Brontekst bekijken van Princeps

{{Zie artikel|Voor het motorfietsmerk met de naam Princeps, zie [[Princeps (motorfiets)]]. Voor de ster in het sterrenbeeld Ossenhoeder (Boötes), die ook onder de naam Princeps bekendstaat, zie [[Delta Boötis]].}}
'''Princeps''' ([[Latijn]] voor ''de eerste'' of ''voornaamste'') was een gebruikelijke benaming voor de Romeinse [[keizer]] in de eerste eeuwen van het [[Romeinse keizerrijk]], tijdens het zogenoemde ''principaat''. Daarmee werd aangeduid dat de keizer eigenlijk de eerste burger was van Rome, dat formeel nog altijd een [[republiek]] was. De titel ''[[prins]]'' is hiervan afkomstig.

De benaming is de afkorting van ''[[princeps senatus]]'' ('eerste der senaat'), ook wel genoemd ''[[princeps civitatis]]'' ('eerste der burgerij'). Dit was een [[laatrepublikeinse]] titel in het [[Romeinse Rijk]] die gegeven werd aan senatoren – meestal oud-''[[consulaat (Romeinse Rijk)|consuls]]'' – die door hun gezag en politieke overwicht eersten onder gelijken waren. Deze werd bij [[senaatsvergaderingen]] als eerste der senatoren gehoord door de voorzittende consuls. Er was geen ''[[imperium (Rome)|imperium]]'' (bevelhebberschap) aan verbonden, maar een ''princeps'' oefende zijn invloed slechts uit door zijn ervaring en bewezen capaciteit, kortom op basis van een zeker ''[[auctoritas]]'' (moreel gezag). Dit zou leiden tot het ontstaan van een monarchale staatsvorm: het [[principaat]].

[[Imperator Caesar Augustus|Octavianus]] ontving, naast de religieus beladen titel van ''[[Augustus (titel)|augustus]]'' (verhevene), in [[27 v.Chr.]] ook de titel van ''princeps''. Hij had namelijk in [[43 v.Chr.]] het tweede [[Tweede Triumviraat|triumviraat]] opgericht samen met [[Marcus Antonius]] en [[Lepidus]] om in opdracht van de [[Senaat (Rome)|Senaat]] de republiek te herstellen. In [[31 v.Chr.]] had hij zijn [[collega]] Marcus Antonius verslagen in de slag bij [[Actium]] en in 27 v.Chr. had hij vervolgens zijn bijzondere bevoegdheden neergelegd. In dat jaar kreeg hij, naast de titel ''princeps'', van de Senaat het imperium over bijna alle door hem veroverde gebieden – waar bijna alle legioenen gevestigd waren – voor een periode van tien jaar.

In [[23 v.Chr.]] deed hij afstand van zijn functie van consul die hij tot dan toe had bezeten. Hij kreeg de ''[[tribunicia potestas]]'', wat hem vetorecht in de Senaat en tegen beslissingen van Consuls opleverde. Daarbovenop bezat hij al een ''imperium proconsulare '' over alle legioenen en de mogelijkheid deze ook te laten ingrijpen in de senatoriale provincies. Daar hij echter niet in alle provincies tegelijk kon zijn, droeg hij zijn ''imperium militiae'' over op ''legati'' die slechts mochten handelen met zijn toestemming. De functie van ''princeps'' en vele andere zijn echter nooit – formeel – erfelijk geworden.<ref>{{aut|E.B. Karge}}, ''Aspects of Tacitus’ presentation of Tiberius as'' princeps ''and'' proconsul, Michigan - Londen, 1973 (=1979), p. 105; 108.</ref>

Als ''princeps'' kon hij echter wel zijn invloed aanwenden om zijn erfgenaam tot de op een na belangrijkste man te maken, waardoor deze de nieuwe ''princeps'' zou worden. Augustus is zich altijd blijven beschouwen als een ''primus inter pares'' (eerste onder de gelijken) ten opzichte van de [[Senaat (Rome)|Senaat]], maar deze houding viel al snel weg bij zijn opvolgers.

==Bibliografische referenties==
{{References}}

==Beknopte bibliografie==
* {{Aut|Tacitus}}, ''Annales:'' I-VI, trad. comm. {{Aut|[[M.A. Wes]]}}, ‘s Hertogenbosch, 1999.
* {{Aut|L. De Libero}}, art. Princeps (II), in ''[[Der Neue Pauly|NP]]'' 10 (2001), klm. 328-331.

[[Categorie:Romeinse titulatuur]]
[[Categorie:Romeinse politiek]]
[[Categorie:Latijn]]