Lijst van schilderijen, beelden en monumenten in de Sint-Servaasbasiliek

Deze lijst van schilderijen, beelden en monumenten in de Sint-Servaasbasiliek geeft een (onvolledig) overzicht van de belangrijkste schilderijen, beeldhouwwerken, grafmonumenten, epitaven en andere monumenten in het Sint-Servaascomplex in de Nederlandse stad Maastricht. Een deel van de kunstcollectie bevindt zich in de schatkamer van de kerk of in het lapidarium (in de oostcrypte). De meeste schilderijen en beelden bevinden zich op diverse locaties in de kerk, in de dagkapel of in de sacristie, waar ze, naast hun waarde als kunstobjecten, een religieus-educatieve functie vervullen.

Historische achtergrond

De Sint-Servaaskerk geldt als de oudste, nog bestaande kerk in Nederland. In zijn lange en veelbewogen geschiedenis was het gebouw onder andere pelgrimskerk, koninklijke eigenkerk, kapittelkerk, parochiekerk en dekenaatskerk. Vooral in de hoge en late middeleeuwen vergaarde de Sint-Servaaskerk en het daaraan verbonden Sint-Servaaskapittel grote rijkdom, in die tijd vooral in de vorm van onroerend goed, en daarnaast gouden en zilveren reliekhouders en liturgische voorwerpen. De vele altaren in de kerk droegen heiligenbeelden. Vanaf het einde van de middeleeuwen kwamen daar schilderijen op paneel en doek bij. Een groot deel van deze kunstvoorwerpen ging na de opheffing van het kapittel in 1797 en de daarop volgende secularisatie verloren. Na de heringebruikname van de kerk in 1804 werd de sterk uitgedunde collectie enigszins aangevuld met die van enkele opgeheven kloosters. Tijdens de bloeitijd van het katholicisme ("Rijke Roomse Leven", ca. 1860-1960) was de kerk overdadig aangekleed met schilderijen en beelden, waarvan een deel bij de zogenaamde "tweede beeldenstorm" werd afgestoten.

Lijst van schilderijen

Over de schilderijencollectie van de Sint-Servaaskerk vóór de secularisatie in 1797 is weinig bekend. Slechts één schilderij had een functie in de liturgie: het aan Jan van Eyck toegeschreven Vera Icon, een portret van Christus, dat echter in de negentiende eeuw verkocht werd en zich thans in de Alte Pinakothek in München bevindt. Een deel van de schilderijencollectie toont typisch dominicaanse thema's en is afkomstig uit het in 1798 opgeheven Dominicanenklooster. Enkele recente aanwinsten bevinden zich in de schatkamer. Wand- en plafondschilderingen zijn niet opgenomen. Geschilderde retabels komen in een aparte lijst van altaren aan bod.

Plattegrond	Onderwerp	Afmetingen (h × b)	Datering	Kunstenaar	Afbeelding
Zuidertransept	Portret van de Heilige Franciscus van Sales (pendant aanwezig in het noordertransept)	164 × 124 cm	1700 ca. 1700	Anoniem
Zuidertransept	Heilige Dominicus met de apostelen Petrus en Paulus en drie cherubijnen (pendant aanwezig in het noordertransept)	267 × 177 cm	1601 17e eeuw	Gaspar de Crayer?
Zuidertransept	Kruisiging van Petrus. Kopie van Guido Reni's altaarstuk uit ca. 1605 in de Vaticaanse Musea	293 × 168 cm	1650 midden 17e eeuw?	Anoniem (Noord- of Zuid-Nederlands?)
Zuidertransept	Sint-Jozef en de jonge Jezus	210 × 129 cm	1630 ca. 1630	Anoniem (Vlaamse of Hollandse School)
Sint-Jozefkapel	De kracht van de rozenkrans: engelen te midden van heiligen (onder) en dominicanen en dominicanessen (midden) reiken rozenkransen uit en redden zielen uit het vagevuur	255 × 198 cm	1650 midden 17e eeuw	Anoniem (Vlaamse School?)
Zuidelijke zijbeuk(ingang Sint-Barbarakapel)	Portret van Sint-Barbara met Heilige Eucharistie en martelaarspalm; linksonder de toren waarin ze opgesloten was	097 97 × 79 cm	1700 ca. 1700	Anoniem (Vlaamse School?)
Zuidelijke zijbeuk(Kapel OLV van Smarten)	Bewening van Christus	238 × 184 cm	1601 17e eeuw?	Anoniem (Vlaamse School?)
Zuidelijke zijbeuk(Kapel OLV van Smarten)	Heilige Familie in klassiek decor	?	1601 17e eeuw	Anoniem (Luikse School, Gerard de Lairesse?)
Kapel OLV van Smarten	Knielende Sint-Hubertus als ridder en jager; op de achtergrond Sint-Servaas en een fantasievoorstelling van een kerk of kathedraal	205 × 142 cm	1601 17e eeuw	Wery Joannes Wery
Doopkapel	Johannes de Doper doopt Jezus in de Jordaan	155 × 80 cm	1601 17e eeuw	Anoniem (Vlaamse School?)
Heilig Hartkapel	Triptiek boven het epitaaf van Meys: middenpaneel met het martelaarschap van Sint-Sebastiaan; zijpanelen met mannelijke donors (linkerpaneel binnenzijde) en vrouwelijke donors en Maria met Kind (rechterpaneel binnenzijde); op de buitenkanten grisailles met Sint-Bartolomeüs (links) en Sint-Sebastiaan (rechts)	200 ca. 200 × 300 cm	1501 16e eeuw	Anoniem (Zuid-Nederlands)
Noordertransept	Ecce Homo: Jezus aan het volk getoond	200 × 195 cm (bovenkant halfrond)	1601 17e eeuw	Anoniem (Hollandse School met Caravaggistische invloed)
Noordertransept	Bewening van Christus (pendant van vorig schilderij)	200 × 195 cm (bovenkant halfrond)	1601 17e eeuw	Anoniem (Hollandse School met Caravaggistische invloed)
Noordertransept	Heilige Hyacinthus (met beeld van Madonna en Kind) geneest de zieken (pendant aanwezig in het zuidertransept)	268 × 175 cm	1601 17e eeuw	Crayer Gaspar de Crayer?
Noordertransept	Portret van de Heilige Carolus Borromeus (pendant aanwezig in het zuidertransept)	163 × 123 cm	1700 ca. 1700	Anoniem
sacristie	Zeven werken van barmhartigheid	?	1600 ca. 1600	Anoniem
Sint-Servaaskapel	Kapucijnen verzorgen pestlijders tijdens de pestepidemie van 1632-33 in Maastricht	072 72 × 133 cm	1632 ca. 1632	Anoniem
Sint-Servaaskapel	Hemelvaart van Sint-Servaas, omringd door engelen (eertijds in het noordertransept)	100 ca. 100 × 75 cm	1837 ca. 1837	Schaepkens,Th Théodore Schaepkens
Sint-Servaaskapel	Sint-Servaas ontvangt de bisschopsstaf van een engel	206 × 144 cm	1601 17e eeuw	Crayer Gaspar de Crayer?
Schatkamer	Heilige Maagschap, met linksonder Sint-Servaas (bruikleen RCE)	020 ca. 20 × 40 cm (paneel)	1490 ca. 1490	Anoniem (Westfalen)
Schatkamer	Het laatste oordeel	094 94 × 122 cm (paneel)	1575 late 16e eeuw	Anoniem (Zuid-Nederlands, onder invloed van Frans Floris)
Schatkamer	Portret van kanunnik en pauselijk pronotarius Guilielmus (Willem) Lipsen (1621-1695), vanaf 1661 deken van het kapittel van Sint-Servaas (afkomstig van R.K. Weeshuis; zie ook zijn epitaaf elders in de kerk)	165 165,5 × 126 cm	1651 2e helft 17e eeuw	Anoniem
Schatkamer	Anna te Drieën	?	1501 16e eeuw?	Anoniem (naar Italiaans voorbeeld)
Schatkamer	Kerkinterieur: zicht op het westwerk van de Sint-Servaaskerk (in 1987 verworven)	045 45 × 62 cm	1848 ca. 1848/49	Bosboom Johannes Bosboom
Schatkamer	Het offer van Melchisedek	215 × 120 cm	1754	Restout Jean II Restout (en)
Schatkamer	Sint-Rochus door de engelen genezen van de pest	123 × 93 cm	1675 late 17e eeuw	Anoniem (Vlaamse School)
Schatkamer	Heilige Drie-eenheid ("Genadestoel") met twee engelen	139 × 107 cm (paneel)	1701 18e eeuw?	Anoniem (Zuid-Nederlands, naar Robert Campin of Rogier van der Weyden)
Schatkamer	Aanbidding der herders	142 × 109 cm	1600 ca. 1600	Anoniem (Zuid-Nederlands)
In depot	Vijf pausen met hun citaten over Thomas van Aquino; v.l.n.r.: Benedictus XIV, Johannes XXII, Pius V, Alexander VII en Paulus V (tot 1798: collectie Dominicanenklooster)	133 × 155 cm	1651 2e helft 17e eeuw	Anoniem
In depot	Vier pausen met hun citaten over Thomas van Aquino; v.l.n.r.: Innocentius VI, Clemens VIII, Clemens VI en Urbanus V; op de achtergrond twee franciscaner monniken (tot 1798: collectie Dominicanenklooster)	133 × 155 cm	1651 2e helft 17e eeuw	Anoniem
In depot	Portret Mattheüs Dolmans (1673-1729), dominicaan en controverseprediker (tot 1798: collectie Dominicanenklooster; beschadigd)	?	1701 1e helft 18e eeuw?	Anoniem
Locatie onbekend	Christus als Salvator Mundi, met opschrift in bovenrand: ego svm via (ik ben de weg)	060 60 × 40 cm (paneel)	1500 ca. 1500	Anoniem (Zuid-Nederlands)
Locatie onbekend	Twee zijluiken van een triptiek, eertijds gekoppeld aan het Maastrichts passieretabel; linkerpaneel: Kruisdraging (buitenkant: Annunciatie); rechterpaneel: Kruisafneming (buitenkant: Ontmoeting van Maria met Elisabeth en Zacharias)	173 × 63 cm (elk)	1600 ca. 1600 (Zuid-Nederlands)	Anoniem

Lijst van beeldhouwwerken

Hieronder volgt een overzicht van de voornaamste beelden (standbeelden, beeldjes en beeldengroepen) en reliëfs in de kerk en haar bijgebouwen. Niet aan de orde komen bouwsculpturen, zoals gebeeldhouwde kapitelen, consoles, sluitstenen en timpanen, tenzij deze als losse sculpturen tentoongesteld worden. Grafmonumenten, epitafen en andere monumenten zijn in een aparte lijst in dit artikel opgenomen. Gebeeldhouwde altaarretabels worden elders in een lijst van kerkmeubilair besproken, met uitzondering van het dubbelreliëf van het Westwerkaltaar, het Maastrichts passieretabel en enkele losse heiligenbeelden die op altaren zijn geplaatst. Hetzelfde geldt voor gebeeldhouwd kerkmeubilair (zoals de barokke biechtstoelen van Daniël van Vlierden en het neogotisch koorgestoelte) en diverse antropomorfe reliekhouders, liturgisch vaatwerk en andere toegepaste kunst in de kerkschat.

Plattegrond	Onderwerp	Afmetingen (h × b × d)	Datering	Kunstenaar	Afbeelding
Oostcrypte	Fragment van een marmeren Romeinse sarcofaag, met afbeelding van een worstelaar. Vroeger bevestigd aan de buitenmuur van de apsis	077 77 × 20-35 × 4-12 cm	0201 3e eeuw?	Anoniem
Oostcrypte	Merovingisch reliëf, wellicht deel van een koorafscheiding, met afbeelding van kindermoord te Bethlehem en vlucht naar Egypte	027 27 × 91 × 7 cm	0701 8e eeuw	Anoniem	Geen afbeelding
Oostcrypte	Twee romaanse kapitelen: een beschadigd teerlingkapiteel met fleur-de-lisdecoratie, mogelijk afkomstig uit de vieringscrypte; het andere is een bladkapiteel uit de Keizerzaal	056 56 × 67 × 67 cm en 38 (+ 5) × 46 × 46 cm	1001 11e-12e eeuw	Anoniem
Oostcrypte	ca. 25 gebeeldhouwde fragmenten van het gotisch doksaal, waarvan ca. 10 met figuratieve afbeeldingen uit de Sint-Servaaslegende	301 ca. 300-600 × 900-1100 cm (compleet doksaal)	1275 ca. 1275-1300	Anoniem
Schip (vieringsgewelf)	Laatgotisch corpus van een crucifix, hing vroeger buiten onder een afdakje tegen de apsis; het kruis zelf is modern	?	1510 ca. 1510	Steffeswert toeschrijving Jan van Steffeswert
Schip (vieringspijler)	Gotisch beeld Sint-Servaas (met neogotisch baldakijn), oorspronkelijk opgesteld in medio ecclesiae vóór het gotisch doksaal. Het beeld, met Sint-Servaassleutel, bisschopsstaf en draak, vormde de basis voor vrijwel alle latere afbeeldingen van de heilige	175 levensgroot	1300 ca. 1300 (polychromie: 1858/84)	Anoniem (Keulen?)
Schip (vieringspijler)	Neogotisch beeld Sint-Lambertus, gebaseerd op het voorgaande beeld	175 levensgroot	1875 late 19e eeuw	Atelier Cuypers-Stoltzenberg?
Schip (gewelf)	Laatgotisch Marianum: tweezijdig beeld van Madonna met Kind op maansikkel binnen een dubbele ovaal (alleen het beeld aan de westzijde is origineel)	?	1511 ca. 1510-15	Steffeswert toeschrijving Jan van Steffeswert
Schip (pijlers)	Moderne kruiswegstaties van chamotte in reliëf, oorspronkelijk in de kapel van het Ziekenhuis Sint Annadal, vanaf 1991 aan de westzijde van de 14 pijlers tussen schip en zijbeuken, ter vervanging van de 19e-eeuwse geschilderde staties	?	1962-65	Januszewski Gertrud Januszewski
Kapel van het H. Aanschijn	2 gevleugelde engelen als kaarsenhouders op viervoudige zuiltjes, ter weerszijde van het altaar van het Heilig Aanschijn, alles van koper	?	1888	Atelier Cuypers-Stoltzenberg
Zuidertransept	Beeld vrouwelijke figuur met crucifix en miskelk als personificatie van het Nieuwe Testament. Op de marmeren pyloon een reliëf met twee putti die een portretmedaillon van een onbekende bisschop omhooghouden. Pendant aanwezig in noordertransept	?	1732	Bayar Denis-Georges Bayar
Sint-Jozefkapel	Neogotisch beeld Sint-Jozef met Kindje Jezus, als onderdeel van neogotisch altaar	?	1875 eind 19e eeuw?	Anoniem
Sint-Barbarakapel	Nederrijns gepolychromeerd beeld van Sint-Barbara (met neogotisch voetstuk, torentje en baldakijn)	103 cm hoog	1500 ca. 1500	Anoniem
Kapel OLV van Smarten	Laatgotisch beeld (lindehout, gepolychromeerd) van Maria met dode Jezus (Piëta)	127 × 127 cm	1500 ca. 1500	Anoniem
Zuiderzijbeuk	2 beeldjes van bisschoppen, geplaatst in nissen ter weerszijde van doorgang naar Bergportaal	?	?	Anoniem
Westwerk	Dragers van de Noodkist (afstudeerwerkstuk Middelbare Kunstnijverheidsschool)	?	1951-52	Herman van Elteren
Westwerk	Romaans dubbelreliëf van harde mergel, onderdeel van het Westwerkaltaar, met Madonna met kindje Jezus in een mandorla, geflankeerd door twee engelen (onder), en Jezus met Sint-Petrus en Sint-Servaas (boven)	185 × 176 cm	1151 ca. 1150-60	Anoniem
Westwerk	Gipsen standbeeld Karel de Grote, vroeger als heilige vereerd en een centrale positie in het westwerk innemend; thans in een nis, vrijwel uit het zicht	?	1845	Geefs Willem Geefs
Heilig Hartkapel	Neogotisch Heilig Hartbeeld als onderdeel van een altaar	?	1875 eind 19e eeuw?	Anoniem
Sint-Antoniuskapel	Beeld Sint-Gerardus Majella	?	1876 eind 19e of 20e eeuw	Anoniem
Sint-Antoniuskapel	Beeld Sint-Antonius van Padua met neogotisch baldakijn als onderdeel van een altaar	?	1875 eind 19e eeuw?	Anoniem
Kapel OLV Zetel der Wijsheid	Maaslandse Sedes Sapientiae, waarschijnlijk vroeger in het westwerk	130 cm hoog	1275 ca. 1275	Anoniem
Noordertransept	Beeld van koning David met harp, als personificatie van het Oude Testament. Op de marmeren pyloon een reliëf met twee putti die een portretmedaillon van een onbekende bisschop omhooghouden. Pendant aanwezig in het zuidertransept	?	1732	Bayar Denis-Georges Bayar
Kapel HH. Eligius en Marcoen	Beeldje Sint-Eligius, omstreeks 1805 overgebracht uit de Dominicanenkerk	?	1501 1e helft 16e eeuw?	Steffeswert Jan van Steffeswert (toeschrijving)
Kapel HH. Eligius en Marcoen	Beeldje Sint-Marcoen, omstreeks 1805 overgebracht uit de Dominicanenkerk	?	1501 1e helft 16e eeuw?	Steffeswert Jan van Steffeswert (toeschrijving)
Bij Noordwestportaal	Laatgotisch(?) beeld Sint-Servaas (of Sint-Petrus?)	175 levensgroot	1402 15e/16e eeuw?	Anoniem
Westelijke kruisgang	Neogotisch beeld van Jezus in het graf	175 levensgroot	1876 4e kwart 19e eeuw	Anoniem
Sint-Servaaskapel	Laatgotisch beeld van Maria met kindje Jezus ("Madonna met de druiventros"); neogotische polychromie	140 cm hoog	1401 15e eeuw	Anoniem (Nederrijns?)
Sint-Servaaskapel	Maastrichts passieretabel met 6 scènes uit het lijdensverhaal van Jezus	250 × 175 cm	1530 ca. 1530	Anoniem (Maaslands atelier)
Sint-Servaaskapel	Modern beeld Sint-Servaas, gebaseerd op het bronzen standbeeld van Charles Vos uit 1934 bij de Sint-Servaasfontein op het Keizer Karelplein. Op 14 mei 1985 ingezegend door paus Johannes Paulus II	?	1985 ca. 1985	Eijmael Sjef Eijmael
Sint-Servaaskapel	Laatgotisch houten corpus van crucifix, vroeger in het transept	?	1510 ca. 1510	Steffeswert omgeving Jan van Steffeswert
Noordelijke kruisgang	Houten corpus van crucifix	?	?	Anoniem
Kruisgang	Houten corpus van crucifix, geplaatst in gotische kapel (voormalig portaal)	?	?	Anoniem
Oostelijke kruisgang	Beeld van Madonna met Kind, geplaatst in rijkversierde gotische nis	?	?	Anoniem
Schatkamer	Ivoren reliëf met Annunciatie en Madonna met Kind	?	1341 ca. 1340-50	Anoniem (Frankrijk)
Schatkamer	Boekomslag met ivoren reliëf met Kruisiging	?	1401 15e eeuw	Anoniem (Frankrijk)
Schatkamer	Ivoren reliëf met Aanbidding der Koningen (helft van diptiek)	?	1401 15e eeuw	Anoniem (Duitsland)
Schatkamer	Ivoren medaillon met Ecce Homo in barokstijl	?	1650 ca. 1650	David Heschler (Ulm)
Schatkamer	Paar engelen met wierookvaten in romaanse stijl, oorspronkelijk in de schatkamer van de Onze-Lieve-Vrouwebasiliek. Verguld koperen reliëfs met edelstenen op eikenhouten plank	071 71 × 20,5 cm; 70,5 × 20 cm	1175 late 12e eeuw	Anoniem (Maaslands)
Schatkamer	Fragment van romaans doopvont met drie apostelen(?) onder een arcade	?	1170 ca. 1170	Anoniem (Maaslands?)
Schatkamer	Vroegchristelijk crucifix	?	0502 6e/7e eeuw	Anoniem
Schatkamer	Bronzen crucifix met Maria en Johannes	024 24,3 cm hoog	?	Anoniem (Koptisch?)
Schatkamer	Romaans corpus van crucifix	?	1101 12e eeuw	Anoniem (Maastricht?)
Schatkamer	Romaans corpus van crucifix	?	1230 ca. 1230	Anoniem
Schatkamer	Romaans crucifix	?	1201 13e eeuw	Anoniem
Schatkamer	Gotisch corpus van crucifix	?	1350 ca. 1350	Anoniem
Schatkamer	Laatgotisch crucifix	?	1401 15e eeuw	Anoniem
Schatkamer	Pelgrimscrucifix	?	1801 19e eeuw	Anoniem (Spanje)
Schatkamer	Apostelbalk, volgens Victor de Stuers afkomstig uit de kapel van het voormalig Sint-Jacobsgasthuis, later als reliekenkist geassembleerd en weer gedemonteerd. Een vergelijkbare apostelbalk in de Sint-Michaëlkerk in Heugem dateert uit omstreeks 1500	040 ca. 40 × 310 × 15 cm	1500 ca. 1500?	Anoniem
Schatkamer	Laatgotische Johannes in disco	052 52 cm (middellijn)	1402 15e/16e eeuw	Anoniem (Duits?)
Schatkamer	Reliëf met Christus voor Caiphas, waarschijnlijk onderdeel van groter retabel	?	1550 ca. 1550	Anoniem (Zuid-Duitsland)
Schatkamer	Zilveren reliëf met Vierstromenfontein op Piazza Navona in Rome, een van de weinige voorbeelden van Maastrichts zilver die niet onder toegepaste kunst vallen. In 1780 door Mechteld Wery geschonken aan het R.K. Weeshuis in Maastricht	096 96 × 67,5 cm (incl. lijst)	1710-12	Wery Fredericus Wery
Schatkamer	Beeld van Sint-Petrus	?	1502 16e/17e eeuw?	Anoniem
Schatkamer	Beeld van Sint-Paulus	?	1502 16e/17e eeuw?	Anoniem
Schatkamer	Beeld heilige bisschop met kerk (Monulfus?)	?	1602 17e/18e eeuw?	Anoniem
Schatkamer	Gotisch beeldje Sint-Barbara met restanten originele polychromie	041 41 cm hoog	1401 15e eeuw	Anoniem (Antwerpen of Mechelen?)
Schatkamer	Onthoofding van Sint-Barbara, vermoedelijk onderdeel van een groter retabel (moderne polychromie)	028 28 × 18,5 cm	1520 ca. 1520	Anoniem
Schatkamer	Laatgotisch beeldje Sint-Servaas met sleutel, staf en draak	?	1525 ca. 1525	Anoniem
Schatkamer	Anna te Drieën	063 63 × 32 cm	1550 ca. 1550	Anoniem
Schatkamer	Laatgotisch beeldje Sint-Jan Evangelist(?)	?	1501 16e eeuw	Anoniem (omgeving Meester van Elsloo)
Schatkamer	Barok beeld Sint-Theresia	?	1601 17e eeuw?	Anoniem
Schatkamer	Lindehouten beeldje Madonna met Kind	045 45 cm	1750 ca. 1750	Anoniem

Lijst van monumenten

Hieronder volgt een opsomming van de voornaamste grafmonumenten, epitaven en andere monumenten in de kerk en kloostergangen. Van de grafzerken en memoriestenen worden slechts enkele exemplaren besproken die opvallen vanwege hun beeldhouwwerk of historische betekenis.

Plattegrond	Beschrijving	Afmetingen (h × b × d)	Datering	Kunstenaar / opdrachtgever	Afbeelding
Oostcrypte	Cenotaaf van Monulfus en Gondulfus, zandstenen cenotaaf in romaanse stijl, oorspronkelijk geplaatst in medio ecclesiae boven het vermeende graf van de 6e-eeuwse bisschoppen Monulfus en Gondulfus	093 93 × 235 × 117 cm	1051 2e helft 11e eeuw	Humbertus Humbertus (opdrachtgever)
Vieringscrypte	Beschilderde, stenen sarcofaag van de heilige bisschoppen van Maastricht: mogelijk van romeinse oorsprong, waarschijnlijk in 1039 hergebruikt voor de elevatio van de bisschoppen Monulfus en Gondulfus, later aangevuld met relieken van 3 andere bisschoppen: Valentinus, Candidus en Servatius	132 × 109 × 156 cm	0251 laat-romeins met 17e-eeuwse(?) beschildering	onbekend
Schip	Zwaar beschadigde grafzerk van proost Engelbert van Heemstede († 1539), in medio ecclesiae, waarschijnlijk in de Franse tijd ontdaan van het lijkdicht in bronzen letters, door Van Heylerhoff opgetekend.	361 × 193 cm	1539	onbekend
Vrijthofportaal (zuid)	Memoriesteen van de medicus en humanist Nicolaas Beyssel, bouwheer van Huis de Torentjes in Sint Pieter	064 64 × 75 cm	1501 16e eeuw	onbekend
Kapel van het H. Aanschijn	Epitaaf van kanunnik Egidius Ruyschen met reliëfvoorstellingen tussen twee renaissance-zuiltjes: een knielende geestelijke en Maria met het kindje Jezus, op een maansikkel en omgeven door stralen; daarboven: een schelp en twee engeltjes; bovenaan: de Majestas Domini	?	1557	onbekend
Sint-Barbarakapel	Epitaaf van zwart en wit marmer van kanunnik Guilielmus (Willem) Lipsen, in reliëf afgebeeld, knielend voor een kruisbeeld en aangespoord door een engel; erboven hangt een ovaal wapenschild (zie ook zijn portret in de schatkamer)	142 × 91 cm	1695	onbekend
Sint-Barbarakapel	Grafzerk van kanunnik Henricus van [...]oel[...] († 1528), met wapenschild, een miskelk met hostie en op de hoeken de vier evangelistensymbolen	269 × 146 cm	1528	onbekend
Sint-Barbarakapel	Grafzerk van Willem Sandsland, kapitein der infanterie in het Staatse leger, die bij het Beleg van Maastricht (1673) sneuvelde; zijn zerk is bezaaid met wapenschilden en een Franstalig(!) grafschrift.	114 × 84,5 cm	1673	onbekend
Sint-Barbarakapel	Grafzerk van onbekende kanunnik(?)	?	?	onbekend
Zuiderzijbeuk (ingang Kapel OLV van Smarten)	Epitaaf van zwart en wit marmer van kanunnik Godefridus Thisius († 1604), bestaande uit drie delen met in het middendeel 5 albasten reliëfs: een knielende kanunnik, de Drie-eenheid en de Maagd Maria.	290 × 120 cm	1604	onbekend
Kapel OLV van Smarten	Epitaaf van kanunnik Engelbert Boonen († 1661), niet te verwarren met proost Engelbert Boonen († 1629); classicistisch vormgegeven monument bestaande uit ornamenten van zwart marmer met twee witmarmeren cherubijnen.	?	1661	onbekend
Kapel OLV van Smarten	Epitaaf met portretreliëf en wapenschild van kardinaal Van Rossum; op 3 september 1932 vond zijn uitvaartdienst plaats in deze kerk	?	1936	onbekend
Zuiderzijbeuk	Gedenkplaat van een stichting van missen en Franstalige catechismuslessen van Claude-Frédéric t'Serclaes van Tilly († 1723) en Anna Antoinetta d'Aspremont Lynden († 1743)	?	1743 ca. 1743	onbekend
Kapel OLV van Smarten	Grafzerk van een kanunnik met eenvoudige lijntekening van een priester met miskelk	?	?	onbekend
Kapel OLV van Smarten	Grafzerk van Reinier van Gelre, stadhouder van Gronsveld, en Wijnand van Gelre, kanunnik van Sint-Servaas. De steen bevat een groot medaillon, met Franse lelies omgeven, waarbinnen 2 familiewapens (o.a. van Gelre); daaronder twee grafschriften binnen een vierkant	222 × 125 cm	1634 ca. 1634	onbekend
Kapel OLV van Smarten	Grafzerk met dubbel familiewapen en grafschrift	?	?	onbekend
Kapel OLV van Smarten	Grafzerk van Andreas Wirt(?) met afbeelding van miskelk in cirkel en grafschrift in ovaal	?	1673	onbekend
Kapel OLV van Smarten	Grafzerk met familiewapen met groot helmteken; daarboven en als randschrift het grafschrift	?	?	onbekend
Doopkapel	Grafzerk met familiewapen in medaillon en grafschrift van kanunnik Godfried van Chiny († 29 juni 1438); het familiewapen is van Heinsberg; het randschrift wordt onderbroken door de vier evangelistensymbolen op de hoeken	290 × 137 cm	1438	onbekend
Doopkapel	Grafzerk met familiewapen en grafschrift van kanunnik Johannes van Pietersheim († 1428); het randschrift wordt onderbroken door de 4 evangelistensymbolen op de hoeken	290 × 157 cm	1428	onbekend
Heilig Hartkapel	Epitaaf van de familie Meysz. Grafmonument bestaande uit meerdere delen in zwart, grijs en rood marmer. Centraal op het onderstuk: een schildering van Jezus met Maria en Martha, geflankeerd door acht wapenschilden. Voor het bijbehorende, geschilderde drieluik: zie de Lijst van schilderijen hierboven. Het bovendeel bestaat uit een gebogen fronton. Op het onderste stuk staat een grafschrift.	260 × 211 cm (hoogte met drieluik en fronton is bijna 5 m)	1655	onbekend
Heilig Hartkapel	Epitaaf van Carolo Richardoto, Spaans gezant in Maastricht, aldaar gestorven op 3 november 1600. Het reliëf toont een jongeman met molenkraag knielend voor het Heilig Hart onder een arcade. Daarboven diverse wapenschilden; eronder een grafschrift	220 × 110 cm	1600	onbekend
Heilig Hartkapel	Grafzerk familie Van Eyll met lelie; waarschijnlijk de grafzerk van degenen die op het epitaaf Meysz (zie hierboven) worden vermeld	241 × 126 cm	?	onbekend
Heilig Hartkapel	Grafzerk van kanunnik Petrus Nepotis († 1 december 1458 [1358?]) met randschrift, vier hoekmedaillons met evangelistensymbolen en een centraal geplaatst familiewapen in een vierpas	185 × 130 cm	1458 (1358?)	onbekend
Heilig Hartkapel	Grafzerk van kanunnik en scholasticus Joannis Hovelmans († 1615) met groot medaillon met engel die wapenschild vasthoudt	175 × 110 cm	1615	onbekend
Heilig Hartkapel	Grafzerk kanunnik Michael Crusens († 1626) met grafschrift en groot wapenschild	200 × 123 cm	1626	onbekend
Sint-Antoniuskapel	Epitaaf van Octavio Pocobello van zwart marmer. Het reliëf toont een krijgsman in wapenrusting knielend voor een crucifix. Links van het kruis zijn helm, handschoenen en wapenschild. De tekst onderaan zou van Justus Lipsius zijn	077 77 × 59,5 cm	1600	onbekend
Sint-Antoniuskapel	Epitaaf van Joseph van Meer († 1721) in zwart en wit marmer	?	1721	onbekend
Sint-Antoniuskapel	Grafzerk met grafschrift in concentrische cirkels rondom een familiewapen	?	?	onbekend
Sint-Antoniuskapel	Grafzerk van Guillaume de Stappers († 5 december 1792) met twee wapenschilden, helmteken en opschrift in wit en zwart marmer	175 × 88 cm	1792	onbekend
Sint-Antoniuskapel	Grafzerk van een priester (kanunnik of scholaster?). De steen toont een lijntekening van een priester onder een gotische boog en was ooit met koper of messing ingelegd. Het randschrift wordt onderbroken door vierpassen op de hoeken met evangelistensymbolen	270 × 146 cm	1401 15e eeuw?	onbekend
Kapel OLV Zetel der Wijsheid	Epitaaf van Theodoricus van Dordt, kanunnik van Sint-Servaas († 15 december 1602) en zijn verwante Johannes van Best Dordt, kanunnik van de Heilig Kruiskerk in Luik († 13 augustus 1615). Het reliëf toont twee geknielde kanunniken voor een kruisbeeld	144 × 60 cm	1615	onbekend
Kapel OLV Zetel der Wijsheid	Epitaaf van Henricus Franciscus de Bounam, ofwel Bonhomme († 16 augustus 1742), gedurende 69 jaar kanunnik en 49 jaar deken van het kapittel	?	1742	onbekend
Kapel OLV Zetel der Wijsheid	Grafzerk van kanunnik Tilmanus de Frens, volgens het slechts ten dele leesbare randschrift de schenker van deze kapel. De zerk toont een eenvoudige lijntekening van een priester die zijn handen vouwt boven een kelk, onder een versierde gotische spitsboog	223 × 120 cm	1301 14e eeuw?	onbekend
Noordertransept	Grafmonument van de graaf en gravin Van den Bergh in wit en zwart marmer, in 1805 overgebracht vanuit de Dominicanenkerk. Het monument toont de gestorven graaf, liggend op een dodenkleed, beweend door zijn vrouw, en geflankeerd door twee vrouwelijke figuren, Geloof en Hoop. Het grafelijk paar is geplaatst in een halfronde nis met koepelgewelf, geflankeerd door pilasters en bekroond door een gebeeldhouwd fronton met putti. Daarboven torent het alliantiewapen, omgeven door 3 putti	ruim 6 m hoog	1669	Bossier Johannes Bossier (Johan Bouchier)
Westelijke kruisgang	Epitaaf met reliëf van kruis en aan weerszijden drie knielende figuren.	?	1608-17	onbekend
Noordelijke kruisgang	Beschadigd epitaaf met reliëf van de stichter(?) met 2 heiligen, geknield voor tronende Maria met engelen	?	1402 15e/16e eeuw?	onbekend
Noordelijke kruisgang	Beschadigd epitaaf met reliëf van de stichter met vrouw en kinderen en patroonheiligen(?), knielend voor een beeld van een onherkenbare heilige in een nis	?	1402 15e/16e eeuw?	onbekend
Oostelijke kruisgang	Epitaaf van Paulus Millen († 13? september 1604), doctor en rector van de kapittelschool	?	1604	onbekend
Oostelijke kruisgang	Epitaaf bestaande uit rechthoekig reliëf in zwarte omlijsting met fronton; daaronder een zwarte ovale memoriesteen, waarvan de tekst grotendeels onleesbaar is. Het reliëf toont een knielend echtpaar en een wolkenhemel met God de Vader, Jezus, Maria en een onbekende heilige	?	1601 17e eeuw	onbekend
Oostelijke kruisgang	Epitaaf van Petrus Bouchaert († 1557); de Latijnse tekst is geplaatst tussen twee renaissancezuilen die een fronton met een gevleugeld engelenkopje dragen	?	1557	onbekend
Oostelijke kruisgang	Epitaaf van Johannes Bouwens, virgifer van de kerk, mogelijk roededrager († 18 december 1629), en Anna Greijten († 4 juni 1607) met reliëf van gezin met 3 kinderen rondom een crucifix; daarboven een adelaar	064 64 × 87 cm	1629	onbekend
Dubbelkapel	Grafzerk van deken Gerardus van Schonau († 1329) uit het geslacht Van Schoonvorst ("de Scoenoue"), dat in de veertiende eeuw ook twee proosten van Sint-Servaas leverde	?	1329	onbekend
Dubbelkapel	Dubbelgebruikte grafzerk van deken Reynier van Oud-Valckenborgh († 17 maart 1296); ruim een eeuw later opnieuw gebruikt voor proost Hendrik van Bylandt († 14 januari 1405). Van beide geestelijken is bekend dat zij zich hebben ingezet voor de instandhouding en uitbreiding van de kerkschat, die al sinds de middeleeuwen in deze ruimte wordt bewaard	?	1296	onbekend
Dubbelkapel	Grafzerk van kanunnik Egidius de Lymborgh († 1521), waarschijnlijk vanuit de kloostergang hierheen verplaatst	?	1521	onbekend

Zie ook

• Schatkamer van de Sint-Servaasbasiliek
• Bergportaal
• Lijst van kapitelen in het westwerk van de Sint-Servaasbasiliek
• Lijst van gotische vensters in de kruisgang van de Sint-Servaasbasiliek
• Lijst van schilderijen, beelden en monumenten in de Onze-Lieve-Vrouwebasiliek
• Lijst van beelden in Maastricht

Geraadpleegde literatuur

• (fr) Bock, Franz, en Michaël Willemsen (1873): Antiquitées Sacrées conservées dans les Anciennes Collégiales de S.Servais et de Notre-Dame à Maestricht. Maastricht, 1873
• Hartog, Elizabeth den (1991): 'De cenotaaf van SS. Monulfus en Gondulfus', in De Sint Servaas (tweemaandelijks restauratie-informatie bulletin), pp. 484-487. Stichting Restauratie De Sint Servaas, Maastricht
• Hartog, Elizabeth den (1992-1): 'Het voormalige gotische koordoksaal in de St.-Servaaskerk te Maastricht'. In: De Sint Servaas (restauratie-informatie bulletin), pp. 497-503. Stichting Restauratie De Sint Servaas, Maastricht
• Hartog, Elizabeth den (1992-2): 'Twee romaanse kapitelen in de oostcrypte van de Sint-Servaaskerk'. . In: De Sint Servaas (restauratie-informatie bulletin), pp. 524-527. Stichting Restauratie De Sint Servaas, Maastricht
• (en) Hartog, Elizabeth den (2002): Romanesque Sculpture in Maastricht. Bonnefantenmuseum, Maastricht. ISBN 9072251318
• Hovens, Frank, en Servé Minis (2006): 'De verweesde inboedel van de Dominicanenkerk', in: Mes, W.A.A., en A.H. Jenniskens (red.), Dominicanen. Geschiedenis van kerk en klooster in Maastricht. Vierkant Maastricht nr. 42. Stichting Historische Reeks Maastricht, Maastricht. ISBN 9058420302
• (de) Kroos, Renate (1985): Der Schrein des heiligen Servatius in Maastricht und die vier zugehörigen Reliquiare in Brüssel. Zentralinstitut für Kunstgeschichte, München. ISBN 3422007725
• Minis, Servé (1985/87): 'Nog negen pausen in de Servaaskerk' en 'Sint-Servaaskerk bij Sotheby geveild'. Twee artikelen in: De Sint Servaas (restauratie-informatie bulletin #21, 33/34), pp. 172, 272-273, 308. Stichting Restauratie De Sint Servaas, Maastricht
• Nispen tot Sevenaer, E.O.M. van (1926/1974): De monumenten in de gemeente Maastricht, Deel 1. Arnhem (online tekst)
• Panhuysen, Titus (1987): 'Vreemdeling in de Sint-Servaasbasiliek'. In: De Sint Servaas (restauratie-informatie bulletin), pp. 248-250. Stichting Restauratie De Sint Servaas, Maastricht
• Panhuysen, Titus (1991): '"In medio ecclesiae"'. In: De Sint Servaas (restauratie-informatie bulletin), pp. 453-458. Stichting Restauratie De Sint Servaas, Maastricht
• Panhuysen, Titus (1992): 'Een nieuwe bestemming voor de oostkrypte'. In: De Sint Servaas (restauratie-informatie bulletin), pp. 506-508. Stichting Restauratie De Sint Servaas, Maastricht
• Poel, P. te, en P. van den Brink (red.), m.m.v. A. Truyen, P. Ubachs, Th. van Rensch en T. Oostendorp (2000): Op de drempel van een nieuwe tijd: de Maastrichtse beeldsnijder Jan van Steffenswert (voor 1470 - na 1525). Catalogus van gelijknamige tentoonstelling in het Bonnefantenmuseum, Maastricht, 11 nov. 2000 - 11 feb. 2001
• Szénássy, I.L. (red.) (1978): Maastrichts Zilver, tentoonstellingscatalogus Bonnefantenmuseum, Maastricht
• Timmers, J.J.M. (1971): De kunst van het Maasland. Maaslandse Monografieën (groot formaat), deel 1. Van Gorcum, Assen. ISBN 90-232-0726-2
• Ubachs, Pierre J.H., en Ingrid M.H. Evers (2005): Historische Encyclopedie Maastricht. Walburg Pers, Zutphen / RHCL, Maastricht. ISBN 905730399X

Voetnoten

Verwijzingen

Mediabestanden

Zie de categorie Paintings in Sint-Servaasbasiliek (Maastricht) van Wikimedia Commons voor mediabestanden over dit onderwerp.

Mediabestanden

Zie de categorie Sculptures in Sint-Servaasbasiliek van Wikimedia Commons voor mediabestanden over dit onderwerp.