Kelumapusaura
Kelumapusaura machi is een plantenetende ornithischische dinosauriër, behorende tot de Euornithopoda, die tijdens het late Krijt leefde in het gebied van het huidige Argentinië.
Vondst en naamgeving[bewerken | brontekst bewerken]
In de provincie Río Negro werden door een team van het Laboratorio de Anatomía Comparada y Evolución de los Vertebrados (LACEV), met name Julia D’Angelo, Ana P. Moreno, Marcelo P. Isasi, Gonzalo L. Muñoz, Gabriel Lio en Adriel R. Gentil, skeletten gevonden van euornithopoden, zowel jongen als volwassen dieren.
In 2022 werd de typesoort Kelumapusaura machi benoemd en beschreven door Sebastián Rozadilla, Federico Brissón-Egli, Federico Lisandro Agnolín, Alexis Mauro Aranciaga-Rolando en Fernando Emilio Novas. De geslachtsnaam betekent is afgeleid van het Mapudungun, de taal van de Mapuche, en betekent zoiets "rode-aarde-sauriër". De soortaanduiding duidt een vrouwelijke sjamaan aan bij de Mapuche. Daarom heeft de geslachtsnaam ook een vrouwelijke uitgang.
Het holotype, MPCN-PV-807, is gevonden in een laag van de Allenformatie die dateert uit het Campanien-Maastrichtien. Het bestaat uit een gedeeltelijk skelet met schedel. Bewaard zijn gebleven: het linkerbovenskaaksbeen, het rechterprefrontale, het rechterpostorbitale, het linkerpterygoïde, het linkerproöticum, het predentarium, de dentaria, drie dentaire tanden, de derde halswervel, de drie voorste sacrale wervels, een wervelboog van een staartwervel, een linkerborstbeen en een sternale rib. De botten werden aangetroffen op een oppervlakte van twee meter in het vierkant.
Drieëntwintig meter van het holotype werd een concentratie van verdere botten aangetroffen, van meerdere individuen. Deze werden aangewezen als de paratypen. Het betreft de specimina MPCN-PV-808: een rechterdentarium; MPCN-PV-809: een reeks wervels uit het heiligbeen en de staart; MPCN-PV-810: een rechterschouderblad; MPCN-PV-811: een linkerdarmbeen; MPCN-PV-912: een rechterzitbeen; MPCN-PV-813: een rechterdijbeen; en MPCN-PV-814: een vierde middenvoetsbeen.
Twee bovenkaaksbeenderen, de specimina MPCA-SM-12 en MPCA-SM-90, die eerst aan Willinakaqe werden toegewezen, zijn in 2022 onder voorbehoud aan Kelumapusaura toegewezen.
Beschrijving[bewerken | brontekst bewerken]
Grootte en onderscheidende kenmerken[bewerken | brontekst bewerken]
De volwassen lengte is geschat op acht à negen meter. De jonge dieren, waarvan het meest gevonden is, zijn ongeveer half zo lang.
De beschrijvers stelden enkele onderscheidende kenmerken vast. Sommige daarvan zijn autapomorfieën, unieke afgeleide eigenschappen. Het bovenkaaksbeen heeft een lage binnenzijde boven de binnenste rij van foramina. Het postorbitale heeft een korte of ontbrekende binnenste tak als bijdrage aan het schedeldak. De symfyse van het dentarium heeft naar voeren gerichte min of meer driehoekige uitsteeksels aan de onderzijde begrensd door een diepe groeve, in zijaanzicht een tweelobbig profiel vormend. De eerste sacrale wervel heeft een voorste gwrichtsvlak dat sterk schuin omhoog gericht is.
Daarnaast is er een unieke combinatie van op zich niet unieke kenmerken. Het bovenkaaksbeen is veel lager dan het dentarium van de onderkaak. Het bovenkaaksbeen heeft aan de onderste voorste tak een groeve die een insnoering vormt. Het bovenkaaksbeen heeft op de buitenzijde een dikke richel op de achterste bovenrand die takken vormt naar het pterygoïde en het verhemeltebeen. Het dentarium heeft een opvallend lange voorste tak met een diepe halvemaanvormige groeve aan de voorste buitenzijde. Het schouderblad heeft een lengtegroeve boven de processus acromialis. Het schouderblad heeft een relatief smalle insnoering of nek, met de helft van de breedte van het bovenste uiteinde. Het blad van het schouderblad is bijna recht of zwak gebogen.
Skelet[bewerken | brontekst bewerken]
Het hoofdlichaam van het bovenkaaksbeen is relatief gerekt. De onderste voorste tak is echter vrij kort en dik. Hij is niet lepelvormig en is recht naar voren gericht. Het bovenkaaksbeen draagt minstens zesendertig tanden. An de binnenkant is de rij foramina relatief sterk verwijderd van de horizontale groeve. Het prefrontale is relatief robuust. Het heeft een diepe inkeping aan de bovenrand van de oogkas en meerdere foramina in het bovenvlak.
De onderkaken hebben vooraan wel een schepvorm maar veel smaller dan bij verwanten.
In de wervelkolom zijn geen verbeende pezen gevonden. De halswervels hebben geen foramina boven de zijuitsteeksels.
Het schouderblad heeft een dikke crista deltoidea. Het is als geheel relatief smal.
Het darmbeen is relatief lichtgebouwd met een laag voorblad. Het voorblad is zijwaarts gericht en heeft een ovale dwarsdoorsnede. De antitrochanter is trapeziumvormig van boven bezien. Hij is vrij laag en weinig uitstekend. Er ligt geen holte voor. Het achterblad is laag en smal. Het is wat schuin omhoog gericht en om de lengteas gedraaid. De inkeping onder het voorblad toont een horizontale trede bij de overgang naar het aanhangsel voor het schaambeen.
Fylogenie[bewerken | brontekst bewerken]
Kelumapusaura werd binnen de Hadrosauridae in de Kritosaurini geplaatst. Zij zou een klade vormen met andere Zuid-Amerikaanse vormen, namelijk Secernosaurus koerneri, Bonapartesaurus rionegrensis en Kritosaurus australis, welke soort hernoemd werd tot het aparte geslacht Huallasaurus.
De positie van Kelumapusaurus in de evolutionaire stamboom volgens het beschrijvende artikel toont het volgende kladogram.
| Hadrosauridae |
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Literatuur[bewerken | brontekst bewerken]
- Rozadilla, Sebastián; Brissón-Egli, Federico; Lisandro Agnolín, Federico; Aranciaga-Rolando, Alexis Mauro; Novas & Fernando Emilio. 2022. "A new hadrosaurid (Dinosauria: Ornithischia) from the Late Cretaceous of northern Patagonia and the radiation of South American hadrosaurids". Journal of Systematic Palaeontology