Noordmolen (Hof van Twente)

Noordmolen
	[[Bestand:De molen anno 2023\|266px\|alt=]]
	Achterzijde Noordmolen en de Azelerbeek.
Basisgegevens
Plaats	Deldeneresch
Waterloop	Oelerbeek/Azelerbeek
Bouwjaar	1347
Type	watermolen
Kenmerken	onderslag watermolen
Functie	oliemolen
Huidig gebruik	het slaan van olie op vrijwillige basis
Monumentstatus	rijksmonument
Monumentnummer	507621
Externe link(s) en afbeelding
	Molendatabase
	De Hollandsche Molen
	logo
Portaal	Molens

Voor de gelijknamige molen in Enschede, zie Noordmolen (Enschede)

De Noordmolen is een watermolen in de Nederlandse gemeente Hof van Twente. Hij ligt in het noordoosten van de buurtschap Deldeneresch. Vroeger was het een dubbele watermolen. Tegenwoordig resteert alleen de oliemolen, bestemd voor het slaan van olie uit lijnzaad. Van oudsher hoort de Noordmolen bij het landgoed Twickel.

De Noordmolen ligt aan de Oelerbeek die benedenstrooms (beneden de watermolen) als de Azelerbeek verder stroomt. De oliemolen ligt op de linkeroever en is geheel bedrijfsvaardig. De op de rechteroever gelegen korenmolen die twee raderen had, werd in 1831 afgebroken. Sinds 1990 wordt de molen dankzij de inzet van vrijwilligers in bedrijf gehouden.

Geschiedenis[bewerken | brontekst bewerken]

De oudste bekende vermelding waaruit het bestaan van de Noordmolen blijkt, stamt uit 1347. Toen kocht Herman I van Twickelo “Huize Eijsink” van Berend van Hulscher. In de koopakte is ook sprake van een katerstede die door Hasike to der Nortmolen en haar zuster wordt bewoond.
Tegenover de huidige oliemolen stond vroeger ook nog een korenmolen. Deze is in 1831 afgebroken.

Restauratie[bewerken | brontekst bewerken]

De molen is verschillende malen gerestaureerd, zoals door gedenkstenen in de kademuren nog is te zien. In 1917 werd de molen hersteld, maar stilstand mede door gebrek aan water leidde opnieuw tot verval. In de jaren 1976-1978 is het molengebouw opnieuw gerestaureerd in opdracht van de Stichting Twickel. In 1984 kreeg de molen een nieuw waterrad, dat door de Rotaryclub Delden-Borne werd geschonken. In 1989 werd de restauratie van het interieur afgerond. In 2006 was weer een grote reparatie noodzakelijk. Niet alleen de molen, maar ook het molenrad, de kademuren en brug waren aan renovatie toe. Daarnaast moest er vanwege de Arbowet een molenaarshuis worden bijgebouwd. Dit verblijf is zo veel mogelijk volgens de oude technieken, die bij de molenbouw werden toegepast, opgetrokken. Dit zeer grote renovatieproject kon mede dankzij Europese subsidie (Leader+-project) gerealiseerd worden.

Bedrijfsgangen[bewerken | brontekst bewerken]

In de Noordmolen op landgoed Twickel bij Ambt Delden wordt olie geslagen uit lijnzaad (vlaszaad). Dit gebeurt in drie bedrijfsgangen.

De eerste bedrijfsgang is het kneuzen van het lijnzaad, dit gebeurt op de kollergang. De kollerstenen (kantstenen) kneuzen het lijnzaad tot lijnzaadmeel. De strijker strijkt het weg spattende zaad weer onder de kollerstenen. Is het zaad voldoende gekneusd, dan laat de molenaar de afloper zakken en opent hij de afloopschuif, waarmee het lijnzaadmeel in de meelbak valt.
De tweede bedrijfsgang is het verwarmen van het lijnzaadmeel. Het verwarmen gebeurt op de vuister. Dit is een uit zandsteen opgebouwde vuurhaard afgedekt met een stalen plaat. Hierop ligt een bodemloze pan waarin het lijnzaadmeel wordt verwarmd tot circa 40 °C. Als het meel is opgewarmd schuift de molenaar de pan met de inhoud over de trechters (kaar), waarna het meel in de twee opgehangen buulen (zakken) valt.
De derde bedrijfsgang is het slaan van lijnolie. Dit olie slaan vindt plaats op de persbank (slagbank). De buulen worden hier tussen een persplank gelegd en daarna in de persbank geplaatst. Door middel van een vallende slaghei wordt de slagbeitel naar beneden geslagen waardoor er druk komt op het lijnzaadmeel. Dit wordt vloeibaar waardoor de lijnolie uit de buul wordt geperst.

Stichting Beheer Noordmolen Twickel[bewerken | brontekst bewerken]

De molen is vanaf 1 januari 2010 ondergebracht in de “Stichting Beheer Noordmolen Twickel”. De Stichting Twickel blijft eigenaar en voert ook het groot onderhoud uit. Het klein onderhoud wordt uitgevoerd door een groep vrijwillige molenaars. Zij zorgen ervoor dat de molen kan blijven draaien.

Varia[bewerken | brontekst bewerken]

Op 5 december 2017 is het oude ambacht van molenaar door UNESCO ingeschreven op de Representatieve Lijst van Immaterieel Cultureel Erfgoed van de Mensheid. Het is het eerste Nederlandse ambacht dat is opgenomen op deze lijst.^[1]
In samenwerking met Koren- en Oliemolen Woldzigt, Oliemolen Eerbeek en de Noordmolen zelf is tevens het ambacht "olieslaan" op 6 december 2023 ingeschreven in de Inventaris Immaterieel Erfgoed Nederland.^[2]

Externe links[bewerken | brontekst bewerken]

Officiële website

Fotogalerij[bewerken | brontekst bewerken]

De Noordmolen in de natuurlijke omgeving
De Noordmolen naast het molenaarshuis gezien vanaf de Oelerbeek
De stuw van de Noordmolen gezien vanaf de Azelerbeek
De boerderij Olieslager waar vroeger de oliemolenaar (olieslager) van de Noordmolen woonde