Vliedberg

Vliedberg 't Hof Blaemskinderen

Vliedberg is de gebruikelijke naam voor de kunstmatige heuvels die verspreid liggen over voornamelijk de provincie Zeeland. Hoewel er veel verwarring was over waar deze bergjes voor dienden, is men er tegenwoordig van overtuigd dat de meeste vliedbergen oorspronkelijk dienden als heuvel voor een mottekasteel. Dit in tegenstelling tot wat de naam vliedberg suggereert.

Historie en ontstaan

Vroegste periode

De meeste vliedbergen zijn opgericht in de periode die liep van het eind van de tiende- tot en met de dertiende eeuw. In die periode was er van enig centraal gezag in Zeeland nauwelijks sprake. Om zich beter te kunnen verdedigen bouwden sommige landheren in die tijd eenvoudige mottekastelen. Mottekastelen zijn de voorgangers van het veel bekendere waterkasteel. De oudste bestaan uit een steile kernheuvel, die vaak vaak bovenop een bestaand terpje werd gebouwd. Het bouwmateriaal voor de kernheuvel werd meestal weggehaald rondom de heuvel zodat er meteen een gracht gegraven werd. De vliedbergen die zo ontstonden worden meestal 2 periode bergjes genoemd omdat ze in 2 perioden zijn opgeworpen (eerst de terp en later de kernheuvel). Vliedbergen die niet op een bestaand terpje werden opgericht worden vaak 1 periode bergjes genoemd. Bovenop de kernheuvel op een rond plateau stond meestal een een eenvoudig houten kasteel of donjon dat dan weer omringd werd door een pallisaderij. Het voordeel van dit type burcht was dat ze eenvoudig en goedkoop was op te richten, omdat er alleen met lokaal voorradig materiaal gebouwd werd (aarde en hout).

Latere ontwikkeling

Sommige van deze eenvoudige mottekastelen werden steeds groter en complexer. In de loop van de twaalfde eeuw ontwikkelde het mottekasteel zich tot zijn uiteindelijke vorm. Deze vorm bestond ten eerste uit de kernheuvel, ook wel opperhof genoemd, waarop het donjon was aangelegd. Dit donjon was omsloten door een pallisademuur die tijdens latere ontwikkelingen vaak vervangen werd door een stenen muur. De kernheuvel zelf is meestal omgeven door een gracht. De motteheuvel met de versterkte toren vertegenwoordigde het residentiële (adellijke) en militaire karakter van de burcht . Verder bestond de motte uit een of meerdere voorburchten ook wel nederhof geheten. Dit was een lager gelegen gebied dat ook omgracht was, en omgeven door een pallisaderij. In het nederhof, met zijn nutsgebouwen en met soms een kapel of het eigenlijke woonhuis van de heer (in het geval dat de donjon enkel als noodverblijf werd gebruikt) speelde het dagelijkse leven zich af. Deze verschijningsvorm is slechts een voorbeeld, er bestonden vele varianten. Bij de Zeeuwse vliedbergen is het bekendste voorbeeld van een volledig ontwikkeld mottekasteel de Berg van Troje in het dorp Borssele. Hier is behalve de kernheuvel die naast het nederhof gebouwd was nog een volledig vierkante gracht herkenbaar in het landschap. Buiten Zeeland ontwikkelden sommige mottekastelen zich tot volledige stenen kastelen zoals in Limbricht en in Leiden, heden ten dage nog goed te zien is. Of deze ontwikkeling ook in Zeeland heeft plaats gevonden is niet zeker, aangezien er in Zeeland op geen van de vliedbergen enig kasteelrestant is overgebleven. Wel is uit archeologisch onderzoek bekend dat op de Berg van Troje de houten pallisaderij vervangen werd door een stenen muur. In Zeeland raakten de mottekastelen tenslotte in verval. Wat ervan overbleef waren de aarden vliedbergen, van welke zelfs de oorspronkelijke functie na enkele eeuwen helemaal vergeten was.

Verspreiding van vliedbergen in Zeeland

De meeste vliedbergen zijn gelegen op Walcheren en Zuid-Beveland. Enkele vliedbergen zijn ook te vinden op Tholen, Zeeuws-Vlaanderen en Schouwen-Duiveland.

Gereconstrueerde mottekastelen.

Ondanks het feit dat alle originele vliedbergkastelen verdwenen zijn, kan het type kasteel nog bezichtigd worden in Lütjenburg (Duitsland) en Saint-Sylvain-d'Anjou (Frankrijk). Bij deze plaatsen zijn getrouwe reconstucties te zien van mottekastelen op een (vlied)berg.

reconstructie mottekasteel in Luneburg

Zie ook

• Lijst van vliedbergen
• Motte
• Hege Wier
• Torenberg (Zaamslag)

Externe link

• Voorbeeld van een vliedberg
• De vliedberg van Wemeldinge

Bronnen, noten en/of referenties