Neerbosch

Neerbosch is een voormalig dorp, dat sinds de 19e eeuw binnen de gemeentegrenzen van Nijmegen ligt. Neerbosch-Oost grenst aan de wijk Hees. Neerbosch-West behoort nu tot het Nijmeegse stadsdeel Lindenholt.

Ontstaan[bewerken | brontekst bewerken]

In de 13e eeuw is de eerste bewoning van Neerbosch ontstaan, toen de moerassen ten westen van Nijmegen werden drooggelegd. Neerbosch ontleende zijn naam aan het grote bos, het Reichswald, dat zich toentertijd uitstrekte van Kleef tot Beuningen en Ewijk. De naam 'in den Nederen Bosche' komt voor het eerst voor in 1410. Tot 1920 was Neerbosch een langgerekt dorp, sindsdien is het dorp door de aanleg van het Maas-Waalkanaal in tweeën gesneden. Volgens het minuutplan uit 1822 bestond de kadastrale gemeente Neerbosch uit de volgende secties:^[1]

Sectie A: de Biezen
Sectie B: Hees
Sectie C: den Heikant
Sectie D: het Teersche Broek
Sectie E: Bijsterhuizen
Sectie F: Neerbosch (hierop zijn de latere wijk Neerbosch-Oost en een deel van het stadsdeel Lindenholt gebouwd)

Sommige wijken van Nijmegen zijn naar deze secties vernoemd. Bij de wijkindeling in 1852 is het dorp Neerbosch (Wijk F) een van de drie buitenwijken. De Dennenstraat vormt de historische grens met het dorp Hees (Wijk E).

Wijk F valt tot 1916 samen met de secties C, D, E en F van de kadastrale gemeente Neerbosch. Daarna is er geen directe relatie meer met kadastrale secties: "Wijk F omvat het gedeelte der Gemeente, ingesloten door de aslijn van de Dennenstraat en van het gedeelte van den Graafschen weg, gelegen tusschen laatstgenoemde straat en de Westelijke grens der Gemeente, en de grenslijn tusschen de gemeente Nijmegen en de gemeenten Wijchen en Beuningen.":^[2] Volgens de volkstelling van 1930 telde Neerbosch 2.326 inwoners.^[3]

Tegenwoordig herinneren de namen van de wijken Neerbosch-Oost en Neerbosch-West nog aan het dorp Neerbosch. Het deel dat aan de westkant van het Maas-Waalkanaal is komen te liggen, ligt thans vrijwel geheel in het stadsdeel Lindenholt en strekt zich uit in de grens met de gemeente Beuningen. Hier lag ook de in 1985 gesloopte loswal Neerbosch waarvoor in de plaats de Westkanaaldijk gekomen is.

Dorpsstraat[bewerken | brontekst bewerken]

Alhoewel een groot deel van het dorp is verdwenen dan wel opgeslokt door de uitbreiding van Nijmegen, is een oorspronkelijk deel van Neerbosch bewaard gebleven aan de Dorpsstraat, met als meest karakteristieke gebouw het in gotische stijl opgetrokken witte kerkje van Neerbosch. Dit kerkje is eind 14e eeuw gebouwd en is sindsdien nauwelijks gewijzigd. De toren is in 1438 gebouwd en het kerkje in 1456 vernieuwd. Tot de protestanten het kerkje in 1591 overnamen van de katholieken, was de kerk gewijd aan Antonius Abt. Tot medio 2011 was de kerk in gebruik als showroom voor liturgische kleding van Stadelmaier B.V., tevens functioneert de kerkklok nog steeds. Het gebouw is een rijksmonument.

Naast de kerk zijn er nog enkele gemeentemonumenten in de Dorpsstraat aanwezig, waaronder een voormalig brandspuithuisje.

Nijmegen is een van de grootste Nederlandse steden met een Dorpsstraat. De straat was oorspronkelijk veel langer, het deel dat door de aanleg van het Maas-Waalkanaal is afgesneden, heet sinds 1924 'St. Agnetenweg' en ligt in het stadsdeel Lindenholt. Hier zijn nog enkele oorspronkelijke boerderijtjes bewaard gebleven.^[4]

Ook het 'Slotje van de Baron' lag oorspronkelijk aan de Dorpsstraat. Deze karakteristieke villa, gebouwd in 1908 voor notaris Jhr. mr. E.F.M. (Eugène) van Rijckevorsel van Kessel, naar ontwerp van de Nijmeegse architect Willem Hoffmann, maakte oorspronkelijk deel uit van een landgoed, Hoogerhuizen, maar door de aanleg van de Neerbosscheweg en de wijken eromheen is van dit landgoed niet veel overgebleven. Een klein stuk bos tussen de Neerbosscheweg en de wijk Neerbosch-Oost is bewaard gebleven en staat ter plekke bekend als het Bosje van de Baron.^[5] Het kasteelachtige gebouw vormt een markant punt voor het autoverkeer, dat vanuit het westen Nijmegen binnenkomt en is een rijksmonument.^[6]

Kinderdorp Neerbosch[bewerken | brontekst bewerken]

In 1863 werd door evangelist en bijbelverkoper Johannes van 't Lindenhout samen met zijn vrouw Hendrina Sipman een opvanghuis voor wezen in het centrum van Nijmegen gesticht, aan de Lange Brouwerstraat. Spoedig waren er al zo'n 80 kinderen opgenomen en was uitbreiding noodzakelijk, dit werd gevonden op een redelijk achterafgelegen terrein in Neerbosch. In 1867 werd met de bouw van Weezeninrichting Neerbosch begonnen. De ingang van het ruim een kilometer lange toegangspad was gelegen vlak bij het witte kerkje aan de Dorpsstraat. Er kwam spoedig uitbreiding: naast het weeshuis zelf verrezen onder meer schoolgebouwen, een boerderij en een kerkje (de Beth-el-kerk, gebouwd in 1882), veelal door de kinderen zelf onder begeleiding van leermeesters gebouwd. In 1893 waren er ongeveer 1100 wezen opgenomen, daarna daalde het aantal. In 1930 waren er 500, volgens de in dat jaar gehouden volkstelling.

In de jaren 60 van de afgelopen eeuw werd een groot deel van de oorspronkelijke gebouwen afgebroken om plaats te maken voor nieuwbouw. Alleen het kerkje en een rijtje huizen bleven de slopershamer bespaard. Ook de naam wijzigde in Kinderdorp Neerbosch en het was niet langer een weeshuis, maar een kinderbeschermingsinstelling. De organisatie was nog steeds van streng protestants-christelijken huize en werd door de destijds opgevangen kinderen als onpersoonlijk ervaren.^[7] Later is de naam van deze jeugdinrichting gewijzigd in Behandelcentrum Neerbosch.

Tegenwoordig bestaat de inrichting niet meer omdat de organisatie (die na enkele fusies Lindenhout is gaan heten naar de oprichter) dichter bij de stad wilde gaan zitten. De organisatie is zelfs niet meer in de regio Nijmegen actief. In het oude kerkje is het Van 't Lindenhoutmuseum gevestigd, waarin de historie van de weesinrichting centraal staat. Het complex zelf is in 2001 verkocht aan een projectontwikkelaar, die op het terrein een bedrijvenpark wil gaan bouwen. De oude gebouwen, allen monumenten, zullen blijven staan.

Inmiddels heeft het Dr. Leo Kannerhuis enkele logeerhuizen voor kinderen, jongeren & volwassenen met een stoornis in het autismespectrum ingericht in de voormalige leefgroepen van kinderdorp.