 20457754. PMC 2943593. DOI: 10.1093/nar/gkq347.
↑ (2008). Incorporation of pseudouridine into mRNA yields superior nonimmunogenic vector with increased translational capacity and biological stability. Molecular Therapy 16 (11): 1833–40. PMID 18797453. PMC 2775451. DOI: 10.1038/mt.2008.200.
↑ Kollewe, Julia, "Covid vaccine technology pioneer: 'I never doubted it would work'", The Guardian, 21 november 2020. Gearchiveerd op 23 november 2020. Geraadpleegd op 22 november 2020.
↑ (en) Garde, Damian, The story of mRNA: From a loose idea to a tool that may help curb Covid. STAT (10 november 2020). Gearchiveerd op 14 januari 2021. Geraadpleegd op 10 januari 2021.
↑ The Nobel Prize in Physiology or Medicine 2023, nobelprize.org, 2 oktober 2023
↑ Niemand zag iets in het werk van Katalin Karikó. Nu maakt ze kans op de Nobelprijs. NRC. Gearchiveerd op 14 augustus 2023. Geraadpleegd op 23 april 2022.

[:0-1] (en) Katalin Karikó. 8th International mRNA Health Conference. Gearchiveerd op 12 december 2020. Geraadpleegd op 10 januari 2021.

[Keener_2018-2] (September 2018). Just the messenger. Nature Medicine 24 (9): 1297–1300. PMID 30139958. DOI: 10.1038/s41591-018-0183-7.

[:5-3] (en) Karikó K, Buckstein M, Ni H, Weissman D. (2005). Suppression of RNA Recognition by Toll-like Receptors: The Impact of Nucleoside Modification and the Evolutionary Origin of RNA. Immunity 23 (2): 165–175. PMID 16111635. DOI: 10.1016/j.immuni.2005.06.008.

[:3-4] (2010). Incorporation of pseudouridine into mRNA enhances translation by diminishing PKR activation. Nucleic Acids Research 38 (17): 5884–92. PMID 20457754. PMC 2943593. DOI: 10.1093/nar/gkq347.

[:4-5] (2008). Incorporation of pseudouridine into mRNA yields superior nonimmunogenic vector with increased translational capacity and biological stability. Molecular Therapy 16 (11): 1833–40. PMID 18797453. PMC 2775451. DOI: 10.1038/mt.2008.200.

[Kollewe-Nov2020-6] Kollewe, Julia, "Covid vaccine technology pioneer: 'I never doubted it would work'", The Guardian, 21 november 2020. Gearchiveerd op 23 november 2020. Geraadpleegd op 22 november 2020.

[:6-7] (en) Garde, Damian, The story of mRNA: From a loose idea to a tool that may help curb Covid. STAT (10 november 2020). Gearchiveerd op 14 januari 2021. Geraadpleegd op 10 januari 2021.

[8] The Nobel Prize in Physiology or Medicine 2023, nobelprize.org, 2 oktober 2023

[9] Niemand zag iets in het werk van Katalin Karikó. Nu maakt ze kans op de Nobelprijs. NRC. Gearchiveerd op 14 augustus 2023. Geraadpleegd op 23 april 2022.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]