Paardenbloem
 Ten minste één Wikipediagebruiker vindt dat de tekst van Russische paardenbloem in dit artikel ingevoegd zou moeten worden of dat er een duidelijkere afbakening tussen deze artikelen dient te worden gemaakt. Als de tekst wordt ingevoegd, dient dat artikel een doorverwijzing te worden (bekijk voorstel).
|
| Paardenbloem | |||||||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| |||||||||||||||||||||||
| Taxonomische indeling | |||||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||||
| Soort | |||||||||||||||||||||||
| Taraxacum officinale F.H.Wigg. (1780) | |||||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||||
| Langsdoorsnede van bloemhoofdje | |||||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||||
| Uitgebloeid hoofdje | |||||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||||
| Holle stengel met melksap | |||||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||||
| Vrucht met gesteeld vruchtpluis | |||||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||||
| Vruchten | |||||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||||
| Hoofdje met rijpe vruchten | |||||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||||
| Botanische tekening | |||||||||||||||||||||||
Afbeeldingen op  Wikimedia Commons
| |||||||||||||||||||||||
Paardenbloem op  Wikispecies
| |||||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||||
De paardenbloem (Taraxacum officinale) is een soort uit de composietenfamilie (Asteraceae). In deze familie zijn bloemen sterk gereduceerd en klein en staan ze dicht bij elkaar in een bloemhoofdje. Paardenbloemen zijn heel algemeen. In april kunnen ze hele weilanden geel kleuren. Dat neemt niet weg dat bepaalde micro-soorten en secties zeldzaam kunnen zijn.
De paardenbloem komt van oorsprong voor in Afrika, Azië en Europa en is door toedoen van de mens over veel andere plaatsen verspreid.
Micro-soorten
In Nederland zijn ten minste 250 micro-soorten bekend. Micro-soorten zijn klonen of mengsels van klonen, die morfologisch onderscheidbaar zijn van elkaar. Omdat er zeer veel kruisingen tussen de micro-soorten voorkomen, worden ze door de Heukels' Flora van Nederland niet meer als aparte microsoorten gezien en zijn de volgende secties en soorten tot wat wel wordt aangeduid als Taraxacum officinale agg. G.H.Weber ex F.H.Wigg. samengevoegd:
- sect. Taraxacum
- sect. Ruderalia
- sect. Vulgaria
- Taraxacum vulgare
- Taraxacum palustre
- Taraxacum laevigatum
- Taraxacum obliquum
- Taraxacum celticum
- Taraxacum hamatum
- Leontodon taraxacum
Botanische beschrijving
Het bloemhoofdje van de paardenbloem lijkt op een bloem, maar is feitelijk samengesteld uit een groot aantal kleine bloemetjes. Het bestaat uit alleen gele lintbloemen. De pappus bestaat uit haren en kan beschouwd worden als een gereduceerde kelk. Zie voor verdere uitleg composietenfamilie. De stengel is altijd hol en heeft nooit bladeren. De bladeren staan in een bladrozet bij elkaar. Ze zijn diep ingesneden tot bochtig getand. Bij kneuzing vloeit uit de plant een witte, melkachtige vloeistof, die paardenbloemenmelk wordt genoemd. Deze laat bruine vlekken achter.
De wortel is een penwortel die decimeters diep de grond in kan dringen. Wanneer hij afbreekt op behoorlijke diepte kan deze zich herstellen en meerdere rozetten geven.
De voortplanting van paardenbloemen vindt voor een groot deel plaats door middel van apomixie, dat wil zeggen dat het vruchtbeginsel kan uitgroeien tot een zaad zonder dat de eicel bevrucht is geweest. De paardenbloem kloont zichzelf op deze manier. Daardoor zijn er grote groepen paardenbloemen die genetisch en morfologisch weinig van elkaar verschillen en deze worden microsoorten genoemd. In Nederland zijn er minimaal 250 microsoorten gevonden. Deze microsoorten worden samengevoegd tot secties. Deze worden in diverse flora's beschreven in plaats van de soorten. De paardenbloem kan zich echter ook voortplanten door middel van bevruchting.
De vrucht is een nootje (vaak zegt men ten onrechte "zaad"). Aan het nootje zit het gesteelde vruchtpluis (pappus). De nootjes worden door de wind verspreid (anemochorie). De pappus is in feite de bloemkelk. Het vruchtpluis zit vast op een steeltje (het rostrum), daaronder zit de piramide en het vruchtlichaam. Dit laatste heeft ribben en heeft veelal stekels aan de bovenkant. De kleur van het vruchtlichaam is een determinatiekenmerk.
Werkzame stoffen
Het melksap bevat eiwit, hars en taraxine.
Gebruik
Molsla
Paardenbloemen zijn eetbaar. De jonge bladeren zijn minder bitter dan de volwassen bladeren. Deze jonge blaadjes worden verkocht als molsla. Maar de kweek van de echte molsla is arbeidsintensiever. Dit gebeurd door de in het voorjaar uit de overwinterde wortelen of uit ondergespitte planten uitgroeiende jonge bladscheutjes bedekt te houden zodat geen, of weinig, bladgroen ontstaat. Vroeger werd in molshopen naar deze 'gebleekte' paardenbloembladeren gezocht, vandaar de naam molsla.
Door veredeling is een verbeterde, bladrijke molsla verkregen. Molsla wordt op diverse markten in Europa als malse voorjaarsgroente aangeboden. In Nederland en België is het niet ruim verkrijgbaar.
De bloem is voor de zaadzetting eetbaar, daarna niet meer.
Russische paardenbloem (verwerking tot rubber)
In de Sovjet-Unie werd tijdens de Tweede Wereldoorlog een variant van de paardenbloem geteeld voor de verwerking tot rubber. Vanwege een groeiende wereldwijde aantasting van rubberbomen door de schimmel Microcyclus ulei, kan er in de teelt van de Russische paardenbloem voor dit doel weer een toekomst zijn. De WUR verricht hier onderzoek toe. In het najaar van 2016 is op de proefboerderij Rusthoeve (Noord-Beveland) een proefveld van een halve hectare met een veredelde variant aangeplant. Deze teelt richt zich op de oogst en de verwerking van de wortels. Deze wortel bevat behalve latex (de grondstof voor natuurlijk rubber) ook winbare inuline.[1]
Kruidengeneeskunde
- De wortel in gedroogde vorm wordt wel tegen nier- en galkwalen gebruikt.
- Afkooksel van de wortels, verse worteltinctuur of vers geperst wortelsap van de paardenbloem wordt gebruikt voor de behandeling van artritis.[2][3]
- De wortels en bladeren hebben door de aanwezige bitterstoffen een eetlustopwekkende werking.[3]
- De melk van de plant kan gebruikt worden tegen puistjes door ze rechtstreeks aan te brengen.
- Het sap van de bloem zou helpen tegen wratten.
Siroop
Van de bloemen kan een honingachtige siroop worden gekookt. Ook kan er jam mee worden gemaakt. In Engeland bestaat een traditionele frisdrank waaraan deze siroop is toegevoegd.[4]
Vee en gewas
Koeien, schapen en geiten gebruiken de paardenbloem als medicijn. Taraxacum is Oudgrieks voor 'medicijn tegen darmstoornis', en de paardenbloem kent in de kruidengeneeskunde ook nog verschillende andere toepassingen. De mogelijke ondersteuning van de leverfunctie van melkvee is voor de melkveehouderij dan ook een belangrijk aspect van de paardenbloem.
Door een strikt maaibeleid kan de paardenbloem beheersbaar blijven in grasland.
Overig
- In de Sovjet-Unie is getracht om uit paardenbloemen rubber te fabriceren. Er werden speciale landbouwwerktuigen voor ontwikkeld en speciale fabrieken gebouwd. In 1941 was het areaal paardenbloemen 67.000 ha groot en waren er meer dan 10.000 kolchozen bij betrokken. In bepaalde jaren voorzag de paardenbloementeelt in 30 procent van de rubberbehoefte van de Sovjet-Unie. Eén hectare paardenbloemen levert 150 kilogram rubber tegen 2000 kg per ha voor de Braziliaanse rubberboom. Door de opkomst van synthetisch rubber ging de betekenis van de paardenbloementeelt voor de productie van rubber verloren.[5]
- Paardensla is een alternatieve naam, de paardenbloem werd ook wel als veevoer gebruikt.
- Cavia's en konijnen zijn dol op versgeplukte bladeren van de paardenbloem.
Iconografie
In de iconografie is de paardenbloem het symbool en attribuut van de gematigdheid. Ook is het een christelijk symbool van rouw.[6]
Andere namen
De paardenbloem is in het noorden bekend als hondstong (Drenthe) en als hondenbloem (Groningen) en hynsteblom in Friesland. In het Nederlands is hondstong ook de benaming voor een andere plantensoort. In het zuiden (Limburg) en in Vlaanderen (België) wordt de paardenbloem ook wel pisbloem of pissebloem genoemd. In West-Vlaanderen spreekt men vaak van beddepissers of iets vulgairder beddezeekers. In verschillende delen van (Zeeland) kan de naam variëren van pissebed, pissebaede tot pisseblomme. De naam pisbloem of pissebed slaat op het kennelijk urine-afdrijvend effect van de plant wanneer de bladeren gegeten worden.[7]. Ook in het Frans is pissenlit de gebruikelijke naam. Een minder gebruikelijke Franse naam is dent de lion, wat overeenkomt met het Duitse Löwenzahn en het Engelse dandelion. Het Nederlandse equivalent leeuwentand slaat op een ander op de paardenbloem gelijkend plantengeslacht. De naam melkwiet komt veel voor in de provincie Zeeland. In delen van Gelderland wordt de wortelrozet kettingspol genoemd. Andere regionale namen voor de paardenbloem zijn konijnenbladeren (bijvoorbeeld op Texel) of brievenbesteller (in West-Friesland). De laatste naam slaat op het vruchtpluis dat wanneer ertegen aangeblazen wordt, wegdrijft om als het ware de zaden die er aan hangen als brieven te bestellen.[8]
Tot het begin van de twintigste eeuw was er geen officiële Nederlandse naam voor de paardenbloem. Dat was lastig bij onderwijs en educatie omdat de plant in verschillende streken een andere naam had. Een commissie van de KNNV onder leiding van Hendrik Heukels stelde in 1906 het boekje Nederlandse plantenamen samen, waarin een lijst van plantennamen is opgenomen om meer eenheid te brengen in het gebruik van Nederlandse namen voor planten. Er werd daarbij een keuze gemaakt uit de veelheid aan regionale namen voor planten. Sindsdien heet de plant in het Nederlands officieel paardenbloem.[9] De betekenis is vermoedelijk nutteloze of waardeloze bloem. Een vergelijkbaar gebruik van het woord 'paard' is te vinden in paardenkastanje, die, in tegenstelling tot de tamme kastanje, niet eetbaar is.[10] Waarom het woord 'paard' deze betekenis kan hebben is onduidelijk.
Spelling
Naar de paardenbloem is een bekende uitzondering in de Nederlandse spelling genoemd, de paardebloemregel. Tot de spellingwijziging van 2005 gold dat er geen tussen-n werd geschreven in een samenstelling waarvan het eerste deel een dierennaam is en het tweede deel een plantkundige aanduiding. Paardebloem was het bekendste voorbeeld van die uitzondering, vandaar de paardebloemregel. Inmiddels is het toch paardenbloem geworden.
Bodemstructuur
De paardenbloem wortelt diep met zijn penwortel en haalt de kalk uit de diepere laag van de bodem en maakt dit beschikbaar voor de bovenste laag van de bodem. De lange penwortel zorgt er ook voor dat mineralen uit de diepere lagen van de bodem beschikbaar komen voor het gewas. Tijdens de bloei van maart tot mei en van september tot november maken de honingbij en andere insecten gebruik van de paardenbloem als voedselbron. Als de wortel afsterft maakt de pendelaar, een regenworm, gebruik van deze gangen. Ook de wortels van het gras maken dankbaar gebruik van deze gangen. Een bijkomstig voordeel is dat de gangen van de paardenbloemwortel zorgen voor goede beluchting en afwatering van de bodem.
Voetnoten
Literatuur
Externe links
Mediabestanden die bij dit onderwerp horen, zijn te vinden op de pagina Paardenbloem op Wikimedia Commons.
Wikispecies heeft een pagina over Taraxacum officinale.
|
