Overleg:Achterhoeks

Kenmerkend voor het Achterhoeks (en vrijwel alle Nedersaksische streektalen) is dat Nederlandse tweeklanken als ui, ij en ou uitgesproken worden als resp. uu/oe, ie en ol. (bijvoorbeeld moes, huus, diek, kold). Maar ook diverse andere klinkers zijn anders dan het standaard Nederlands: Boek wordt uitgesproken als 'book'; voor als 'veur', waar als 'woar'. Klankverschuivingen zijn soms wisselend; baard, paard en staart worden respectievelijk uitgesproken als 'board', 'peerd' en 'start'.

Dit stukje bevat een paar denkfouten:

• het zegt dat bepaalde Nederlandse tweeklanken (ui/ij/ou) niet als zodanig worden uitgesproken. Dat is net zoiets als zeggen dat het Wilhelmus wordt gezongen als Berend Botje. Wat je bedoelt te zeggen is dat veel woorden die in het Nederlands een tweeklank ui hebben in het Achterhoeks vertaald worden met een woord dat haast gelijk is aan het Nederlandse woord, zij het dat op de plaats van de ui een oe of uu staat. Evenzo voor de Nederlandse ij en de Achterhoekse ie, en de Nederlandse ou en de Achterhoekse ol.
• 'Boek' wordt niet uitgesproken als 'book', of 'boek' moet de Achterhoekse schrijfwijze zijn voor de uitspraak /bo:k/. Hetzelfde geldt voor de andere voorbeelden. Je bedoelt niet dat die woorden zo uitgesproken worden, maar dat ze zo vertaald worden.
• Een klankverschuiving is een historisch proces waarbij een klank in de loop van de tijd verandert. De bovenstaande formulering suggereert dat de genoemde Achterhoekse woorden oorspronkelijk een aa-klank (/a:/) hadden en dat die in sommige woorden tot een oa, in andere tot een ee en in weer andere tot in a is verworden. Dat is onjuist. HWJ

klankengebruik

Het Starinkinstituut in Doetinchem (?) heeft al vele jaren onderzoek gedaan naar het wetenschappelijk onderbouwen van het dialect.In de jaren zestig werkte mijn vader hier al aan mee. Dan werd er een kaart gemaakt met de uitspraak van één woord over de hele Achterhoek.

Het van Deinse instituut in Enschede doet dit naar het Twents, gekoppeld aaan cultuur en mens. Hier is dus heel precies te vinden hoe het in elkaar steek. De verschillen zijn soms per twee kilometer te vinden.In Twente versta ik het dialect van Losser heel erg goed, Noord Twente is een probleem.
Ik woonde ooit öp de Keijenborg", maar mijn moeder kwam "van" het Lenselink uut" Hengel.AMJB

stukje over naamvallen

Is

En de 3e/4e naamval is soms te horen:

   * 1e naamval (onderwerp) 'De man / de vrouwe steet veur 't huus' (De man/de vrouw staat voor het huis)
   * 3e en 4e naamval'Den breef is veur d'n man / de vrouwe' (Die brief is voor de man / de vrouw)

niet wat overenthousiast? Dat er soms 'de' en soms 'd'n' wordt gezegd, okee, maar dat mensen daar ook nog de grammaticale functie van de naamwoordsgroep waar het bij hoort willen aangeven, geloof ik niet. Tenzij iemand een onderzoek weet waaruit het bestaan van naamvallen in het Achterhoeks blijkt, kan dat beter verwijderd worden, denk ik. (Ik spreek hier vanuit mijn kennis als halve native speaker Liemers dialect)

Vandaag de dag mag het door de invloed van het ABN inderdaad verdwenen zijn, maar de Saksische dialecten op de Duitse kant kennen allemaal nog dit twee-naamvallen-systeem (voorwerp vs. onderwerp). Dus moet het niet lang geleden ook op de Nederlandse kant nog bestaan hebben. Het Liemers is Frankisch en daar is de neiging tot volledig verdwijnen van het naamvalsverschil groter (en komt dan ook in de Frankische dialecten op de Duitse kant in zekere mate voor).

Achterhoekse verschillen

In de achterhoek zijn zelf ook verschillen in woorden, zo hebben ze per dorp andere benanmingen voor bijvoorbeeld Gras. In het ene dorp noemt men het grus terwijl in het andere dorp ernaast gras als gres wordt uitgesproken. Hoe kan dit? – De voorgaande bijdrage werd geplaatst door Viking-nl (overleg · bijdragen)

Als het over dit bepaalde woord gaat, dan weet ik het niet. Maar als je vraagt hoe een dialect van dorp tot dorp kan verschillen, dan is dat niets bijzonders, maar komt overal in Nederland, Belgie, Duitsland en ook veel andere landen voor. Vroeger spraken de mensen bijna de hele tijd maar met lui uit hun eigen dorp. Natuurlijk gingen ze wel eens naar een ander dorp om daar iets te kopen of ontvingen ze reizigers, maar al dat kwam niet vaak genoeg voor om een grote invloed op hun taal uit te oefenen, want daarvoor moet je vaak met mensen te maken hebben. Vandaag gaat een Hollander ook niet met een zachte g spreken alleen omdat hij een weekeinde in Antwerpen doorbrengt. Alleen als hij daar een paar jaar gewoond heeft, zal hij dat misschien wel doen.

Umlaut

• Hoe kan het zijn dat er in het kopje Umlaut niet één Umlaut staat?
• Hoe kan 't wèhn dat er in 't köpske Umlaut niet ene Umlaut veurkump? OXYGENE 7-13 (OVERLEG) 2 okt 2018 16:32 (CEST)

Het gaat hier niet om het (umlaut)teken, maar om de (umlaut)klank. Ik heb de wikilink aangepast. Jürgen Eissink (overleg) 2 okt 2018 18:20 (CEST).

Dank U. OXYGENE 7-13 (OVERLEG) 2 okt 2018 18:48 (CEST)