Richard Strauss

Richard Strauss
Richard Strauss, schilderij van Max Liebermann
Volledige naam	Richard Georg Strauss
Geboren	11 juni 1864
Overleden	8 september 1949
Land	Duitsland
Jaren actief	1870-1949
Stijl	Laatromantiek
Beroep	Componist, Dirigent
Instrument	Viool
Leraren	Benno Walter, voor piano bij Carl Niest en voor muziektheorie bij hofkapelmeester Friedrich Wilhelm Meyer
Belangrijkste werken	Aus Italien Macbeth Don Juan Tod und Verklärung Till Eulenspiegel Also sprach Zarathustra Don Quichote Ein Heldenleben Der Rosenkavalier Ariadne auf Naxos Die Frau ohne Schatten Schweigsame Frau Eine Alpensinfonie Burleske in d Hoornconcert nr. 1 in Es Hoornconcert nr. 2 in Es Metamorphosen
Handtekening
(en) IMDb-profiel
(en) Allmusic-profiel
(en) Last.fm-profiel
(en) Discogs-profiel
(en) MusicBrainz-profiel
Portaal    Muziek

Richard Georg Strauss (München, 11 juni 1864 — Garmisch-Partenkirchen, 8 september 1949) was een Duitse componist en dirigent. Hij is niet verwant met Johann Strauss en diens familie uit Wenen.

Het Richard-Strauss-Institut beheert sinds 1999 een archief en museum over hem in Garmisch-Partenkirchen.

Levensloop

Jonge jaren

foto van Richard Strauss

Strauss was de zoon van de hoornvirtuoos van de Königlich Bayerische Hofkapelle Franz Joseph Strauss. Eerste lessen kreeg hij voor viool bij Benno Walter, voor piano bij Carl Niest en voor muziektheorie bij hofkapelmeester Friedrich Wilhelm Meyer. Richard ontpopte zich al vroeg als een muzikaal talent. In 1876 schreef hij zijn Festmarsch, op. 1, die samen met twee andere werken in 1881 gepubliceerd werd.

Vanaf 1882 studeerde hij aan de universiteit Filosofie en Kunstgeschiedenis.

Eerste werken

Na zijn debuut als dirigent aan het theater in Meiningen in 1884 werd hij op advies van de dirigent Hans von Bülow voor het seizoen 1885-1886 in München 2e kapelmeester naast Von Bülow zelf. Na een tussenengagement in 1886 als 3e kapelmeester aan het hoftheater in München, talrijke concertreizen en een assistentschap in 1889 bij de «Parsifal»-uitvoeringen tijdens de Bayreuther Festspiele, werd hij in 1889 groothertogelijk hofkapelmeester te Weimar.

Zijn eerste werken waren zogenaamde symfonische gedichten. Deze zijn te omschrijven als programmamuziek waarin een verhaal ('gedicht') te horen is. Sommige van de symfonische gedichten van Strauss waren op bestaande gedichten of andere literaire werken gebaseerd. Een van de eerste symfonische gedichten van Strauss was het vierdelige Aus Italien (1886). Daarna volgden Macbeth (1886-1888), Don Juan (eveneens 1888), Tod und Verklärung (1889-1890), Till Eulenspiegel (1895), Also sprach Zarathustra (1896), Don Quichote (1897), Ein Heldenleben (1897-1898).

Opera's

Strauss legde zich vanaf 1893 tevens toe op het componeren van opera's. Zijn eerste opera's, Guntram (1893) en Feuersnot (1901), waren niet erg succesvol. De doorbraak kwam in 1905 met Salomé, op de letterlijk uit het Frans in het Duits vertaalde tekst van het toneelstuk van Oscar Wilde, dat handelt over de onthoofding van Johannes de Doper. Het succes en de opbrengst van Salomé waren gigantisch. Strauss kocht er zijn buitenhuis in Garmisch-Partenkirchen, in de Beierse Alpen, van. In dat huis is hij tot zijn dood in 1949 met zijn vrouw, de zangeres Pauline de Ahna (met wie hij sinds 10 september 1894 getrouwd was) blijven wonen.

Na verdere concertreizen naar Moskou, Barcelona, Amsterdam, Londen en Parijs werd Strauss in 1898 voor tien jaren als 1e koninklijke hofkapelmeester in Berlijn aangesteld. In 1903 vond in Londen de eerste Richard-Strauss-week plaats. In 1908 werd hij tot algemeen muziekdirecteur van de Berlijnse hofopera benoemd.

Na Salomé componeerde Strauss wederom een opera op een bewerking van Sophokles' drama: Elektra. Dit was tevens het begin van een succesvolle samenwerking met de tekstdichter Hugo von Hofmannsthal.

Richard Strauss in 1916, van Emil Orlik

Bij het componeren van zijn opera's en andere vocale muziek (liederen) ondervond hij veel steun van zijn vrouw, die een verdienstelijk sopraan was en die hem daarom nuttige stemtechnische adviezen uit de eerste hand kon geven. Strauss toonde in zijn opera's een grote voorliefde voor hoofdrollen door sopranen. In Der Rosenkavalier zijn de drie grootste rollen voor sopranen.

De tweede grote opera van Strauss en Hugo von Hofmannsthal was Der Rosenkavalier (1910), wellicht het allergrootste succes uit het leven van Strauss. De samenwerking met Hofmannsthal ging daarna verder in Ariadne auf Naxos, een opera in een opera.

In 1917 behoorde hij met Max Reinhardt en Hugo von Hoffmannsthal tot de medeoprichters van de Salzburger Festspiele.

Het laatste grote werk van de twee was Die Frau ohne Schatten. Na de voltooiing hiervan overleed Von Hofmannsthal. Strauss moest op zoek naar andere librettisten, maar een hechte samenwerking als met Von Hoffmansthal kwam niet meer tot stand.

Van 1919 tot 1924 was hij samen met Franz Schalk co-directeur aan de indertijd zojuist hernoemde Weense Staatsopera, gemarkeerd door de première van Die Frau ohne Schatten, door Strauss terecht zijn "laatste Romantische opera" genoemd (geschreven voor de oorlog, uitgevoerd erna). De lauwe ontvangst van dit werk in 1919 is waarschijnlijk dan ook te wijten aan alle gevolgen van het verlies van de Eerste Wereldoorlog in de samenleving.

Dagindeling

Strauss’ werkdag begon in de ochtend om negen uur. Hij nam plaats achter zijn bureau en ging met componeren verder precies op het punt waar hij de dag daarvoor was gestopt. Hij schreef in eerste instantie alles op met potlood. Vervolgens de pianopartituur in inkt. Hij werkte zo aan een stuk door tot en met het middaguur, zo’n uur of twaalf of een. ’s Middags ging hij wat skaat spelen en schreef een paar pagina’s in partituur. ’s Avonds dirigeerde hij –elke avond- in de concertzaal. Nervositeit kende hij niet, hij was altijd ontspannen en was de hele dag –zowel in de ochtend als in de avond- volledig helder van geest. Als zijn bediende hem zijn rok overhandigde voor het concert, stond hij op van het werk, reed naar de concertzaal en dirigeerde met dezelfde zekerheid en rust waarmee hij ’s middags skaat had gespeeld. De volgende dag was exact een kopie van de vorige.

Strauss en de nazi’s

Over Strauss' contacten met de nazipartij schrijft Stefan Zweig in zijn boek De Wereld van gisteren het volgende:...”Strauss hield begin jaren dertig contacten met de machthebbers en ontmoette vaak Hitler, Göring en Goebbels en liet zich in een tijd waarin zelfs Wilhelm Furtwängler zich nog openlijk verzette tot voorzitter van de nazistische Reichsmusikkammer benoemen. Die openlijke steun van zijn kant was op dat ogenblik buitengewoon belangrijk voor de nazi’s. Want tot hun grote ergernis hadden niet alleen de beste schrijvers, maar ook de belangrijkste componisten hun openlijk de rug toegekeerd, en de weinigen die met hun heulden of overliepen, waren wijd en zijd onbekend. Dat ze op zo’n pijnlijk ogenblik de beroemdste componist van Duitsland openlijk aan hun kant kregen, was voor Goebbels en Hitler in puur propagandistische zin een enorme winst....”

Hitler was een hartstochtelijk liefhebber van de muziek van Strauss. Op feestavonden in Berchtesgaden werden naast Wagner bijna alleen liederen van Strauss uitgevoerd.

...”Maar voor Strauss had zijn medewerking aan het regime aanzienlijk duidelijker bedoelingen. Voor zijn kunstegoïsme, dat hij altijd koel en openlijk toegaf, was elk regime hem even onverschillig. Hij had de Duitse keizer gediend als dirigent en militaire marsen voor hem georkestreerd, vervolgens de Oostenrijkse keizer als hofdirigent te Wenen, maar hij was ook in de Oostenrijkse en Duitse republiek persona gratissima geweest. Zich tegenover de nationaalsocialisten behulpzaam op te stellen was bovendien voor hem van vitaal belang, omdat hij in nationaalsocialistische zin een geweldige schuld op zijn conto had. Zijn zoon was namelijk met een jodin getrouwd, en hij vreesde dat zijn (half-joodse) kleinkinderen, van wie hij buitengewoon veel hield, als uitschot van school verwijderd zouden worden; zijn nieuwe opera, Die schweigsame Frau, was belast door mij, zijn vroegere opera’s door de niet-‘rein-arische’ Hugo von Hofmannsthal en zijn uitgever was een jood. Hij dirigeerde waar de nieuwe heren het maar vroegen, hij componeerde de muziek voor de olympische hymne en schreef mij tegelijkertijd in een griezelig vrijmoedige brief hoe weinig enthousiast hij over deze opdracht was...”

Uiteindelijk konden de nazi’s er niet onderuit om naast de naam van Strauss, de naam van de jood Stefan Zweig op het affiche van de Schweigsame Frau te plaatsen. Het was een eis van Strauss.

De Gestapo onderschepte een brief van Strauss aan Stefan Zweig waarin hij om een libretto voor een nieuwe opera vroeg. De brief werd voorgelegd aan Strauss, die daarop meteen zijn ontslag moest indienen als president van de Kulturkammer, en de opera Schweigsame Frau werd verboden in Duitsland.

Laatste jaren

Strauss in 1945

Van 1933 tot 1935 was hij president van de zogenoemde Reichsmusikkammer en in 1936 componeerde hij de Olympische Hymne, die hij zelf dirigeerde tijdens de openingsceremonie van de Spelen in Berlijn. Er volgden veel internationale verplichtingen, onder andere in 1936 bij de Royal Philharmonic Society in Londen en voor de première van zijn Japanische Festmusik in Tokio in 1940.

Tegen het einde van zijn leven componeerde hij het symfonisch gedicht Metamorphosen en de Vier letzte Lieder (1948) op gedichten van onder meer Joseph von Eichendorff en Hermann Hesse, die in 1950 door Kirsten Flagstad in Londen in première gingen.

Overlijden

Strauss overleed, met zijn vrouw en zoon aan zijn zijde, op 8 september 1949 in zijn huis in Garmisch-Partenkirchen. Dit huis bestaat tot op de dag van vandaag en behoort toe aan zijn nakomelingen. Het is niet voor het publiek toegankelijk.

Nederland

Strauss in Amsterdam (film 1924)

Strauss trad als dirigent meerdere malen in Nederland op. Het archief van het Koninklijk Concertgebouworkest vermeldt 36 concerten in Nederland met Strauss als gastdirigent, waarbij overwegend zijn eigen werk op het programma stond. In 1903 gaf hij een reeks van 5 concerten met dit orkest in Londen, waarbij ook zijn vrouw optrad als soliste. Willem Mengelberg, de dirigent van het Concertgebouworkest, was een trouw pleitbezorger van zijn werken. Ein Heldenleben, uit 1898, is zelfs aan Mengelberg en het Concertgebouworkest opgedragen.

Stijl

Strauss geldt met zijn orkestwerken als muzikale erfgenaam van Hector Berlioz en Franz Liszt en met zijn opera's als erfgenaam van Richard Wagner. Hij bezat een grote kennis van het orkest en een opmerkelijk talent om buitenmuzikale zaken in muziek om te zetten. Zelf stelde hij dat hij in staat was "Ein Bierglas tönend zu malen". Strauss bewerkte Berlioz' instrumentatieleer. Tot 1909 werd hij als avantgardist gevierd. Later werd hem verweten dat hij tot de traditionele tonale structuren was teruggekeerd, maar hij kreeg daardoor al tijdens zijn leven de status van klassieker. Door de wijze van instrumentatie en de polyfonie wordt zijn werk beschouwd als een hoogtepunt in de muziek van de late romantiek.

Composities (selectie)

Werken voor orkest

Symfonieën

Richard Strauss op een postzegel uit 1954

• 1880 1e Symfonie in d-klein, voor groot orkest
• 1883-1884 2e Symfonie in f-klein, voor groot orkest, op. 12
  1. Allegro ma Non Troppo
  2. Scherzo: Presto
  3. Andante Cantabile
  4. Finale: Allegro Assai, Molto Appassionato
• 1902-1903 Sinfonia domestica, voor groot orkest, op. 53
  1. Bewegt - Thema I - Thema II - Thema III
  2. Scherzo (Munter)
  3. Wiegenlied - Mäßig langsam
  4. Adagio - (Langsam)
  5. Finale (Sehr lebhaft)
• 1911-1915 Eine Alpensinfonie, voor orgel en groot orkest, op. 64
  1. Nacht
  2. Sonnenaufgang
  3. Der Aufstieg
  4. Eintritt in den Wald
  5. Wanderung neben dem Bach
  6. Am Wasserfall
  7. Erscheinung
  8. Auf blumige Wiesen
  9. Auf der Alm
  10. Durch Dickicht und Gestrüpp auf Irrwegen
  11. Auf dem Gletscher
  12. Gefahrvolle Augenblicke
  13. Auf dem Gipfel
  14. Vision
  15. Nebel steigen auf
  16. Die Sonne verdüstert sich
  17. Elegie
  18. Stille vor dem Sturm
  19. Gewitter und Sturm, Abstieg
  20. Sonnenuntergang
  21. Ausklang
  22. Nacht
• 1925 Sinfonie zu drei Themen in Es-groot

Symfonische gedichten

• 1886 Aus Italien, symfonisch gedicht in G-groot, op. 16
  1. Auf der Campagna: Andante
  2. In Roms Ruinen: Allegro molto con brio
  3. Am Strande von Sorrent: Andantino
  4. Neapolitanisches Volksleben: Allegro molto
• 1886-1888 rev.1890 Macbeth, op. 23
• 1888 Don Juan, op. 20 - vrij naar het gelijknamig gedicht van Nikolaus Lenau uit 1844
• 1889-1890 Tod und Verklärung, op. 24
• 1895 Till Eulenspiegels lustige Streiche - ("Nach alter Schelmenweise - in Rondoform"), op. 28
• 1896 Also sprach Zarathustra, op. 30 - vrij naar Friedrich Nietzsche
  1. Einleitung
  2. Von den Hinterwäldlern
  3. Von der großen Sehnsucht
  4. Von den Freuden und Leidenschaften
  5. Das Grablied
  6. Von der Wissenschaft
  7. Der Genesende
  8. Das Tanzlied
  9. Nachtwandlerlied
• 1897 Don Quichote - ("Phantastische Variationen über ein Thema ritterlichen Charakters"), op. 35
  1. Introduzione
  2. Tema con variazioni (10 variaties)
  3. Finale
• 1897-1898 Ein Heldenleben, op. 40
  1. Der Held
  2. Des Helden Widersacher
  3. Des Helden Gefährtin
  4. Des Helden Walstatt
  5. Des Helden Friedenswerke
  6. Des Helden Weltflucht und Vollendung
• 1941-1942 Die Donau (fragment), voor groot orkest, gemengd koor en orgel

Ouvertures

• 1873 Ouvertüre „Hochlands Treue“, voor orkest
• 1876 Konzertouvertüre in h-klein, voor orkest
• 1876 Ouvertüre in e-klein „Ein Studentenstreich“, voor orkest
• 1876 Ouvertüre in Es-groot „Dom Sebastian“
• 1878 Ouvertüre in E-groot, voor orkest
• 1878-1879 Ouvertüre in a-klein, voor orkest
• 1883 Konzertouvertüre in c-klein, voor groot orkest

Concerten voor instrumenten (en orkest)

• 1880-1882 Concert in d-klein, voor viool en orkest, op. 8
  1. Allegro
  2. Lento ma Non Troppo
  3. Rondo: Prestissimo
• 1882-1883 Concert nr. 1 in Es-groot, voor hoorn en orkest, op. 11
  1. Allegro
  2. Andante
  3. Rondo: Allegro
• 1885-1886 Burleske d-klein, voor piano en orkest
• 1924-1925 Parergon zur «Symphonia Domestica», voor piano (linkerhand) en orkest
• 1927 Panathenäenzug, symfonische etudes in vorm van een passacaglia voor piano (linkerhand) en orkest, op. 74
• 1942 Concert nr 2 in Es-groot, voor hoorn en orkest
• 1945 Concert D-groot, voor hobo en orkest
  1. Allegro moderato
  2. Andante
  3. Finale: Vivace - Allegro
• 1947 Duet-concertino, voor klarinet en fagot met strijkers en harp

De Burleske werd eerst Scherzo genoemd en kreeg geen opusnummer. Dirigent Hans von Bülow had het stuk voor onspeelbaar verklaard. Strauss vond dat onzin. Toen hij de partituur in 1890 aan zijn vriend Eugen d'Albert liet zien, een van de grootste pianisten uit die tijd en leerling van Franz Liszt, stond deze erop om het werk uit te voeren. Het is een vrolijk, bijzonder afwisselend muziekstuk, dat ongeveer 17 minuten duurt.

Andere werken

• 1876 Festmarsch in Es-groot, voor orkest, op. 1
• 1877 Andante in Bes-groot, voor orkest
• 1877 Andante cantabile in D-groot, voor orkest
• 1879 Romance in Es-groot, voor klarinet en orkest
• 1883 Romance in F-groot, voor cello en orkest
• 1884-1885 rev.1887 Festmarsch in D-groot, voor orkest
• 1886 Rhapsodie in cis-klein, voor piano en orkest
• 1888 Festmarsch in C-groot, voor groot orkest
• 1906 Militärmarsch in Es-groot, voor orkest, op. 57 Nr. 1 (opgedragen aan: keizer Wilhelm II van Duitsland)
• 1906 Kriegsmarsch in c-klein, voor orkest, op. 57 Nr. 2 (opgedragen aan: keizer Wilhelm II van Duitsland)
• 1913 Festliches Präludium, voor orgel en groot orkest, op. 61
• 1940 Japanische Festmusik, voor groot orkest - (Voor het feest van het 2600-jarig bestaan van het keizerrijk Japan)
• 1944-1945 Metamorphosen, voor 23 solostrijkers
• 1946 Symphonische Fantasie aus «Die Frau ohne Schatten», voor orkest

Werken voor harmonieorkest en blazers

• 1881 Serenade voor blazers in Es-groot, voor 13 blaasinstrumenten, op. 7
• 1884 Suite voor blazers in Bes-groot, voor 13 blazers, op. 4
  1. Allegretto
  2. Romanze
  3. Gavotte
  4. Introduktion und Fuge: Andante Cantabile - Fuge: Allegro Con Brio
• 1892 Variationen über "Wilhelm von Oranien"
• 1905 de Brandenburgsche Mars - Präsentiermarsch
• 1905 Militärischer Festmarsch (Königsmarsch), TrV 217 (opgedragen aan: keizer Wilhelm II van Duitsland) -
• 1905 Parademarsch Nr. 1 für das Regiment «Königsjäger zu Pferde»
• 1907 Parademarsch Nr. 2 für Kavallerie
• 1909 Feierlicher Einzug der Ritter des Johanniterordens, Investiturmars voor groot koper-ensemble en pauken (opgedragen aan: prins Wilhelm Eitel Frederik "Eitel Fritz" Christiaan Karel van Pruisen)
• 1924 Fanfare zur Eröffnung der Musikwoche der Stadt Wien im September 1924, voor 22 koperblazers en pauken
• 1924 Fanfare für die Wiener Philharmoniker, voor 22 koperblazers en pauken
• 1943 Festmusik für die Stadt Wien, voor 19 koperblazers en 5 pauken (ook in een bewerking voor harmonieorkest)
• 1943 Wiener Fanfare, voor 19 koperblazers en 5 pauken
• 1943 Sonatine voor blazers Nr. 1 in F-groot "Aus der Werkstatt eines Invaliden", voor 16 houtblazers
  1. Allegro Moderato
  2. Romanze und Menuett: Andante - Tempo Di Menuetto
  3. Finale: Molto Allegro
• 1944-1945 Sonatine (Sinfonie) voor blazers Nr. 2 in Es-groot "Fröhliche Werkstatt", voor 16 houtblazers
  1. Allegro Con Brio
  2. Andantino, sehr Gemächtlich
  3. Menuett: Etwas lebhaft - Cantabile
  4. Einleitung: Andante - Allegro

Cantates

• 1914 Tüchtigen stellt das schnelle Glück hoch empor, cantate op tekst van Hugo von Hofmannsthal voor mannenkoor a capella

Muziektheater

Robert Sterl - De dirigent Schuch dirigeert Der Rosenkavalier

Opera's

Voltooid in	titel	aktes	première	libretto
1876	Der Kampf mit dem Drachen	1 akte	niet bekend	Theodor Körner
1892-1893	Guntram, op. 25	3 aktes	10 mei 1894, Weimar, Großherzogliches Hoftheater	van de componist
1901	Feuersnot, op. 50	1 akte	21 november 1901, Dresden, Hoftheater	Ernst von Wolzogen
1904-1905	Salomé, op. 54	1 akte	9 december 1905, Dresden, Königliches Opernhaus	Oscar Wilde; Duitse vertaling van Hedwig Lachmann
1907-1908	Elektra, op. 58	1 akte	25 januari 1909, Dresden, Königliches Opernhaus	Hugo von Hofmannsthal
1909-1910	Der Rosenkavalier, op. 59	3 aktes	26 januari 1911, Dresden, Königliches Opernhaus	Hugo von Hofmannsthal
1911-1912	Ariadne auf Naxos, op. 60; uit te voeren na Le Bourgeois gentilhomme (Der Bürger als Edelmann) van Molière	1 akte	25 oktober 1912, Stuttgart, Kleines Haus des Hoftheaters	Hugo von Hofmannsthal
1915-1916	Ariadne auf Naxos, 2e versie, op. 60 (II)	voorspel en 1 akte	4 oktober 1916, Wenen, Kaiserliches - und Königliches Hof-Operntheater	Hugo von Hofmannsthal
1914-1917	Die Frau ohne Schatten, op. 65	3 aktes	10 oktober 1919, Wenen, Weense Staatsopera	Hugo von Hofmannsthal
1918-1923	Intermezzo, op. 72	2 aktes	4 november 1924, Dresden, Sächsisches Staatstheater, Opernhaus	van de componist
1923-1927	Die Ägyptische Helena, op. 75	2 aktes	6 juni 1928, Dresden, Sächsisches Staatstheater, Opernhaus nieuwe versie: 14 augustus 1933, Salzburg, Festspielhaus	Hugo von Hofmannsthal, naar Homerus, Euripides en Johann Wolfgang Goethe
1928-1932	Arabella, op. 79	3 aktes	1 juli 1933, Dresden, Sächsisches Staatstheater, Opernhaus	Hugo von Hofmannsthal, naar het verhaal van Lucidor, «Figuren zu einer ungeschriebenen Komödie» (1910) en het ontwerp van de komedie «Der Fiaker als Graf» (1925)
1932-1935	Die schweigsame Frau, op. 80	3 aktes	24 juni 1935, Dresden, Sächsisches Staatstheater, Opernhaus	Stefan Zweig, vrij naar Ben Jonson
1935-1936	Friedenstag, op. 81	1 akte	14 juli 1938, München, Bayerische Staatsoper, Nationaltheater	Joseph Gregor
1937	Daphne, op. 82	1 akte	15 oktober 1938, Dresden, Sächsisches Staatstheater, Opernhaus	Joseph Gregor
1938-1940	Die Liebe der Danae, op. 83	3 aktes	14 augustus 1952, Salzburg, Festspielhaus	Joseph Gregor
1939-1941	Capriccio, op. 85	1 akte	28 oktober 1942, München, Bayerische Staatsoper, Nationaltheater	Clemens Krauss en de componist
1947-1949	Des Esels Schatten geïnstrumenteerd en voltooid van: Karl Haussner	6 taferelen	7 juni 1964, Ettal	Hans Adler, naar Christoph Martin Wielands roman "Die Abderiten"

Balletten en dansmuziek

Voltooid in	titel	aktes	première	libretto	choreografie
1895-1896	Lila		niet uitgevoerd	balletmuziek tot een zangspel van Johann Wolfgang Goethe
1900	Kythere	3 aktes	niet uitgevoerd	naar schilderijen van Jean Antoine Watteau, François Boucher en Jean-Honoré Fragonard
1912-1914	Josephs Legende, op. 63	1 akte	14 mei 1914, Parijs, Théâtre national de l'Opéra Garnier	Harry Graf Kessler en Hugo von Hofmannsthal
1917	Der Bürger als Edelmann, op. 60 (III)	3 aktes	9 april 1918, Berlijn, Deutsches Theater	Hugo von Hofmannsthal, vrij naar Molière
1921-1922	Schlagobers, op. 70	2 aktes	9 mei 1924, Wenen, Operntheater	van de componist	Heinrich Kröller
1922-1923	Danssuite naar piano-stukjes van François Couperin ("Couperin-Suite I")	1 akte	17 februari 1923, Wenen, Theater in de Redoutenzaal van de Hofburg	van de componist	Heinrich Kröller
1940-1941	Verklungene Feste - Dansvisies uit 2 eeuwen naar muziek van François Couperin		5 april 1941, München, Bayerische Staatsoper, Nationaltheater	van de componist	Pia Mlakar en Pino Mlakar

Toneelmuziek

• 1887 Toneelmuziek tot «Romeo und Julia» van William Shakespeare, voor 2 sopranen, alt, tenor solo, gemengd koor en instrumenten - première: 23 oktober 1887, München, Königliches Hof- und Nationaltheater
• 1891 Fanfare tot het schouwspel "Die Jäger" van August Wilhelm Iffland, voor orkest - première: 7 mei 1891, Weimar, Hoftheater
• 1892 Musik zu "Lebende Bilder" - voor het feest van de gouden bruiloft van de erfgroothertog Karel Alexander van Saksen-Weimar-Eisenach met de groothertogin Sophie der Nederlanden, voor orkest - première: 8 oktober 1892, Weimar, Großherzogliches Hoftheater
  1. Wilhelm von Oranien (Llter als afzonderlijk werk bewerkt voor harmonieorkest)
  2. Begegnung und Friendenschluss
  3. Bernhard von Weimar
  4. Aussöhnung der Admirale
• 1904 Twee liederen uit "Der Richter von Zalamea" van Pedro Calderón de la Barca - première: 7 september 1904, Berlijn, Lessing-Theater

Vocale muziek

Werken voor koor

• 1877 Messe (Vier Sätze einer Messe: Kyrie, Gloria, Sanctus, Agnus Dei)
• 1885 Wandrers Sturmlied „Wen du nicht verlässest, Genius“, voor zesstemmig gemengd koor en orkest - tekst: Johann Wolfgang Goethe
• 1897 Zwei Gesänge, voor 16-stemmig (4xSATB) gemengd koor a capella, op. 34
  1. Der Abend - tekst: Friedrich Schiller
  2. Jakob - tekst: Friedrich Rückert
• 1897 Licht du ewiglich Eines, hymne voor de opening van de kunstexpositie in 1897 in München, voor vrouwenkoor, groot koper-ensemble en groot orkest - tekst: naar "Votivtafeln" van Friedrich Schiller
• 1899 Drie mannenkoren, op. 45
  1. Schlachtgesang
  2. Lied der Freundschaft
  3. Der Brauttanz
• 1906 Volks-Hymne, voor gemengd koor
• 1934 Olympische Hymne, voor de opening van de Olympische Zomerspelen 1936 in Berlijn, voor gemengd koor en orkest - tekst: Robert Lubahn

Liederen

• 1873 Der müde Wanderer, voor zangstem en piano - tekst: August Heinrich Hoffmann von Fallersleben
• 1878 Abend- und Morgenrot, voor zangstem en piano - tekst: August Heinrich Hoffmann von Fallersleben
• 1878 Ein Spielmann und sein Kind, voor sopraan en orkest - tekst: August Heinrich Hoffmann von Fallersleben
• 1882 Jung Friedel wallte am Rheinesstrand, voor zangstem en piano - tekst: August Becker
• 1885 Acht Gedichte aus „Letzte Blätter“ von Hermann von Gilm, voor sopraan en piano (of: orkest)), op. 10 - tekst: Hermann von Gilm zu Rosenegg (1812-1864)
  1. Zueignung
  2. Nichts
  3. Die Nacht
  4. Die Georgine
  5. Geduld
  6. Die Verschwiegenen
  7. Die Zeitlose
  8. Allerseelen
• 1886 Fünf Lieder, voor alt en piano, op. 15, TrV 148
  1. Madrigal - tekst: Michelangelo Buonarroti
  2. Winternacht - tekst: Adolf Friedrich Graf von Schack (1815-1894)
  3. Lob des Leidens - tekst: Adolf Friedrich Graf von Schack
  4. Aus den Liedern der Trauer - tekst: Adolf Friedrich Graf von Schack
  5. Heimkehr - tekst: Adolf Friedrich Graf von Schack
• 1886 Sechs Lieder von Adolf Friedrich von Schack, voor sopraan en piano, op. 17, TrV 149 - tekst: Adolf Friedrich Graf von Schack
  1. Seitdem dein Aug' in meines schaute
  2. Ständchen
  3. Das Geheimnis
  4. Aus den Liedern der Trauer
  5. Nur Mut !
  6. Barcarole
• 1888 Sechs Lieder aus „Lotosblätter“, voor zangstem en piano, op. 19, TrV 152 - tekst: Adolf Friedrich Graf von Schack
  1. Wozu noch, Mädchen, soll es frommen
  2. Breit' über mein Haupt
  3. Schön sind, doch kalt die Himmelssterne
  4. Wie sollten wir geheim sie halten
  5. Hoffen und wieder verzagen
  6. Mein Herz ist stumm
• 1888 "Mädchenblumen" - Vier Gedichte von Felix Dahn, voor zangstem en piano, op. 22 - tekst: Julius Sophus Felix Dahn (1834-1912)
  1. Kornblumen
  2. Mohnblumen
  3. Efeu
  4. Wasserrose
• 1889 „Schlichte Weisen“ - Fünf Gedichte von Felix Dahn, voor zangstem en piano, op. 21 - tekst: Julius Sophus Felix Dahn
  1. All mein' Gedanken
  2. Du meines Herzens Krönelein
  3. Ach Lieb, ich muss nun scheiden
  4. Ach weh mir unglückhaftem Mann
  5. Die Frauen sind oft fromm und still
• 1891 Zwei Lieder, voor zangstem en piano, op. 26 - tekst: gedichten van Nikolaus Lenau
  1. Frühlingsgedränge
  2. O wärst du mein
• 1894/1948 Vier Lieder, voor zangstem en piano, op. 27 - tekst: Karl Friedrich Henckell (1864-1929)
  1. Ruhe, meine Seele
  2. Cäcilie
  3. Heimliche Aufforderung
  4. Morgen
• 1895 Drei Lieder, voor sopraan en piano, op. 29 - tekst: Otto Julius Bierbaum (1865-1910), ook bekend onder zijn pseudoniem Martin Möbius
  1. Traum durch die Dämmerung
  2. Schlagende Herzen
  3. Nachgang
• 1896 Vier Lieder, voor zangstem en piano, op. 31 - tekst: Carl Busse en Richard Dehmel
  1. Blaue Sommer
  2. Wenn...
  3. Weißer Jasmin
  4. Stiller Gang
• 1896 Fünf Lieder, voor zangstem en piano, op. 32
  1. Ich trage meine Minne - tekst: Karl Friedrich Henckell
  2. Sehnsucht - tekst: Detlev von Liliencron (1844-1909)
  3. Liebeshymnus - tekst: Karl Friedrich Henckell
  4. O süßer Mai - tekst: Karl Friedrich Henckell
  5. Himmelsboten - tekst: uit "Des Knaben Wunderhorn"
• 1896-1897 Vier Gesänge, voor zangstem en orkest, op. 33
  1. Verführung - tekst: John Henry Mackay (1864-1933)
  2. Gesang der Apollopriesterin - tekst: Emanuel, Freiherr von Bodman (1874-1946)
  3. Hymnus
  4. Pilgers Morgenlied - tekst: Johann Wolfgang Goethe
• 1897-1898 Vier Lieder, voor zangstem en orkest, op. 36 - tekst: Friedrich Gottlieb Klopstock (1724-1803), Friedrich Rückert en uit "Des Knaben Wunderhorn"
  1. Das Rosenband
  2. Für fünfzehn Pfennige
  3. Hat gesagt - bleibt's nicht dabei
  4. Anbetung
• 1898 Sechs Lieder, voor sopraan en piano, op. 37
  1. Glückes genug - tekst: Detlev von Liliencron
  2. Ich liebe dich - tekst: Detlev von Liliencron
  3. Meinem Kinde - tekst: Gustav Falke (1853-1916)
  4. Mein Auge - tekst: Richard Dehmel
  5. Herr Lenz - tekst: Emanuel, Freiherr von Bodman
  6. Hochzeitlich Lied - tekst: Anton Lindner (1874-1915)
• 1898 Fünf Lieder, voor zangstem en piano, op. 39 - tekst: Richard Dehmel en Otto Julius Bierbaum
  1. Leises Lied
  2. Junghexenlied
  3. Der Arbeitsmann
  4. Befreit
  5. Lied an meinen Sohn
• 1899 Fünf Lieder, voor zangstem en piano, op. 41
  1. Wiegenlied - tekst: Richard Dehmel
  2. In der Campagna - tekst: John Henry Mackay
  3. Am Ufer - tekst: Richard Dehmel
  4. Bruder Liederlich - tekst: Detlev von Liliencron
  5. Leise Lieder... - tekst: Christian Morgenstern
• 1900 5 Lieder nach Gedichten von Ludwig Uhland, voor zangstem en piano, op. 47, TrV 200
  1. Auf ein Kind
  2. Des Dichters Abendgang
  3. Rückleben
  4. Einkehr
  5. Von den sieben Zechbrüdern
• 1900 5 Lieder nach Gedichten von Otto Julius Bierbaum und Karl Friedrich Henckell, voor zangstem en piano, op. 48, TrV 202
  1. Freundliche Vision
  2. Ich schwebe
  3. Kling!
  4. Winterweihe
  5. Winterliebe
• 1900-1901 Acht Lieder, voor zangstem en piano, op. 49, TrV 204
  1. Waldseligkeit - tekst: Richard Dehmel
  2. In goldener Fülle - tekst: Paul Remer
  3. Wiegenliedchen - tekst: Richard Dehmel
  4. Das Lied des Steinklopfers - tekst: Karl Friedrich Henckell
  5. Sie wissen's nicht - tekst: Oscar Panizza
  6. Junggesellenschwur - tekst: uit Des Knaben Wunderhorn
  7. Wer lieben will, muß leiden
  8. Ach, was Kummer, Qual und Schmerzen
• 1903 Taillefer, ballade voor sopraan, tenor, bariton, 8-stemmig gemengd koor en orkest, op. 52 - tekst: Ludwig Uhland (ter gelegenheid van de benoeming van Richard Strauss tot eredoctor van de Ruprecht-Karls-Universiteit Heidelberg)
• 1903-1906 6 Lieder, voor zangstem en piano, op.56, TrV 220
  1. Gefunden - tekst: Johann Wolfgang Goethe
  2. Blindenklage - tekst: Karl Friedrich Henckell
  3. Im Spätboot - tekst: Conrad Ferdinand Meyer
  4. Mit deinen blauen Augen - tekst: Heinrich Heine
  5. Frühlingsfeier - tekst: Heinrich Heine
  6. Die heiligen drei Könige aus Morgenland - tekst: Heinrich Heine
• 1918 6 Lieder, voor zangstem en piano, op. 67, TrV 238
  1. 3 Lieder der Ophelia aus Shakespeares Hamlet - tekst: Karl Joseph Simrock naar William Shakespeare
     1. Wie erkenn' ich mein Treulieb
     2. Guten Morgen, 's ist Sankt Valentinstag (Zweites Lied der Ophelia)
     3. Sie trugen ihn auf der Bahre bloss (Drittes Lied der Ophelia)
  2. 3 Lieder aus Goethes West-Östlicher Diwan - tekst: Johann Wolfgang Goethe
     1. Wer wird von der Welt verlangen
     2. Hab' ich euch denn je geraten
     3. Wanderers Gemütsruhe
• 1918 6 Lieder nach Gedichten von Clemens Brentano, voor zangstem en piano op. 68, TrV 235
  1. An die Nacht
  2. Ich wollt ein Sträußlein binden
  3. Säus'le, liebe Myrte!
  4. Als mir dein Lied erklang
  5. Amor
  6. Lied der Frauen
• 1921 Drei Hymnen von Friedrich Hölderlin, voor sopraan en orkest, op. 71
  1. Hymne an die Liebe
  2. Rückkehr in die Heimat
  3. Liebe
• 1925 Hymne auf das Haus Kohorn, voor 2 tenoren en 2 bassen
• 1948 Vier letzte Lieder, voor sopraan en orkest, TrV 296
  1. Frühling - tekst: Hermann Hesse
  2. September - tekst: Hermann Hesse
  3. Beim Schlafengehen - tekst: Hermann Hesse
  4. Im Abendrot - tekst: Joseph von Eichendorff

Kamermuziek

• 1873 Zwei kleine Stücke in G-groot, voor viool en piano
• 1880-1881 rev.1882-1883 Sonate in F-groot, voor cello en piano
• 1883 Fantasie über ein Thema von Giovanni Paisiello, voor fagot, mondfluit en gitaar
• 1883-1885 Klavierquartett in c-klein, voor viool, altviool, cello en piano
• 1887 Sonate in Es-groot, op. 18, voor viool en piano
• 1888 Andante in C-groot, voor hoorn en piano
• 1948 Allegretto in E-groot, voor viool en piano

Werken voor piano

• 1873-1874 Sonate in Es-groot (fragment)
• 1873-1874 9 sonatines
• 1874 Fantasie in C-groot
• 1875 Allegro assai in Bes-groot
• 1877 Sonate Nr. I in E-groot
• 1879 Andante in c-klein
• 1879 Hochzeitsmusik
• 1879 Große Sonate Nr. 2 in c-klein
• 1880 Fuge zu vier Themen in C-groot
• 1880-1881 Fünf Klavierstücke, op. 3 - opgedragen aan Hans von Bülow
• 1880-1881 Sonate in b-klein, op. 5
• 1882-1884 Stimmungsbilder, op. 9
• 1884 14 Improvisationen und Fuge
• 1885 Intermezzo in F-groot

Bibliografie

• Eugen Schmitz: Richard Strauss als Musikdramatiker. Lewy, München 1907 (Digitalisat)
• Mathieu Schneider: Destins croisés. Du rapport entre musique et littérature dans les œuvres symphoniques de Gustav Mahler et Richard Strauss. Waldkirch: Edition Gorz 2005. ISBN 3-938095-02-4
• Julia Liebscher: Richard Strauss und das Musiktheater. Henschel-Verlag Berlin, 2005, 408 p., ISBN 978-3894874889
• Julia Liebscher: Richard Strauss - Also sprach Zarathustra. Tondichtung (frei nach Friedrich Nietzsche) für grosses Orchester op. 30, 127 p., ISBN 978-3770528325
• Stewart Gordon: A History of Keyboard Literature. Music for the Piano and its Forerunners, New York: Schirmer Books, 1996, 566 p., ISBN 978-0534251970
• Mario Morini, Nandi Ostali, Piero Ostali jr: Testimonianze e saggi, cronologie / Mario Morini, Nandi Ostali, Piero Ostali jr. ; presentazione di Carlo Fontana ; cenni storici a cura di Nandi Ostali ; testimonanze di Gianandrea Gavazzeni e Lorenzo Arruga ; saggi di Luciano Alberti, Giancarlo Landini e Marco Capra ; cronologia della Casa musicale Sonzogno a cura di Mario Morini e Piero Ostali jr. ; cronologia della musica contemporanea a cura di Piero Ostali jr, vol. 1, Milano : Casa musicale Sonzogno, 1995. 517 p., ISSN 00296228
• Mario Morini, Nandi Ostali, Piero Ostali jr: Cronologia delle opere / Mario Morini, Nandi Ostali, Piero Ostali jr. ; cronologia delle opere, a cura di Mario Morini e Piero Ostali jr. ; cronologia dei film, a cura di Piero Ostali jr vol. 2, Milano : Casa musicale Sonzogno, 1995. 907 p.,
• Gabriele E. Meyer: 100 Jahre Münchner Philharmoniker, München: Alois Knürr Verlag, 1994, 519 p., ISBN 978-3-928432-14-6
• Susanne Rode-Breymann: Die Wiener Staatsopher in den Zwischenkriegsjahren - Ihr Beitrag zum zeitgenössischen Musiktheater, Tutzing: Hans Schneider Verlag, 1994, 485 p., ISBN 978-3-795207-72-4
• Joachim Kaiser: Erlebte Musik; eine persönliche Musikgeschichte vom 18. Jahrhundert bis zur Gegenwart, 2 vols., München: List verlag, 2., überarb. u. erw. Aufl. 1994, vol.1 463 p., vol.2 551 p., ISBN 978-3-471779-95-8
• Hans-Peter Rieschel: Komponisten und ihre Frauen, Droste Verlag, 1994, 234 p., ISBN 978-3-770010-28-8
• John L. Holmes: Conductors on composers, Westport, Connecticut: Greenwood Press, 1993, 272 p., ISBN 978-0-313-27727-6
• Jörg Loskill: "Sünden" auf der Sternen-Treppe : Yakov Kreizbergs ueppiges Salome -Dirigat in Mönchengladbach, in: Das Orchester, jaargang 41, februari 1993, pp. 144-5
• J. Bender: World Report San Francisco, Opera Canada 34:29 N3 1993
• M. Brug: Wüste Insel; komisch belebt : Strauss' Ariadne auf Naxos am Münchner Gärtnerplatztheater, in: Opernwelt 34:17 Mar 1993, ISSN 0030-3690
• S. Mahlke: In der Nähe von Schnitzler, in: Opernwelt 34:30 Apr 1993, ISSN 0030-3690
• Klassik Richard Strauss : Don Quixote; Don Juan; Till Eulenspiegel (Steven Isserlis, Violoncello; Cynthia Phelps, Viola; Minnesota Orchestra, Edo de Waart) (Virgin), Stereoplay N3:143 Mar 1993
• Paul Moor: A salute to Strauss - The San Francisco Opera does him proud, American Record Guide 56:35-6 N5 1993
• G. Satragni: Da Monaco di Baviera - L'ultima Elena egiziaca, Nuova Rivista Musicale Italiana 27:87-8 N1 1993
• Klassik Richard Strauss : Der Bürger als Edelmann (Suite), Divertimento (Orpheus Chamber Orchestra) (DG), Stereoplay N5:137 May 1993
• Imre Fabian: Kabuki als Ausstattungstheater : Strauss' Frau ohne Schatten, in: Opernwelt 34:10 Sep 1993
• Ludwig Lutz: Eisiges Bergmassiv : Augsburg wagt "Die Frau ohne Schatten", in: Oper und Konzert 31:18 Nov-Dec 1993
• G. Weiss: Erstes Licht auf wichtige Quelle : Ergänzung einer Lücke im Briefwechsel von Gustav Mahler und Richard Strauss, Oesterreichische Musikzeitschrift 48:81-5 Feb 1993
• E. Baker: Rococo harmony : designer Alfred Roller completed the trio that brought "Der Rosenkavalier" vividly to life, Opera News 57:12-15 Feb 13 1993
• H. Mauro: Jochanaans eitler Heldentod : Wiederaufnahme der "Salome" in Salzburg, in: Oper und Konzert 31:13 Sep 1993
• C.A. Heusch: Überzeugende Alternative : Richard-Strauss-Festival in San Francisco, in: Oper und Konzert 31:14 Sep 1993
• M. Kissler: Malven : Richard Strauss's letzte Rose!, Tempo N185:18-25 Jun 1993
• Walter Werbeck: "Macbeth" von Richard Strauss : Fassungen und Entstehungsgeschichte, Archiv für Musikwissenschaft 50:232-53 N3 1993
• John Ardoin: Notes on "Der Rosenkavalier", San Francisco Opera 71:14-15+ N2 1993
• N. Crory: San Francisco celebrates the music of Richard Strauss, Classical Music Magazine 16:29 N4 1993
• H. Mauro: Strauss war ein ganz besonderer Fall : Gesangsunterricht bei Hans Hotter, Oper und Konzert 31:26-8 Sep 1993
• A. Unger: Das Ringen mit musikalischer Geschichte : Gustav Mahler und Richard Strauss; zwei Unzeitgemäße im Banne Nietzsches, in: Neue Musikzeitung 42:47-8 Apr-May 1993

Externe links

• (de) Richard Strauss Institut Garmisch-Partenkirchen
• (de) Literatuur van en over Richard Strauss (Receptie en receptiegeschiedenis) in de catalogus van het Richard Strauss Institut Garmisch-Partenkirchen
• (de) Stamboom Richard Strauss
• (de) Filmsequentie van de Salzburger Festspiele 1932

Mediabestanden

Zie de categorie Richard Strauss van Wikimedia Commons voor mediabestanden over dit onderwerp.

· ·

Eregalerij van componisten in de Grote Zaal van het Koninklijk Concertgebouw

Haendel · Lulli · Scarlatti · Mozart · Cherubini · Weber · Berlioz · Chopin · Liszt · Wagner · Gounod · Reincken · Schuijt · Obrecht · Sweelinck · Orl. Lassus · Clemens n.P. · Wanning · Brahms · Rubinstein · Niels Gade · Verhulst · Schumann · Mendelssohn · Schubert · Spohr · v. Beethoven · Haydn · Bach · Strawinsky · Pijper · Ravel · Reger · Wagenaar · Tschaikovsky · Zweers · Bruckner · Mahler · Franck · Diepenbrock · Debussy · Dopper · Rich. Strauss · Röntgen · Bartók · Dvořák