Stadsgewestelijk Materieel

Stadsgewestelijk Materieel
	Een SGMm
	Een SGM in de oorspronkelijke gele kleurstelling
Type	Vier versies: (1): SGM-0 SGM-II; (2): SGM-1 SGM-II; (3): SGM-1 SGM-III; (4): SGM-2 SGM-III;
Aantal	15 (1) ; 15 (2) ; 45 (3) ; 15 (4)
Serie	origineel / na revisie: 2001-2015 / 2111-2125 (1); 2021-2035* / 2131-2145 (2); 2836-2880* / 2936-2980 (3); 2881-2895 / 2981-2995 (4);
Fabrikant	Talbot Holec
Vervoerder	NS Reizigers
Bouwjaar	SGM 0: 1975 SGM 1: 1976 SGM 2: 1979
Indienststelling	1975 (1) ; 1978 (2) ; 1978/1983* (3) ; 1983 (4)
Uit dienst	2018-2021
Samenstelling	van de bakken ABk + Bk (1+2) ; Bk + AB + Bk (3+4)
Asindeling	Bo'Bo' + Bo'Bo (1+2) ; Bo'Bo' + 2'2' + Bo'Bo (3+4)
Massa	106 ton (1+2) ; 142 ton (3+4)
Lengte over buffers	52.2 m (1+2) ; 78.7 m (3+4)
Breedte	2,80 m
Hoogte	3,89 m
Maximumsnelheid	125 km/h
Dienstsnelheid	120 km/h
Vloerhoogte	1,23 m
Deuren	Pneumatische zwenk-zwaaideuren ; 6 per zijde (1+2) ; 8 per zijde (3+4) (9 na revisie)
Deurbreedte	1300 mm
Aantal zitplaatsen	Totaal: 142 (1+2); 222 (3+4)
Zitplaatsen 1e klas	24 (1+2) ; 36 (3+4)
Zitplaatsen 2e klas	80 (1+2); 128 (3+4)
Aantal klapzittingen	38 (1+2); 58 (3+4)
Techniek
Stroomsysteem	1,5 kV gelijkspanning
Voeding	Bovenleiding
Vermogen	8 x 160 = 1280 kW
Aantal motoren	8
Treinbeïnvloeding	ATB-EG
Treinradio	GSM-R
Remsysteem	* Elektropneumatisch aangestuurde luchtdrukrem (stand R) van Oerlikon-Bührle ; * ED-rem ; * Automatische lastafremming ; * Schijfremmen
Remopschriften	O-RA ep ed (D) (kopbakken) ; O-RA ep (D) (middenbak)
Koppeling	Scharfenberg
Portaal	Openbaar vervoer ; Verkeer & Vervoer

Het Stadsgewestelijk Materieel (SGM) (officieel ook wel aangeduid als Plan Y of Elektrisch Materieel '74) van de Nederlandse Spoorwegen is het eerste Nederlandse spoorwegmaterieel dat specifiek is ontwikkeld voor stadsgewestelijk vervoer.^{[noot 2]} De officiële naam van het materieel is Sprinter, een term die tegenwoordig bij de NS ook wordt gebruikt voor de Sprinter Lighttrain en uiteindelijk het begrip stoptrein heeft vervangen (zie Sprinter (treindienstsoort)). Het materieel heeft dienst gedaan op het Nederlandse spoorwegnet van 1975 tot 2021.

Geschiedenis[bewerken | brontekst bewerken]

In 1970 voerde de Nederlandse Spoorwegen met Spoorslag '70 een strikte scheiding in tussen stoptrein en intercity. Reeds een jaar eerder werd het toekomstplan Spoor naar '75 geïntroduceerd,^[1] waarin nieuwe spoorlijnen en voorstadshaltes werden voorgesteld. In dit plan werden de Schiphollijn, de metro naar Amsterdam-Zuidoost en de Oostlijn van de Rotterdamse metro, de Zoetermeer Stadslijn en de heropening van de spoorlijn naar Veenendaal en Rhenen genoemd en ook uitgevoerd.

Voor deze projecten achtte de NS het destijds nieuwe stoptreinmaterieel Mat '64 niet geschikt, vanwege de korte halteafstanden. Reeds uit 1966 dateert dan ook het ontwerp van het Buurtspoormaterieel, dat ook zou moeten kunnen rijden op de metrolijnen in Amsterdam. Zo zouden de treinen vrij laag worden, en geschikt zijn voor zowel 1500 V via bovenleiding als 750 V via de derde rail. De twee- of vierwagentreinen zonder overgang tussen de bakken zouden moeten kunnen vertrekken vanaf een helling van 4% en een maximumsnelheid van 125 km/h moeten hebben. Ook zouden de treinen voorbereid zijn op automatische besturing. Tot 1969 werd aan dit idee vastgehouden.

In het begin van de jaren 70 maakte ir. N.H.C.E. Zeevenhoven van de dienst van Materieel en Werkplaatsen enkele schetsen van een dubbeldekstrein met een zogenaamde splitvloer (verlaagde vloer met zittingen op podesten). Van dit plan kwam niets meer terecht, waarna men de aandacht richtte op enkeldekstreinstellen.

Er kwam een onderzoek naar de mogelijkheid tot gebruik van treinstellen zoals die sinds 1967 in gebruik waren bij het RER-net van de RATP type MS 61. Deze treinen waren in aanschaf voordeliger dan een geheel nieuw type voorstadstreinstel, en ook had de RATP goede ervaringen met deze treinen. Een driewagentreinstel zou 2,7 miljoen gulden (€1,23 miljoen) kosten, tegen 2,3 miljoen gulden (€1,05 miljoen) voor een tweewagenstel SGM. Nadelen van deze Franse treinen waren voor de NS:

minder snelle reizigerswisselingen vanwege de coachopstelling van het interieur;
ongeschikt voor de natte reiniging van het interieur;
de schuifdeuren en de slechte ervaringen met dit type in de dieseltreinen Plan U;
de zwakke, onveilige constructie van de machinistencabine;
enkelglas, sinds 1933 niet meer bij de NS toegepast;
geen bestemmingsaanduidingen;
de verouderde techniek (ongeveer gelijk aan Mat '64);
een afwijkende elektrische installatie, waarbij op bovenleidingloze bruggen de binnenverlichting zou uitvallen;
het hoge gewicht;
het probleem van de fabrikanten: de NS verwachtte bij gebruik van Nederlandse bedrijven kinderziekten; anderzijds zou het uitsluiten ervan imagoverlies opleveren.

De NS besloot de MS 61 niet aan te schaffen en verder te gaan met de ontwikkeling met een eigen type treinstel, aanvankelijk "Buurtspoormaterieel" genoemd.

Bij deze ontwikkeling werd er door de NS uitgegaan van:

een comfortabele en snelle instap; maximaal 1 trede;
hoge aanzet en beremming, voor ieder 1 m/s²;
aanzet van 0 tot 50 km/h in 18 sec., tot 100 km/h in 50 sec. en tot 120 km/h in 80 sec.;
geschikt voor halteafstanden van 1,5 kilometer en haltetijden van maximaal 20 seconden;
een moderne, compacte kopvorm;
een moderne, ergonomisch verantwoorde en veilige inrichting van de machinistencabine
minimum levensduur van 25 à 30 jaar;
twintigduizend kilometer tussen twee werkplaats-revisies;
massa van circa 95 ton;
voldoende vermogen om een extra tussenrijtuig van 26,1 meter, met ongeveer 35 ton massa, te trekken.

Fabrikanten[bewerken | brontekst bewerken]

In 1972 besloot de NS tot aanschaf van 15 proeftreinen (Plan Y0) volgens een offerte van de Duitse treinfabrikant Talbot uit Aken.

Met de volgende fabrikanten werden contracten afgesloten voor de bouw van verschillende onderdelen:

Onderdeel	Toeleverancier
Rijtuigbakken	Talbot-Aken
Electropneumatische rembesturing, antiblokkeerinstallatie	Oerlikon-Bührle
Compressoren	Westinghouse
Snelheidsregeling, snelschakelaar	Sécheron
Stroomafnemers	Faively
Elektrische installatie	Holec: (HH-Hengelo)
Elektrische apparatuur	Holec: (Smit-Slikkerveer) (nu: Alstom)
Draaistellen	SIG Neuhausen am Rheinfall
Hoogspanningselementen van de verwarming	Clémancon
Remschijven en -cilinders	BSI-Werke
Zijramen	Süd-Böhl
Retourstroomkabels en -borstels	La Carbone-Lorraine
Batterijen	Nife
ATB	ASI
Wielen	Klöckner-Müller
Pneumatische deuren	Tebel Pneumatiek – Leeuwarden
Wielaslagers en lagerhuizen	SKF
Automatische koppelingen, kortkoppelingen tussen rijtuigen	Noord Nederlandse Machinefabriek
Interieur- en stuurtafelverlichting	Philips
Tandwielkasten	Metaalbedrijf Rademakers
Snelheidsmeters	Observator
Omroepinstallatie	PTT en Multiper
Voedingsomzetters van de ATB- en omroepinstallatie	Delta Elektronica
Bekleding van het Meubilair	BMS Projectstoffering

Talbot maakte in reeds 1972 een mock-up met een cabine en een raam, waarin aan de ene kant een eerste klasse en aan de andere kant een tweede klasse was aangebracht. In 1979 werd deze cabine door de NS gekocht en van knoppen en een koppeling voorzien. De kop stond tot 2005 in het voormalige Maliebaanstation en is sindsdien in gebruik als simulator in het vernieuwde Spoorwegmuseum.

Aflevering[bewerken | brontekst bewerken]

De Sprinters zijn gebouwd door Talbot (nu: Bombardier Transportation) in Aken.

Op 7 maart 1975 werd de 2001 afgeleverd, vlak na de aflevering van de elfde serie Plan V, die in totaal uit 13 series bestaat. Deze 2001 reed op 26 maart zelfstandig op de Hofpleinlijn. Als laatste trein van de eerste serie werd op 4 november 1975 de 2015 afgeleverd. De oudste Sprinters zijn dus ouder dan de laatste treinen die (in 1976) werden afgeleverd van het type Mat '64.

De in mei 1977 bij Talbot bestelde serie van 60 treinstellen SGM-1 (Plan Y1) die vanaf 28 september 1978 werden afgeleverd.

In juni 1981 werden 60 niet gemotoriseerde middenrijtuigen besteld (Plan Y2) om snel meer zitplaatscapaciteit te creëren door de tweewagen-treinstellen tot driewagen-treinstellen te verlengen. Nog voor de aflevering van deze 60 tussenrijtuigen op gang kwam, bestelde NS in september 1981 nog eens 15 tweewagen-treinstellen (Plan Y3), die in 1983 direct als driewagen-treinstellen met een tussenrijtuig uit de bestelling van juni 1981 als SGM-2 in dienst werden gesteld.^[2]

Technische gegevens[bewerken | brontekst bewerken]

Om deze diensten effectief te kunnen uitvoeren was materieel nodig dat weinig tijd nodig had voor in- en uitstappen (dus veel deuren) en snel kon optrekken (dus veel motorvermogen). Deze eigenschappen maakten dat officiële bijnaam Sprinter werd. Acht motoren van ieder 160 kW leverden een vermogen van 1280 kW, waarmee de tweedelige treinstellen (gewicht 106 ton) van 0 naar de topsnelheid van 125 km/h kunnen accelereren in 72 seconden (ter vergelijking een viertje Mat '54 woog 210 ton bij een vermogen van 1310 kW). Een elektrodynamische rem zorgt voor geringe slijtage van de remblokken. Ook de driedelige treinstellen kregen de naam Sprinter, hoewel ze door het hogere gewicht en het ontbreken van motoren in het middelste rijtuig lang niet zo snel konden optrekken. De rij- en remweerstanden zijn op het dak geplaatst.

Cabine[bewerken | brontekst bewerken]

In de cabine van een Sprinter bedient de machinist de trein. De snelheid kan zowel handmatig als automatisch geregeld worden. Een Sprinter heeft voor de automatische regeling 8 drukknoppen (40, 60, 70, 80, 90, 100, 110, 120 km/h) om de snelheid te kiezen. Meldlampjes in de snelheidsmeter tonen de ingestelde snelheid. Door een lagere snelheid te selecteren, maar ook door bediening van het rijremhandel kan worden geremd. Bij een remming met het rijremhandel vervalt automatisch de ingestelde snelheid: na het loslaten van de rem moet de snelheid opnieuw worden gekozen.

Sinds enige tijd is SGM uitgerust met een intermitterende dodemaninrichting. Het dodemanpedaal moet tijdens de rit continu ingedrukt worden gehouden. Als het pedaal 60 seconden ingedrukt is geweest, licht de meldlamp "dodeman" op en na 2,5 seconden klinkt ook een zoemer. Het pedaal moet nu kortstondig losgelaten worden, anders voert de dodeman een snelremming uit.

Treinstellen 2001-2015[bewerken | brontekst bewerken]

De tweedelige Sprinters 2001-2015 werden in 1975 gebouwd. Omdat de treinstellen dienst zouden gaan doen op de Zoetermeerlijn en de geplande stadsspoorweg tussen Utrecht en Nieuwegein werden toiletten, eerste klasse en een doorloop tussen beide bakken achterwege gelaten. Hoewel de verbinding met Nieuwegein nooit is uitgevoerd als spoorweg, konden deze treinstellen wel 'Nieuwegein' als eindbestemming op de koersrol tonen. De 2014 en 2015 zijn bij wijze van proef in dienst gekomen met een chopper-vermogensregeling in plaats van de weerstandsregeling van de overige treinstellen. Deze proeven verliepen niet succesvol. Nadat de twee treinstellen enkele jaren aan de kant gestaan hadden, werd in 2000 met succes een nieuwe choppervermogensregeling op basis van IGBTs ingebouwd als proef voor de te moderniseren driewagenstellen.

Treinstellen 2021-2035, 2036-2080 (2836-2880) en 2836-2895[bewerken | brontekst bewerken]

De vervolgserie (2021-2080) werd gebouwd in 1978-1980. Deze treinstellen hadden wel een toilet en een doorloop tussen de beide rijtuigen. De treinstellen 2036-2080 werden in 1983 verlengd met een niet aangedreven tussenrijtuig, met daarin ook een eerste klas-afdeling. Anders dan de kopbakken kregen deze tussenbakken maar twee balkons. De treinstelnummers werden hierbij gewijzigd in 2836-2880. Talbot heeft de 2881-2895 direct als 'drietje' geleverd. Door het ontbreken van motoren onder de middenbak trokken deze treinstellen langzamer op dan de 'tweetjes'.

In totaal waren er toen 30 tweedelige Sprinters (2001-2015 en 2021-2035) en 60 driedelige Sprinters (2836-2895).

Serie- en parallelschakeling[bewerken | brontekst bewerken]

De motoren konden zowel allemaal in serieschakeling als in twee parallel geschakelde groepen gevoed worden. In deze laatste schakeling had men meer vermogen ter beschikking, zij het met een hoger energieverbruik. Omdat de parallelschakeling weinig gebruikt werd, is om energie te besparen bij de tweewagenstellen die nog over waren in de jaren 80 deze schakeling geblokkeerd, en konden de motoren alleen in serie geschakeld rijden.

Concepten[bewerken | brontekst bewerken]

SpitsPendel[bewerken | brontekst bewerken]

De 2027 en 2029 werden in 1994 verbouwd tot zogenaamde SpitsPendels en daarna ingezet tussen Rotterdam Centraal en Vlaardingen tijdens de spitsuren. De verbouwing had als doel het in- en uitstappen te versnellen en een verhoogde capaciteit te creëren. Er werden zitplaatsen vervangen door klapzittingen en staanplaatsen gemaakt door grijpstangen in te bouwen. Tevens werden de toegangen tot de balkons vergroot. De eerste klasse werd verwijderd. De 2027 heeft enige tijd met totaalreclame voor het Algemeen Dagblad gereden.

Strandsprinter[bewerken | brontekst bewerken]

Omdat de intercity's serie 800/900 tussen Zandvoort aan Zee en Eindhoven/Maastricht in de jaren 90 te lang werden om te stoppen langs de perrons op de stations van Overveen en Zandvoort aan Zee, werden deze series vanaf de dienstregeling 95/96 ingekort tot Haarlem. De routemanager van het traject Haarlem - Zandvoort kon twee Sprinters SGM-II inzetten: de 2026 en 2028. Deze kregen voor deze lijn een speciaal kleurenschema: aan de buitenkant de tekst "Strandsprinter" en diverse gekleurde strandballen. De strandballen werden na korte tijd weer verwijderd.

CityPendel[bewerken | brontekst bewerken]

In 1997 werden alle tweedelige Sprinters verbouwd tot Stadspendel, voor inzet op de Zoetermeer Stadslijn en Hofpleinlijn. Later werd de term gewijzigd in CityPendel. De schotten tussen de afdelingen en balkons werden verwijderd, waardoor de treinstellen een meer metro-achtig interieur kregen, dus minder stoelen en meer staanplaatsen. Deze treinen kregen al gauw de bijnaam sta-trein. Ook kenden deze treinstellen geen eerste klas meer. Aan de buitenkant werden de grijze deuren geel geschilderd en ook de blauwe reclamebanen werden verwijderd. De treinen werden daardoor ook wel 'bananen' genoemd. De driedelige treinstellen werden ingericht voor eenmanbediening en daarom onder andere voorzien van een achteruitkijkspiegel aan de rechterkant. De tweedelige treinstellen die altijd op de Zoetermeer Stadslijn hadden gereden, waren hiervoor al geschikt. Enkele stellen waren voorzien van bewakingscamera's. Nadat besloten was ook alle tweedelige stellen alsnog een midlife-revisie te geven werden de stellen weer gelijk gemaakt aan de driedelige stellen.

NachtSprinter[bewerken | brontekst bewerken]

Speciaal voor de inzet in de nieuwe nachttrein Extra Express op de Zoetermeer Stadslijn werd de 2008 in het revisiebedrijf van Haarlem voorzien van een aparte beschildering, bedacht en aangebracht door kunstenaar Peter van Ede. Het was geen succes, mede doordat er in deze trein geen toilet aanwezig was. De trein bestond in deze vorm van november 1994 tot april 1995.

SGMm: de gemoderniseerde Sprinter[bewerken | brontekst bewerken]

Vanaf de zomer 2003 tot eind 2006 hebben alle driedelige Sprinters een midlife-revisie gekregen in de Deense vestiging van Bombardier te Randers. Het interieur werd geheel vernieuwd en de scheidingswanden tussen de balkons en afdelingen waren nu van glas. Het plafond werd hoofdzakelijk in grijs en wit uitgevoerd, de vloer donkergrijs met kleurige spikkels. De middenbak kreeg extra deuren, zodat alle bakken nu evenveel deuren hebben. Ook de tractie-installatie is aangepast, de treinen kunnen nu sneller optrekken. Dit door middel van de inbouw van chopper-installaties. De rij/remweerstanden op het dak worden nog steeds gebruikt voor het ED-remmen. In het middenrijtuig is de conducteursruimte verdwenen, waardoor de tweede klas is vergroot, en de balkons zijn groter geworden. Geen enkele stoel, ook niet in de eerste klas, heeft armleuningen tussen de stoelen (alleen aan de zijkanten). Het aantal zitplaatsen wordt voor het eerst niet meer aangegeven in de treinen. Ook hebben de treinen nu een automatische halteafroep ingesproken door Loes van der Schaft en een passagiersinformatiesysteem: op elektronische lichtkranten worden de stations met aankomsttijden weergegeven. De buitendeuren sluiten automatisch na enige tijd, dit is dus niet altijd het teken dat de trein gaat vertrekken. De treinen kregen aan beide kanten achteruitkijkspiegels. De gemoderniseerde Sprinters worden aangeduid als SGMm. Ter onderscheid zijn de treinstelnummers verhoogd met 100, zodat deze treinstellen nu de serie 2936-2995 vormen. Ook de kleurstelling is veranderd. Voor het eerst sinds de jaren 70 is de basiskleur niet meer geel, maar wit, aangevuld met blauw en geel.

In september 2006 zijn twee CityPendels naar Denemarken vertrokken, waar bekeken werd of het zinvol was de overige sprinters ook te moderniseren. De uitkomst was positief. Deze revisie begon in april 2007 en duurde tot 2009.^[3] De stellen kwamen uit Denemarken terug met een nummer in de 2100-serie, hiervoor is het stelnummer met 110 verhoogd (2111-2145), zodat er geen nummers zijn die voorheen door Stoptreinmaterieel '90 zijn gebruikt (2101-2107). De 15 stellen uit de eerste serie zijn bij de revisie voorzien van een bakovergang en alle 30 stellen zijn weer voorzien van een eerste klasse reisgelegenheid. Het energieverbruik van de treinstellen is na de modernisering met 25% verminderd.

Er reed één SGMm (2973) met ledverlichting rond als proef.

Buitendienststelling en afvoer[bewerken | brontekst bewerken]

Op 9 december 2018 begon de indienststelling van de opvolger van de SGM, de Sprinter Nieuwe Generatie (SNG). Vanaf dat moment werden de SGM's geleidelijk buiten dienst gesteld.^[4] Inmiddels stond een aantal stellen met (brand)schade terzijde. Van die treinstellen werden in april 2018 de eerste rijtuigen voor sloop afgevoerd.

Eind 2019 is de buitendienststelling begonnen. Vanaf 2020 vond de afvoer op grotere schaal plaats toen er voldoende vervangende nieuwe SNG-treinstellen in dienst gesteld werden. De SGM-treinstellen bereikten een leeftijd van 37 à 46 jaar. Diverse onderdelen worden verkocht aan liefhebbers.^[5]

Omstreeks 15 december 2019 zijn de stellen 2111, 2114, 2117 t/m 2121, 2123 t/m 2125, 2131, 2959, 2982, 2986 en 2987 als eerste terzijde gesteld.
Op 1 en 2 februari 2020 zijn de stellen 2116, 2133, 2141, 2145, 2937, 2945, 2947, 2954, 2955 en 2965 terzijde gesteld.
Omdat zwaar schadeherstel van SGMm stellen vanwege de hoge leeftijd niet meer werd uitgevoerd, viel in november 2020 het doek voor de 2948 (afgebroken koppeling) en de 2137 (botsing met DDZ stel in Zutphen).
Door de corona-pandemie werd de levering van nieuwe sprinters vanuit Spanje vertraagd en daarom werden er na februari 2020 enige tijd geen sprinters meer terzijde gesteld. Pas op 13 december 2020, met ingang van dienstregeling 2021, is de draad weer opgepakt en viel het doek voor de stellen 2122, 2939, 2953, 2958, 2961, 2963, 2964, 2967, 2981 en 2991.
Eind december 2020 raakte de 2944 defect en werd deze terzijde gesteld.
Blijkens het wijzigingsblad van 1 februari 2021 zijn in de periode 25 januari tot 1 februari de stellen 2112, 2113, 2115, 2134, 2144, 2936, 2938, 2941 t/m 2943, 2946, 2952, 2956, 2957, 2969, 2971 t/m 2973, 2983 t/m 2985, 2988 en 2989 terzijde gesteld.
Omstreeks Oktober 2021 raakte de 2974 dusdanig defect dat deze terzijde is genomen.
Nadat op 3 december 2021 stellen 2142 en 2960 waren geëindigd als 11780 in Den Haag, werden ze de volgende dag terzijde genomen.
Op 11 december 2021 reden de laatste stellen die gedurende dat jaar in de sprinterdienst Den Haag Centraal – Dordrecht hebben gereden (2132, 2135, 2136, 2138 t/m 2140, 2143, 2950, 2951, 2962, 2966, 2968, 2975 t/m 2980, 2990 & 2992 t/m 2995).^[6] Hiermee kwam een einde aan de inzet van dit materieeltype na een periode van 46 jaar (1975-2021). Treinstel 2951 maakte de laatste meters in de reguliere reizigersdienst, door op 12 december 2021 om 1:14 te Utrecht Centraal te eindigen als 5688 uit Zwolle.

In mei 2020 werd treinstel 2133 overgedragen aan het Spoorwegmuseum.

In april 2021 werd stel 2134 overgenomen door ProRail Incidentenbestrijding. Hierbij werd de gele streep aan de buitenzijde vervangen door een rode.

In december 2021 werd treinstel 2995 naar het Spoorwegmuseum gereden, om gezamenlijk met de 2133 op een later moment nog een afscheidsrit te rijden. Het lot van de 2995 na afscheidsrit is onbekend, waarschijnlijk zal deze ook worden afgevoerd.

De overige treinstellen werden in 2020-2021 buiten dienst gesteld en (voor het grootste deel) voor sloop afgevoerd.

Ongevallen[bewerken | brontekst bewerken]

Op 4 mei 1976 raakten de 2001 en 2008 betrokken bij een ernstig treinongeluk bij Schiedam, waarbij 24 mensen omkwamen. De ABk van de 2008 werd geheel vernield en vervolgens gesloopt. Voor 1,5 miljoen euro bouwde Talbot een nieuwe bak, die afwijkend was van de andere treinen uit deze serie.
15 september 1980: De draaispoorbrug over de haven van Vlaardingen was niet geheel gesloten toen treinstel 2049 met lage snelheid passeerde. De trein ontspoorde hierdoor, kantelde en viel van de brug, maar bleef boven het water hangen. Herstel van de Bk duurde bijna een jaar.
De 2057 botste op 27 december 1980 bij Warmond op een werktrein voor de Schiphollijn. Hierbij liep de trein botsschade op.
Op 13 december 2003 reed de 2869 bij het kopstation Den Haag Centraal een winkel in doordat deze niet op tijd voor het stootjuk tot stilstand kwam.
Op 15 december 2007 is een leeg treinstel op een kopspoor bij Amsterdam Zuid door een stootblok gereden. Het treinstel ontspoorde gedeeltelijk.
Op 20 februari 2009 was er een aanrijding met een leeg busje bij Ellecom. De trein werd beschadigd afgevoerd voor reparatie.
Op 21 mei 2009 vielen twee doden bij een ongeluk bij een onbewaakte overgang in Teuge (tussen Apeldoorn en Deventer).

Treinsoort sprinter[bewerken | brontekst bewerken]

Met de introductie van SGMm wordt de naam Sprinter op de meeste lijnen waar dit materieel rijdt ook gebruikt als treincategorie in plaats van stoptrein. Ook de nieuwere lighttrains die NS voor dit soort treindiensten gebruikt rijden onder de naam Sprinter. Zie hiervoor het artikel Sprinter Lighttrain.

Inzet[bewerken | brontekst bewerken]

Geschiedenis[bewerken | brontekst bewerken]

Op 1 september 1975 werden de eerste Sprinters ingezet op de Hoekse Lijn tussen Rotterdam en Hoek van Holland, waar een proefbedrijf werd gehouden. Hiervoor werden de treinstellen 2002-2009 gebruikt. Zeven andere werden voor instructie en proefritten gebruikt, terwijl de 2014 en 2015 lange tijd stilstonden wegens de inbouw van een chopperinstallatie. Toen de Zoetermeer Stadslijn vanaf mei 1977 gedeeltelijk in gebruik werd genomen, werden daar ook Sprinters ingezet. Na de aflevering van de serie SGM-1 werd een aantal treinen op de Zoetermeerlijn versterkt met een derde stel. Ook werden drie treinen ingezet op de Hofpleinlijn. Begin jaren 80 werden ook de serie 5100 Rotterdam Centraal – Den Haag Centraal en 4800/4900 Haarlem – Bloemendaal – Uitgeest/IJmuiden bediend. Later kwamen hier ook andere stoptreindiensten in Noord- en Zuid-Holland bij. Ook kwamen de stellen op de Flevolijn te rijden. Met de komst van het nieuwe dubbeldeksmaterieel verschoven de treindiensten meer richting Utrecht, Brabant en de Zeeuwse lijn.

Later concentreerde het inzetgebied van de Sprinters zich weer voornamelijk in de Randstad. Een opvallende uitzondering hierop was de inzet op de IJssellijn in de stoptreindienst tussen Zutphen en Nijmegen, nodig vanwege de krappe rijtijden, in de stoptreindienst tussen Arnhem en Ede-Wageningen en in de stoptreindienst tussen Apeldoorn, Almelo en Enschede. Door de afvoer van Mat '64 in 2016 kwamen de Sprinters ook weer elders in het land te rijden.

Inzet van CityPendels[bewerken | brontekst bewerken]

CityPendels werden voornamelijk ingezet op de Zoetermeer Stadslijn, Hofpleinlijn (Rotterdam Hofplein – Den Haag Centraal) en Hoekse Lijn (spitspendels Rotterdam Centraal – Vlaardingen Centrum).

Sinds 3 juni 2006 zette NS, vanwege de verbouwing naar RandstadRail, geen CityPendels meer in op de Zoetermeerlijn en Hofpleinlijn. De vrijgekomen treinstellen werden sinds 10 december 2006 voornamelijk ingezet in diverse spitstreinen en op de pendeldienst van Utrecht Centraal naar het Nederlands Spoorwegmuseum. Ook werden enkele stellen, bijvoorbeeld op de Gooilijn, gebruikt om treinen die werden gereden met SGMm te verlengen.

Vanwege een technische aanpassing aan de SGMm was het in 2008 niet meer mogelijk SGM-II's in te zetten in series waar ook SGMm's rijden. Begin 2009 zijn de laatste ongereviseerde SGM-II's naar Denemarken vertrokken. De gereviseerde SGM-II's, werden ingezet in combinatie met SGMm, dus met name in de reguliere SGMm-diensten. De gereviseerde SGM-stellen kwamen terug in hun gebruikelijke inzetgebieden.

Inzet van het SGMm in december 2021[bewerken | brontekst bewerken]

De laatste dagen van de dienstregeling 2021 waren de laatste dagen van de inzet van het SGM bij de NS. De NS heeft de treinen in de laatste periode (tot en met 11 december 2021) ruwweg ten noorden en ten westen van de virtuele lijn Dordrecht – Rhenen – Zutphen – Almelo – Groningen ingezet. Op twitter zijn onder #dagsgmm afscheidstweets en foto's te zien.^[7]^[8]

Overzicht[bewerken | brontekst bewerken]

Nummer	Voormalig nummer	In dienst	Huidige of laatste eigenaar / gebruiker	Status	Jaar van buitendienststelling
2111	2001	1975	NS Reizigers	Gesloopt	2019
2112	2002	1975	NS Reizigers	Gesloopt	2021
2113	2003	1975	NS Reizigers	Gesloopt	2021
2114	2004	1975	NS Reizigers	Gesloopt	2019
2115	2005	1975	NS Reizigers	Gesloopt	2021
2116	2006	1975	NS Reizigers	Gesloopt	2020
2117	2007	1975	NS Reizigers	Gesloopt	2019
2118	2008	1975	NS Reizigers	Gesloopt	2019
2119	2009	1975	NS Reizigers	Gesloopt	2019
2120	2010	1975	NS Reizigers	Gesloopt	2019
2121	2011	1975	NS Reizigers	Gesloopt	2019
2122	2012	1975	NS Reizigers	Gesloopt	2020
2123	2013	1975	NS Reizigers	Gesloopt	2019
2124	2014	1975	NS Reizigers	Gesloopt	2019
2125	2015	1975	NS Reizigers	Gesloopt	2019
2131	2021	1978	NS Reizigers	Gesloopt	2019
2132	2022	1978	NS Reizigers	Gesloopt	2021
2133	2023	1978	Spoorwegmuseum	Overgedragen aan het Spoorwegmuseum	2020
2134	2024	1978	ProRail	Overgedragen aan ProRail voor trainingen	2021
2135	2025	1978	NS Reizigers	Gesloopt	2021
2136	2026	1978	NS Reizigers	Gesloopt	2021
2137	2027	1978	NS Reizigers	Gesloopt	2020
2138	2028	1978	NS Reizigers	Gesloopt	2021
2139	2029	1978	NS Reizigers	Gesloopt	2021
2140	2030	1978	NS Reizigers	Gesloopt	2021
2141	2031	1978	NS Reizigers	Gesloopt	2020
2142	2032	1978	NS Reizigers	Gesloopt	2021
2143	2033	1978	NS Reizigers	Gesloopt	2021
2144	2034	1978	NS Reizigers	Gesloopt	2021
2145	2035	1978	NS Reizigers	Gesloopt	2020
2936	2036 / 2836	Tussen 1978 en 1980 / 1983	NS Reizigers	Gesloopt	2021
2937	2037 / 2837	Tussen 1978 en 1980 / 1983	NS Reizigers	Gesloopt	2020
2938	2038 / 2838	Tussen 1978 en 1980 / 1983	NS Reizigers	Gesloopt	2021
2939	2039 / 2839	Tussen 1978 en 1980 / 1983	NS Reizigers	Gesloopt	2020
2940	2040 / 2840	Tussen 1978 en 1980 / 1983	NS Reizigers	Gesloopt	2018
2941	2041 / 2841	Tussen 1978 en 1980 / 1983	NS Reizigers	Gesloopt	2021
2942	2042 / 2842	Tussen 1978 en 1980 / 1983	NS Reizigers	Gesloopt	2021
2943	2043 / 2843	Tussen 1978 en 1980 / 1983	NS Reizigers	Gesloopt	2021
2944	2044 / 2844	Tussen 1978 en 1980 / 1983	NS Reizigers	Gesloopt	2020
2945	2045 / 2845	Tussen 1978 en 1980 / 1983	NS Reizigers	Gesloopt	2020
2946	2046 / 2846	Tussen 1978 en 1980 / 1983	NS Reizigers	Gesloopt	2021
2947	2047 / 2847	Tussen 1978 en 1980 / 1983	NS Reizigers	Gesloopt	2020
2948	2048 / 2848	Tussen 1978 en 1980 / 1983	NS Reizigers	Gesloopt	2020
2949	2049 / 2849	Tussen 1978 en 1980 / 1983	NS Reizigers	Gesloopt	2018
2950	2050 / 2850	Tussen 1978 en 1980 / 1983	NS Reizigers	Gesloopt	2021
2951	2051 / 2851	Tussen 1978 en 1980 / 1983	NS Reizigers	Gesloopt	2021
2952	2052 / 2852	Tussen 1978 en 1980 / 1983	NS Reizigers	Gesloopt	2021
2953	2053 / 2853	Tussen 1978 en 1980 / 1983	NS Reizigers	Gesloopt	2020
2954	2054 / 2854	Tussen 1978 en 1980 / 1983	NS Reizigers	Gesloopt	2020
2955	2055 / 2855	Tussen 1978 en 1980 / 1983	NS Reizigers	Gesloopt	2020
2956	2056 / 2856	Tussen 1978 en 1980 / 1983	NS Reizigers	Gesloopt	2021
2957	2057 / 2857	Tussen 1978 en 1980 / 1983	NS Reizigers	Gesloopt	2021
2958	2058 / 2858	Tussen 1978 en 1980 / 1983	NS Reizigers	Gesloopt	2020
2959	2059 / 2859	Tussen 1978 en 1980 / 1983	NS Reizigers	Gesloopt	2019
2960	2060 / 2860	Tussen 1978 en 1980 / 1983	NS Reizigers	Gesloopt	2021
2961	2061 / 2861	Tussen 1978 en 1980 / 1983	NS Reizigers	Gesloopt	2020
2962	2062 / 2862	Tussen 1978 en 1980 / 1983	NS Reizigers	Gesloopt	2021
2963	2063 / 2863	Tussen 1978 en 1980 / 1983	NS Reizigers	Gesloopt	2020
2964	2064 / 2864	Tussen 1978 en 1980 / 1983	NS Reizigers	Gesloopt	2020
2965	2065 / 2865	Tussen 1978 en 1980 / 1983	NS Reizigers	Gesloopt	2020
2966	2066 / 2866	Tussen 1978 en 1980 / 1983	NS Reizigers	Gesloopt	2021
2967	2067 / 2867	Tussen 1978 en 1980 / 1983	NS Reizigers	Gesloopt	2020
2968	2068 / 2868	Tussen 1978 en 1980 / 1983	NS Reizigers	Gesloopt	2021
2969	2069 / 2869	Tussen 1978 en 1980 / 1983	NS Reizigers	Gesloopt	2021
2970	2070 / 2870	Tussen 1978 en 1980 / 1983	NS Reizigers	Gesloopt	2018
2971	2071 / 2871	Tussen 1978 en 1980 / 1983	NS Reizigers	Gesloopt	2021
2972	2072 / 2872	Tussen 1978 en 1980 / 1983	NS Reizigers	Gesloopt	2021
2973	2073 / 2873	Tussen 1978 en 1980 / 1983	NS Reizigers	Gesloopt	2021
2974	2074 / 2874	Tussen 1978 en 1980 / 1983	NS Reizigers	Gesloopt	2021
2975	2075 / 2875	Tussen 1978 en 1980 / 1983	NS Reizigers	Gesloopt	2021
2976	2076 / 2876	Tussen 1978 en 1980 / 1983	NS Reizigers	Gesloopt	2021
2977	2077 / 2877	Tussen 1978 en 1980 / 1983	NS Reizigers	Gesloopt	2021
2978	2078 / 2878	Tussen 1978 en 1980 / 1983	NS Reizigers	Gesloopt	2021
2979	2079 / 2879	Tussen 1978 en 1980 / 1983	NS Reizigers	Gesloopt	2021
2980	2080 / 2880	Tussen 1978 en 1980 / 1983	NS Reizigers	Gesloopt	2021
2981	2881	1983	NS Reizigers	Gesloopt	2020
2982	2882	1983	NS Reizigers	Gesloopt	2019
2983	2883	1983	NS Reizigers	Gesloopt	2021
2984	2884	1983	NS Reizigers	Gesloopt	2021
2985	2885	1983	NS Reizigers	Gesloopt	2021
2986	2886	1983	NS Reizigers	Gesloopt	2019
2987	2887	1983	NS Reizigers	Gesloopt	2019
2988	2888	1983	NS Reizigers	Gesloopt	2021
2989	2889	1983	NS Reizigers	Gesloopt	2021
2990	2890	1983	NS Reizigers	Gesloopt	2021
2991	2891	1983	NS Reizigers	Gesloopt	2020
2992	2892	1983	NS Reizigers	Gesloopt	2021
2993	2893	1983	NS Reizigers	Gesloopt	2021
2994	2894	1983	NS Reizigers	Gesloopt	2021
2995	2895	1983	NS Reizigers	Buiten Dienst	2021

Interieurfoto's[bewerken | brontekst bewerken]

Origineel interieur 1e klas
Het eerste interieur 2e klasse kende geen hoofdsteunen
Origineel interieur 2e klas
Citypendel
Gemoderniseerde 1e klas
Gemoderniseerde 2e klas
Gemoderniseerde 2e klas
Interieur gemoderniseerde 2e klas.

Bronnen, noten en/of referenties

Noten

↑ De stellen konden technisch 125 km/h rijden, maar deze snelheid is niet in te stellen in het treinbeveiligingssysteem, dat werkt met snelheidstrappen van 10km/h.
↑ Dat het materieel behoudens het museumstel 2133 (v/h 2023) niet meer rijdt, laat onverlet dat het nog steeds het eerste specifiek voor korte afstanden/voorstadsverkeer voor de NS ontworpen trein is.

Referenties

↑ Spoor naar '75, wiki.ovinnederland.nl
↑ NVBS: Op de Rails. Koch, Albert: 30 jaar Sprinters. 11-2005 en 12-2005. (ISSN 0030-3321)
↑ Bombardier to Refurbish 30 Two-Car Configuration of the SGM II Vehicles for NS Reizigers (en)
↑ Aanschaf volgende generatie Sprinters SNG gaat volgende fase in. Materieel & Energie, NS Reizigers, 02 mei 2013 (gearchiveerd)
↑ Van klapstoel tot noodrem: NS verkoopt onderdelen oude Sprinter, www.parool.nl; 3 september 2019.
↑ Laatste ronde voor het SGM^{[dode link]} website Martijn van Vulpen
↑ Allereerste Sprinter verhuist naar Spoorwegmuseum, www.historiek.net
↑ NS neemt afscheid van oude Sprinters: ‘Na 46 jaar uitgesprint’, www.treinreiziger.nl

Zie de categorie SGM van Wikimedia Commons voor mediabestanden over dit onderwerp.

[1] De stellen konden technisch 125 km/h rijden, maar deze snelheid is niet in te stellen in het treinbeveiligingssysteem, dat werkt met snelheidstrappen van 10km/h.

[2] Dat het materieel behoudens het museumstel 2133 (v/h 2023) niet meer rijdt, laat onverlet dat het nog steeds het eerste specifiek voor korte afstanden/voorstadsverkeer voor de NS ontworpen trein is.

[3] Spoor naar '75, wiki.ovinnederland.nl

[4] NVBS: Op de Rails. Koch, Albert: 30 jaar Sprinters. 11-2005 en 12-2005. (ISSN 0030-3321)

[5] Bombardier to Refurbish 30 Two-Car Configuration of the SGM II Vehicles for NS Reizigers (en)

[6] Aanschaf volgende generatie Sprinters SNG gaat volgende fase in. Materieel & Energie, NS Reizigers, 02 mei 2013 (gearchiveerd)

[7] Van klapstoel tot noodrem: NS verkoopt onderdelen oude Sprinter, www.parool.nl; 3 september 2019.

[8] Laatste ronde voor het SGM^{[dode link]} website Martijn van Vulpen

[9] Allereerste Sprinter verhuist naar Spoorwegmuseum, www.historiek.net

[10] NS neemt afscheid van oude Sprinters: ‘Na 46 jaar uitgesprint’, www.treinreiziger.nl

[noot 1]

[noot 2]

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

Voormalig materieel:	Elektrisch: ZHESM-materieel · Mat '24 (Blokkendoos) · Mat '35 (Stroomlijnmaterieel) · Mat '36 · Mat '40 · Mat '46 · Mat '54 (Hondekop) · Mat '57 (Benelux) · Mat '64 (Plan T) · SM '90 (Railhopper) · V250 (Fyra) · Mat '64 (Plan V) · GTW (Velios / Connexxion) · SGM (Sprinter / Citypendel) · Stadler FLIRT 3 (Connexxion)
	Diesel: Verbrandingsmotorrijtuigen omBC · Stroomlijnmotorrijtuig omBC · Mat '34 (Dieseldrie) · DE5 (Dieselvijf) · Plan X (Blauwe Engel) · DE4 (TEE) · Plan U (Rode Duivel) · DH (Wadloper) · GTW (Velios) · DM '90 (Buffel) · Kameel (directierijtuig)
Huidig materieel:	Elektrisch: ICM (Koploper) · VIRM (Regiorunner) · PBA/PBKA · ICE 3M · Protos · GTW (Spurt / Arriva Limburg) · SLT · DDZ/NID · Stadler FLIRT 3 (NS / R-net / Arriva / Keolis) · SNG (Sprinter Nieuwe Generatie) · ICNG (Intercity Nieuwe Generatie)
	Diesel: LINT 41 · GTW (Arriva Limburg / Hermes / Spurt)
	Hybride treinstel: Arriva WINK